هرآنچه را که باید در مورد بیماری صرع بدانید
بیماری صرع از دید اغلب افراد با حملات تشنج و حرکات پرشی بدن شناخته می‌شود. این بیماری که علت آن تا امروز ناشناخته باقی مانده، با حملات غافلگیرکننده، محرومیت از فعالیتهایی مثل رانندگی و افزایش اضطراب و افسردگی تاثیر بسزایی بر کیفیت زندگی افراد و اطرافیان آنها می‌گذارد. اگرچه امروزه برای کنترل علائم این بیماری داروهای موثر و متنوعی در دسترس است، اما تمام مبتلایان به صرع از این داروها جواب نمی‌گیرند.
بیماری صرع از دید اغلب افراد با حملات تشنج و حرکات پرشی بدن شناخته می‌شود. این بیماری که علت آن تا امروز ناشناخته باقی مانده، با حملات غافلگیرکننده، محرومیت از فعالیتهایی مثل رانندگی و افزایش اضطراب و افسردگی تاثیر بسزایی بر کیفیت زندگی افراد و اطرافیان آنها می‌گذارد. اگرچه امروزه برای کنترل علائم این بیماری داروهای موثر و متنوعی در دسترس است، اما تمام مبتلایان به صرع از این داروها جواب نمی‌گیرند. درواقع، صرع در یکسوم از موارد نسبت به درمان دارویی مقاوم است و همچنان با حملات خود زندگی فرد را به چالش می‌کشد. خوشبختانه پیشرفت‌‌های اخیر در علم مغز و اعصاب با روش‌‌هایی نوین در درمان صرع همراه بوده که از مهمترین آنها می‌توان به جراحی صرع اشاره کرد. این جراحی که هم‌اکنون در ایران نیز انجام می‌شود، در بسیاری از موارد فرد را برای همیشه از حملات صرع رهایی می‌بخشد.
برای آشنایی بیشتر با بیماری صرع و راههای کنترل آن، یک گفت‌وگو با دکتر ناصر زنگی‌آبادی، فوق‌تخصص مغز و اعصاب (نوروافتالمولوژی/اپی‌لپتولوژی) و عضو هیات‌علمی دانشگاه (پژوهشکده علوم اعصاب شفاء بیمارستان خاتم‌الانبیا(ص) تهران، مرکز تحقیقات علوم اعصاب و مرکز تحقیقات افضل کرمان) اختصاص داده‌ایم.
: صرع چیست و انواع آن کدامند؟
صرع یک بیماری مزمن مغزی است که می‌تواند سال‌های طولانی فرد را درگیر خود کند. این بیماری با حملات مکرر تشنج بروز می‌کند و به دو گروه کلی «منتشر» و «موضعی» تقسیم می‌شود. صرع منتشر، تمام مغز را درگیر حمله بیماری می‌کند. درنتیجه باعث از دست رفتن هوشیاری و بروز حرکات، به‌خصوص در اندام‌ها یا به اصطلاح «تشنج بزرگ» می‌شود، اما صرع موضعی تمام قسمت‌های مغز را درگیر حمله نمی‌کند و باعث بروز علائم منتشر نمی‌شود. در این نوع صرع، بیمار معمولا هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد، بلکه ممکن است فقط دچار درجاتی از اختلال هوشیاری شود؛ از خیرگی چشم‌ها گرفته تا حرکات غیرطبیعی بدن. حمله صرع موضعی می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد.
: چه عواملی در بروز این بیماری دخیل هستند؟
حملات مکرر تشنج تنها در صورتی تحت‌عنوان بیماری صرع شناخته می‌شوند که علت بروز آنها نامشخص باقی بماند. درواقع، اگر علت تشنج مشخص باشد دیگر اصطلاح صرع برای آن به کار نمی‌رود. برای مثال اگر فرد بر اثر تومور یا سکته مغزی، اختلالات متابولیک و افت قندخون، آسیب‌های مغزی، مصرف داروهای خاص و الکل، عفونت مغز و... دچار تشنج شده باشد، بیمار مبتلا به صرع شناخته نمی‌شود. این تشنج‌ها را می‌توان با رفع عامل اولیه آنها برطرف کرد، اما در بیماری صرع، علت واضحی مثل عوامل متابولیک یا ضایعه ساختاری برای حملات تشنج پیدا نمی‌شود.
: آیا در ایران یا جهان آماری از این بیماری وجود دارد؟
آمار جهانی ابتلا به صرع حدود 1 درصد است. در ایران نیز اپیدمیولوژی صرع در حال پیشروی است، اما هم‌اکنون آمار دقیقی از این بیماری منتشر نشده است. با این حال برآورد می‌شود بین 1 تا 5/1 درصد از جامعه ایران دچار صرع باشند.
: صرع بیشتر در چه سنی رخ می‌دهد؟
به طور عموم، نوزادان و افراد مسن بیشتر به صرع منتشر مبتلا می‌شوند. در مقابل، صرع موضعی بیشتر در سنینی غیر از نوزادی و پیری بروز می‌کند.
: تشنج در انواع صرع با چه علائمی همراه است؟
تشنج بزرگ که در صرع منتشر رخ می‌دهد، دارای 2 فاز است. در هر دوی این فازها، بیمار هوشیاری خود را به طور کامل از دست می‌دهد. در فاز اول (فاز تونیک) این نوع تشنج، اندام‌ها دچار گرفتگی و کشیدگی می‌شوند و همزمان اختلال در تنفس رخ می‌دهد. در فاز دوم تشنج نیز بیمار به‌صورت منتشر در کل اندام‌ها دچار حرکات پرشی می‌شود. اغلب افراد، بیماری صرع را با این نوع تشنج می‌شناسند و با تشنج موضعی آشنایی ندارند. در تشنج موضعی، حملات بسیار متنوع و گسترده‌ای وجود دارد که از جمله آنها می‌توان به خیرگی چشم‌ها، ملچ ملوچ کردن دهان، جا‌بجا کردن مکرر اشیاء و انجام حرکات تکراری مثل سفت کردن پیچ و... اشاره کرد. اگرچه تشنج موضعی با بیهوشی همراه نیست، اما باعث اختلال در سطح هوشیاری و انجام حرکات غیرارادی می‌شود. درواقع، فرد حین این حمله از ارتباط با دیگران خارج است؛ یعنی قادر به پاسخگویی و فهم آنها نیست. این نوع تشنج به قدری با رفتارهای پیچیده همراه است که حتی ممکن است بیمار طی آن مرتکب جرم شود و اصلا متوجه آن نباشد.
: در زمان بروز تشنج چه نکاتی باید رعایت شود؟
در صورت بروز تشنج، اطرافیان بیمار باید خونسردی خود را حفظ کرده و تا حد امکان از تکان دادن او خودداری کنند، مگر اینکه بیمار در وضعیتی باشد که حین تشنج به خود آسیب برساند. در صورتی که بیمار روی زمین خوابیده باشد باید زیر سر او را با بالش، پتو یا لباس پر کنید تا با حرکات سر روی زمین به خود آسیب نرساند. اگر هم فرد حین مصرف مواد خوراکی دچار تشنج شده باشد باید محتویات دهان او را تخلیه کنید و سرش را به پهلو نگه دارید. همچنین باید اشیای تیز، برنده و آسیب‌رسان را از اطراف او دور کنید. با پایان علائم تشنج و بازگشت تدریجی هوشیاری می‌توانید بیمار را به پهلو بخوابانید و او را از شرایط آگاه کنید. حمله تشنج معمولا 2 تا 3 دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد. بنابراین اگر تشنج بیش از 5 دقیقه طول بکشد یا تکرار شود باید حتما با اورژانس تماس بگیرید.
: چه عواملی احتمال بروز حمله صرع را بالا می‌برند؟
مصرف نکردن درست و به‌موقع داروها، گرسنگی، خستگی، کم‌خوابی، عصبی شدن، تب و مصرف الکل و سیگار برای مبتلایان به صرع، تهدیدکننده هستند و احتمال بروز تشنج را بالا می‌برند. بنابراین لازم است از آنها پرهیز شود.
: عوارض احتمالی این بیماری کدامند؟
حملات مکرر تشنج بر کیفیت زندگی فرد و انجام امور روزمره تاثیر منفی می‌گذارد. این بیماران نیاز به مراقبت مداوم دارند و از انجام فعالیتهایی مثل رانندگی محروم هستند. عوارض روانی مثل اضطراب و افسردگی حاصل از صرع نیز زندگی فرد را دچار اختلال می‌کند. علاوه بر اینها، دریافت نکردن درمان مناسب برای صرع و تشنج‌های مکرر می‌تواند منجر به عوارض مغزی مثل اختلال حافظه و دیگر اختلال‌های شناختی شود.
: چگونه می‌توان از تشخیص صرع اطمینان حاصل کرد؟
مهمترین راه برای تشخیص بیماری صرع، گرفتن شرح‌حال دقیق از حملات تشنج است. از آنجایی که فرد هنگام تشنج دچار اختلال هوشیاری می‌شود، همراهان بیمار هستند که باید این شرح‌حال را در اختیار پزشک قرار دهند. فیلمبرداری از حمله تشنج توسط اطرافیان نیز می‌تواند در این زمینه بسیار کمک‌کننده باشد. اگر گرفتن شرح‌حال امکان‌پذیر نباشد باید با کمک بررسی‌های مختلف مغزی، قلبی-عروقی مثل نوار مغز، سی‌تی‌اسکن، نوار قلب، اکوکاردیوگرافی و... صرع را از بیماری‌های دیگر مثل سنکوپ افتراق داد. در صورتی که با انجام تمامی این موارد به تشخیص نرسیم و کماکان به وجود بیماری صرع مشکوک باشیم باید از یک تست تشخیصی نوین به نام LTM (Long Term Video-EEG Monitoring/ مانیتورینگ طولانی‌مدت) کمک بگیریم. در این تست، بیمار تحت‌الکتروانسفالوگرافی (نوار مغز) مداوم و بررسی ویدئویی حرکات و حالات بدن قرار می‌گیرد. به این ترتیب می‌توان همزمان با بررسی تغییرات مغزی، ویدئوی حملات تشنج را نیز مشاهده کرد. این تست که در بیمارستان انجام می‌شود، براساس تشخیص پزشک می‌تواند از 24 ساعت تا چند هفته طول بکشد. از این طریق می‌توان علت تشنج را مشخص و وجود بیماری صرع را
تایید یا رد کرد.
: آیا این بیماری قابل‌درمان است؟
راه اصلی درمان و کنترل صرع، مصرف دارو است. هم‌اکنون بیش از 20 نوع دارو در این زمینه وجود دارد. خوشبختانه امروزه داروها عوارض جانبی کمتری دارند و به خوبی علائم صرع را تحت‌کنترل قرار می‌دهند، اما بعضی بیماران از درمان دارویی جواب نمی‌گیرند. درواقع، حدود یکسوم از مبتلایان به صرع نسبت به درمان دارویی مقاوم هستند و کماکان با مصرف داروها دچار تشنج می‌شوند. در این موارد باید از درمان‌های دیگر از جمله جراحی استفاده کرد. جراحی یکی از درمان‌های بسیار کارآمد صرع است و بیماران بسیاری در ایران و جهان از آن نتیجه گرفته‌اند. هم‌اکنون آمار بیماران درمان‌شده به این روش به بیش از 500 مورد در بیمارستان خاتم‌الانبیا(ص) و بیمارستان توس رسیده است. این آمار به اضافه تعداد بیماران موفق در بیمارستان‌های دیگر نشان‌دهنده درصد بالای رضایت از این جراحی است.
: لطفا در مورد جراحی برای درمان قطعی صرع بیشتر توضیح دهید.
افرادی که داوطلب جراحی صرع هستند باید قبل از جراحی تحت‌بررسی تست LTM قرار بگیرند. این تست و جراحی هم‌اکنون در چند مرکز درمانی ایران از جمله بیمارستان خاتم‌الانبیا(ص) و بیمارستان توس انجام می‌شود. تست LTM علاوه بر نقشی که در تشخیص بیماری صرع دارد در بسیاری از موارد، کانون و منشاء تشنج را نیز در مغز تشخیص می‌دهد. با مشخص شدن این کانون و برداشتن آن با جراحی می‌توان در بسیاری از موارد برای همیشه از بیماری صرع رهایی پیدا کرد و از دارو بی‌نیاز شد.
: خارج کردن یک کانون از مغز عارضه‌ای به دنبال ندارد؟
احتمال بروز عوارض کلی جراحی مثل عوارض بیهوشی برای همه جراحی‌ها مطرح است، اگرچه احتمال آن بسیار پایین است. مراحل جراحی صرع از قبل به دقت طراحی و ارزیابی می‌شوند. بنابراین می‌توان گفت این جراحی عارضه خاصی به دنبال ندارد.
: جراحی برای کدام گروه از بیماران مناسب نیست؟
درصورتی که کانون تشنج در مغز با راههای تشخیصی موجود پیدا نشود، فرد داوطلب مناسبی برای جراحی صرع محسوب نمی‌شود. در این موارد می‌توان از راههای درمانی دیگر مثل درمان‌های تحریک‌کننده مغز استفاده کرد. برای این منظور دستگاهی روی عصب دهم مغزی قرار می‌گیرد و مغز تحریک می‌شود. این شیوه درمانی برای بیماری‌های دیگر مثل پارکینسون نیز کاربرد دارد.
: آیا استفاده از دستگاه‌های تحریک‌کننده مغز هم نیاز به جراحی دارد؟
برای جایگذاری این دستگاه نیاز به جراحی وجود دارد، اما برخلاف جراحی صرع، در این روش کانون مغزی خاصی برداشته نمی‌شود، بلکه فقط یک دستگاه در مغز یا روی عصب دهم مغز قرار می‌گیرد. جراحی جایگذاری دستگاه تحریک‌کننده روی عصب دهم مغزی در ایران انجام می‌شود، اما جایگذاری این دستگاه در مغز فعلا در کشور انجام نمی‌گیرد.
: مصرف دارو برای کنترل صرع تا چه زمانی باید ادامه یابد؟
اگر 2 سال از زمان آخرین تشنج گذشته باشد، فرد درمان‌شده در نظر گرفته می‌شود. با این شرایط اگر نتیجه نوار مغزی نیز طبیعی باشد، می‌توان مصرف دارو را به مرور زمان کاهش داد و قطع کرد. این افراد حتی می‌توانند به انجام امور روزمره مثل رانندگی بازگردند. خوشبختانه تعداد زیادی از مبتلایان به صرع در این گروه قرار می‌گیرند.
: سخن آخر؟
بیماران مبتلا به صرع نباید در جامعه به‌عنوان افراد غیرطبیعی در نظر گرفته شوند. این بیماری می‌تواند محدودکننده باشد، اما نه در تمام سطوح. درواقع، صرع برای ازدواج، بچه‌دار شدن، تحصیل، کار کردن و... مانع نیست و مبتلایان به آن می‌توانند از زندگی طبیعی برخوردار باشند. در پایان لازم است بر اهمیت آشنایی با روش‌های درمانی صرع تاکید شود. اگرچه سابقه معرفی تست LTM و جراحی صرع در ایران به سال‌های 1386 تا 1388 بازمی‌گردد، اما هنوز تعداد زیادی از بیماران در نقاط مختلف کشور از وجود این تکنولوژی‌ها بی‌خبر هستند و همچنان از صرع مقاوم به درمان دارویی رنج می‌برند. بنابراین اطلاع‌رسانی در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر بیمار از قبل با روش‌های تشخیصی و درمانی نوین آشنا باشد، راحت‌تر درمان را می‌پذیرد و نتیجه بهتری از آن می‌گیرد.
ستاره محمد
بیماری صرع در دنیای مشاهیر؛ از تئودور روزولت تا سوزان بویل
صرع یک بیماری پیچیده و مرموز است که در بسیاری از موارد علت آن ناشناخته باقی می‌ماند. بسیاری از افراد در دوران کودکی به این بیماری مبتلا می‌شوند و با رسیدن به سنین بالاتر از آن رهایی می‌یابند، اما بعضی‌ها باید حملات صرع را تا پایان عمر تحت‌کنترل قرار دهند. اگرچه تشنج با اختلال در زندگی روزمره همراه است و گاهی باعث صدمه به اعضای بدن می‌شود، اما مانعی برای رسیدن به درجات عالی موفقیت و لذت بردن از زندگی ایجاد نمی‌کند.
همان‌طور که بسیاری از افراد مشهور جهان از این بیماری رنج می‌برند، شما نیز می‌توانید با کنترل علائم صرع به اهداف خود در زندگی دست یابید. از این بیماری در طول تاریخ نیز ردپایی به جا مانده است. حتی در بعضی از متون قدیمی نام افرادی مثل اسکندر، ناپلئون بناپارت، ژولیوس سزار، سقراط، میکل‌آنژ، چارلز دیکنز و آگاتا کریستی میان مبتلایان به صرع ذکر شده است. از سایر افراد مشهور با سابقه بیماری صرع می‌توان به این موارد اشاره کرد.
تئودور روزولت
تئودور روزولت، دولتمرد، نویسنده، کاشف و اصلاح‌طلبی بود که به‌عنوان بیست و ششمین رئیس‌جمهور در آمریکا خدمت کرد. او که به برخورداری از فن بیان مشهور بود، در طول زندگی خود از بیماری‌های متعددی از جمله آسم، مشکلات بینایی و صرع رنج می‌برد، اما با وجود تمام این مشکلات بسیار فعال بود و در زندگی حرفه‌ای خود به درجات بالایی از موفقیت رسید.
سوزان بویل
خواننده مشهور اسکاتلندی که در مسابقه استعدادیابی بریتانیا (Britain's GoTalent) با هنرنمایی خود حسابی سر و صدا راه انداخت، در سنین کودکی از بیماری صرع رنج می‌برد و بارها در مدرسه بیهوش شده بود. او اکنون با درمیان گذاشتن خاطرات خود از تشنج در دوران مدرسه به کودکان مبتلا به این بیماری انگیزه می‌بخشد.
لیل وین
لیل وین از خوانندگان مشهور آمریکایی است که به تازگی خبر ابتلای خود را به بیماری صرع برای طرفدارانش فاش کرده است. او در سال 2013 میلادی بعد از ساخت یکی از موزیک ویدئوهای خود دچار حملات مکرر صرع شد. البته وین قبل از این حادثه نیز در نوبت‌های دیگری دچار حملات تشنج شده بود. خوشبختانه او توانسته با دریافت دارو، رژیم غذایی مناسب و خواب کافی بیماری خود را تحت‌کنترل درآورد.
پرینس
خواننده محبوب موسیقی پاپ و اسطوره موسیقی سول آمریکا برای اولین بار در سال 2009 میلادی از تجربیاتش درمورد صرع در سنین کودکی سخن گفت. اگرچه او در دوران مدرسه به دلیل این بیماری مورد تمسخر همکلاسی‌هایش قرار می‌گرفت، اما موفقیت خود را مدیون سختی‌های دوران کودکی‌اش می‌داند چرا که با وجود آنها توانست اعتماد به‌نفسش را بالا ببرد.