آران و بیدگل شهر آیینهای عاشورایی/ازسقاخوانی تا پخت نان عباسعلی
شهرستان آران و بیدگل دارای آیینهای خاص سنتی مذهبی در ایام خاص سال از جمله محرم و صفر است که موجب شده این شهرستان به عنوان شهر آیینهای عاشورایی در کشور معروف شود.
به گزارش خبرگزاری مهر، حسین کدخدائیان: شهرستان آران و بیدگل در کنار جاذبه‌های بکر طبیعی همچون کویر مرنجاب، چاله سنبک و جاذبه‌های منحصر به فرد تاریخی همچون شهر زیرزمینی نوش آباد، دارای آئین‌های خاص مذهبی به ویژه در ایام محرم و صفر است که بسیاری از مردم کشورمان به ویژه آرانی های مهاجر را در ایام عزاداری سید و سالار شهیدان به این شهرستان می‌کشاند.
آران و بیدگل به شهر آئین‌های عاشورایی معروف است، شهرستانی که سنت‌های عزاداری آن از پیش از محرم آغاز شده و تا پایان ماه صفر ادامه دارد، بر این اساس همزمان با دهه آخر ماه ذی الحجه آئین سنتی - مذهبی سقاخوانی در پایتخت آئین‌های عاشورایی کشور یعنی شهر نوش آباد برگزار می‌شود و آران و بیدگل با برگزاری این سنت دیرینه به استقبال ماه محرم می‌رود.
سقاخوانی، آئین سنتی مردم نوش آباد در استقبال از قافله حسینی است
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل در گفت و گو با مهر، با بیان اینکه سقاخوانی، آئین سنتی مردم نوش آباد آران و بیدگل است که با قدمتی بیش از ۱۰۰ سال همه ساله در تکایا و برخی از منازل قدیمی برگزار می‌شود، گفت: آئین سنتی و مذهبی سقاخوانی شامگاه عید غدیر در استقبال از حرکت قافله حسینی آغاز شده و تا روز عاشورا نیز ادامه دارد.
مجید نوری افزود: سقاخوانی، از جمله هنرهای آیینی- نوایی است که از مقام‌های موسیقیایی سنتی ایران الهام گرفته و با محتوای اشعار مذهبی اجرا می‌شود؛ برای بیشتر وقایع محرم ردیف و لحن خاصی تعریف شده که به صورت سینه به سینه از پدران به فرزندان به ارث رسیده است.
وی اظهار داشت: مردم نوش آباد، بنا به سنت دیرین نیاکان خود، در شامگاه عید غدیر، پس از نماز مغرب و عشا در مراکز هیئت‌های مختلف سقاخوانی می‌کنند که شیوه‌ای از عزاداری شبیه به شروع خوانی مردم جنوب کشور اما با شعر و آهنگ خاص و منحصر به فردی است.
سقاخوانی مردم نوش آباد، نه یک مراسم آئینی، بلکه روایتی از فرهنگ مردمی است که برای جاودانه ماندن حماسه عاشورا، از گزند تحریف و خرافه، سنتی نیک را سینه به سینه چون میراثی گرانبها حفظ کرده‌اند
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل ادامه داد: سقاخوانان، در سه دسته، موسوم به استاد و شاگرد، به شکل حلقه‌های عزا نشسته و با درهم بردن سرهای خود، اشعاری ناب و با سبک فاخر در رثای شهدای کربلا می‌خوانند که آهنگ آن در مایه‌های شور، دشتی و همایون
نوری بیان داشت: سقاخوانی مردم نوش آباد، نه یک مراسم آئینی، بلکه روایتی از فرهنگ مردمی است که برای جاودانه ماندن حماسه عاشورا، از گزند تحریف و خرافه، سنتی نیک را سینه به سینه چون میراثی گرانبها حفظ کرده‌اند.
چاوش خوانی آران و بیدگلی ها در روز اول محرم
چاووش خوانی نیز از دیگر آیین‌هایی است که مردم آران و بیدگل و شهرها و توابع آن در روز اول ماه محرم به برگزاری آن می‌پردازند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل در این ارتباط اظهار داشت: کاروان مذهبی چاووش متشکل از هیئت مذهبی این شهرستان همراه با چاووش‌خوانی و مرثیه سرایی نوای آغاز ماه شور و ماتم حسین (ع) را در کوچه و خیابان شهر سر می‌دهند و در حرم حضرت محمد هلال بن علی (ع) و قاسم بن علی النقی (ع) مرکز تجمع هیئات مذهبی در محرم به اقامه عزا می‌پردازند.
نوری، آئین چاووش‌خوانی را از سنت‌های دیرین آران و بیدگلی ها در اول محرم بیان کرد و ابراز داشت: این آئین برای آگاه‌سازی و آماده‌سازی مردم پیش از فرارسیدن ایام سوگواری برگزار می‌شود به نوعی که این کاروان در قالب دسته‌هایی با همنوایی اشعاری و کوبیدن بر سنج و دمام‌های عزا، عزا داران حسینی را به برگزاری آئین‌های عاشورایی دعوت می‌کنند.
وی گفت: آئین چاووش خوانی در فرهنگ دینی مردم آران و بیدگل در هفته پایانی ذی‌الحجه و در آستانه محرم برگزار می‌شود.
پخت نان سنتی عباسعلی
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل تصریح کرد: همچنین همزمان با دهه نخست ماه محرم آئین سنتی پخت نان عباسعلی در آران و بیدگل برگزار می‌شود.
نوری ادامه داد: این آئین همه ساله در تمام طول سال و به صورت ویژه در دهه نخست ماه محرم در اغلب نانوایی‌های سنتی شهرستان برگزار می‌شود.
وی بیان داشت: طبق یک آئین سنتی نانوایان آران و بیدگل، همزمان با محرم حسینی نان مخصوصی پخت کرده و بین عزاداران امام حسین (ع) و حضرت ابوالفضل (ع) توزیع می‌کنند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آران و بیدگل می‌گوید: آرد، روغن، شکر، شیر، زعفران، زردچوبه و زنجبیل مواد اصلی این نان را تشکیل می‌دهد و با تنورهای سنتی و اخیراً با ماشین پخت می‌شود.
آئین پخت نان عباسعلی آران و بیدگل خرداد سال ۱۳۹۵ به شماره ۱۲۰۰ در فهرست آثار معنوی و ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
آئین خیمه کوبی و خیل عرب در نوش آباد
آئین سنتی مذهبی خیل عرب، بازآفرینی هجوم لشکریان یزید به خیمه‌های اهل بیت (ع) بعد از واقعه عاشوراست که عصر روز یازدهم محرم هر سال بعد از آئین «خیمه کوبی» روز هشتم محرم در یک محوطه ۲۰ هکتاری در این شهر بازآفرینی می‌شود.
مسئول برگزاری آئین‌های عاشورایی در شهر نوش آباد در این ارتباط در گفت و گو با مهر، اظهار داشت: این آئین با اجرای تعزیه شهادت امام حسین (ع) و بازآفرینی هجوم اشقیا به خیمه‌های حسینی و تشییع پیکرهای شهدای کربلا برگزار می‌شود.
جواد سنایی ادامه داد: در مراسم خیمه برداری که با حضور ۳۰ هزار نفر از دوستداران اهل بیت (ع) اجرا شد، میدانی دیده می‌شود که خیمه‌های حسینی بر بلندای آن برپا شده و زنان و کودکان خاندان امام حسین (ع) با چشمانی نگران در کنار آن ایستاده و اشقیا در کنار نخلستان با انبوهی از نفرات مأمور به بستن نهر آب شده‌اند.
وی ادامه داد: آئین خیل عرب نوش آباد در سه بخش برگزار می‌شود که در بخش اول تعزیه شهادت حضرت اباعبدالله الحسین (ع) و برخی از یارانش بر اساس مستندات تاریخی اجرا می‌شود در مرحله دوم این آئین سنتی و مذهبی، عمر سعد با لشکریان خود به خیمه‌های حسینی می تازد و خیمه‌ها را به آتش می‌کشد و اهل حرم را به اسارت می‌برد.
مسئول برگزاری آئین‌های عاشورایی در شهر نوش آباد گفت: در پرده سوم این تعزیه خیمه برداری زنانی که سر و روی خود را پوشانده‌اند با نی‌هایی که از بالای سر بر هم می‌زنند و اشعار خاصی که زمزمه می‌کنند، حماسه زنان بنی اسد در تشییع و به خاکسپاری شهدای کربلا را بازآفرینی می‌کنند.
پنجه بندی بانوان نوش آبادی
آئین سنتی پنجه بندی که قدمتی دیرینه دارد، نشان از مشارکت بانوان در پاسداشت حماسه حسینی و تکریم شهدای کربلا در کنار سایر اقشار جامعه است.
مسئول برگزاری آئین‌های عاشورایی در شهر نوش آباد در این ارتباط ابراز داشت: پنجه بندی مراسمی است که توسط زنان انجام می‌شود.
جواد سنایی ادامه داد: پنجه دو قطعه چوب متقاطع است که یک ماکت مسی شبیه دست بر روی چوب عمودی آن نصب می‌شود. چوب عمودی پنجه، یک و نیم متر و چوب افقی تا نیم متر اندازه دارد که با پارچه‌های رنگی تزئین شده و آیینهای بر روی آنها نصب می‌شود.
وی اضافه کرد: در آئین پنجه بندی، میله‌های چوبی با پارچه‌های مخمل و ابریشم رنگین زری دوزی شده، تزئین می‌شوند که شیوه قرار گرفتن این پارچه‌ها هم، هنر خاص بانوان نوش آبادی است.
مسئول برگزاری آئین‌های عاشورایی در شهر نوش آباد اظهار داشت: ترکیب کلی پنجه، دو میله چوبی است که میله عمودی آن به ارتفاع ۱۵۰ سانتی متر است که قطعه دیگری به اندازه ۸۰ سانتی متر به صورت افقی به آن کوبیده می‌شود؛ پس از آماده شدن پنجه‌ها، صاحبان و بانیان، آنها را به حسینیه می‌آورند و در ارتفاع خاصی از گوشه‌های داخل حسینیه افراشته می‌شود.
سنایی تصریح می‌کند: پنجه‌ها تا پایان ماه صفر، در حسینیه‌ها می‌ماند و سپس به صاحبان آنها برگردانده و اجزای آن جدا می‌شود و تا محرم سال آینده در صندوقخانه باقی می‌ماند.
نخل برداری و طوق بندی در شهر ابوزیدآباد
مردم شهر ابوزیدآباد از توابع آران و بیدگل نیز پس از یک دهه عزاداری و سوگواری در حسینیه‌ها و تکایا، در صبح روز عاشورا در مراسم طوق گردانی و نخل برداری شرکت می‌کنند.
مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی شهر ابوزیدآباد این ارتباط در گفت و گو با مهر، اظهار داشت: در روز دهم ماه محرم در بزرگترین میدان گاه کهن ابوزید آباد به نام میدان اعتمادی مراسم آئینی و سنتی نخل برداری و طوق بندی برگزار می‌شود.
مسیب صدری ادامه داد: مراسم نخل برداری، طوق گردانی و ذوالجناح گردانی که قدمت آن به بیش از یک قرن می‌رسد هنگام اجرای هریک از پرده‌های آئین روز عاشورا نواخوانی جمعی و سنتی در میانه میدان گاه خوانده می‌شود.
وی اضافه کرد: نخل با پارچه‌های سیاه، سبز و قرمز رنگ تزئین شده است که هر رنگ معنای مخصوصی دارد. رنگ سیاه نماد عزاداری، رنگ قرمز نماد خون و رنگ سبز نماد نبوت است.
مدیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی شهر ابوزیدآباد تاکید کرد: این نخل را در بعضی مواقع با ترمه، تزئین می‌کنند که این تزئین‌ها جلوه معنوی خاصی به نخل می‌دهد. از جمله تزئینات دیگری که روی این نخل وجود دارد می‌توان به شاخه‌های گل، آینه، فانوس و بیرق اشاره کرد.
آئین سنتی سنج زنی در آران و بیدگل
آئین سنج زنی یا سنگ زنی نمایش سنگ زدن گروهی، در مخالفت با سپاه ملعون شمر به قصد تازاندن اسبان خود بر پیکر بی جان یاران حسین علیه السلام در روز تاسوعا برگزار می‌شود.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل در این ارتباط بیان داشت: عزاداران در این مراسم از مرکز هیأت حیدری و شاد به سوی آستان امامزاده محمد هلال (ع) حرکت می‌کنند و با قرائت اشعار مخصوصی به سنج زنی می‌پردازند.
مردم آران و بیدگل در دهه اول ماه محرم در ۱۲۰ مرکز هیئت مذهبی در سراسر شهرستان به برپایی و اقامه عزا می‌پردازند و در روز تاسوعا و عاشورای حسینی در قالب دسته‌جات عزاداری به حرم امام زادگان محمد هلال بن علی (ع) و قائم بن علی النقی (ع) وارد شده و اقامه عزا می‌کنند
وی ادامه داد: در این آئین، گروهی به شکل نمادین با چوب‌هایی که به آنها سنگ یا سنج گفته می‌شود به حرکت در می آیند و اشعار خاصی را با گویش محلی قرائت می‌کنند.
عزاداری سنتی مردم آران و بیدگل در امام زاده محمد هلال بن علی (ع)
مردم آران و بیدگل در دهه اول ماه محرم در ۱۲۰ مرکز هیئت مذهبی در سراسر شهرستان به برپایی و اقامه عزا می‌پردازند و در روز تاسوعا و عاشورای حسینی در قالب دسته‌جات عزاداری به حرم امام زادگان محمد هلال بن علی (ع) و قائم بن علی النقی (ع) وارد شده و اقامه عزا می‌کنند.
مدیر اجرایی حرم حضرت محمد هلال بن علی (ع) در این باره در گفت و گو با مهر، اظهار داشت: مردم شهر آران و بیدگل در روز تاسوعا و عاشورای حسینی با طی کردن مسیر سنتی حرکت هیئت‌های مذهبی در ۵ نقطه و تکایای شهر اقامه عزا می‌کنند.
سید جواد تکیه افزود: مردم شهر در شامگاه تاسوعا و عاشورا با خیل عظیم جمعیت وارد خیابان منتهی به حرم حضرت محمد هلال بن علی (ع) شده و با سردادن ذکر یا حسین و ابیات «در علقمه چه محشر است حسین بی برادر است» و «قتلگاه دریای خون شد شمر با خنجر برون شد» وارد حرم حضرت محمد هلال بن علی (ع) می‌شوند.
وی اظهار داشت: در روز تاسوعا و عاشورای حسینی جمعیتی حدود ۲۰ هزار نفر در حرم حضرت محمد هلال بن علی (ع) تجمع کرده و با حضور مادحین اهل بیت (ع) به عزاداری و سوگواری می‌پردازند.
تکیه خاطر بیان داشت: با توجه به جلوه‌های ویژه تصویری و همچنین اتحاد مردم شهر برای عزاداری، مراسم سوگواری امام حسین (ع) در حرم هلال بن علی (ع) توسط شبکه‌های مختلف سیما به صورت زنده پخش می‌شود.
آنچه که از برگزاری‌های آئین‌های عاشورای در شهرستان آران و بیدگل دیده می‌شود نوعی از انسجام و هماهنگی مردم و همچنین حفظ سنت‌ها و آئین‌های خاص مردم در کنار دوری از تحریف و گزافه گویی در عزاداری است که می‌تواند الگویی برای سایر مناطق کشور ایران اسلامی باشد.