راهکارهای ساده طب سنتی برای جلوگیری از "گرما‌زدگی"

روزهای گرم سال را تجربه می‌کنیم و احتمال گرما‌زدگی برای افرادی که ساعات گرم روز به اجبار در فضای باز هستند یا کودکانی که در فضای باز تحرک دارند، بالا رفته است.
برای درک بهتر "گرمازدگی" بدن را شبیه یک ماشین تصور کنید که اگر آب رادیاتور ماشین کم شود، نمی‌تواند موتور را خنک نگه دارد و ماشین جوش می‌آورد و دچار آسیب می‌شود؛ یکی از کارهایی هم که آب در بدن ما انجام می‌دهد تنظیم دمای بدن است، اگر آب بدن کم شود، بدن نمی‌تواند دمای خود را در 37‌درجه حفظ کند بنابراین دچار افزایش دما یا تب و آسیب می‌شود.
علائم گرمازدگی به‌طور معمول تپش قلب، تنفس شدید، سرگیجه، بی‌اشتهایی، تهوع و استفراغ، تب، خستگی و ناتوانی در حرکت و تمرکز نداشتن در انجام کارهاست؛ گرمازدگی نیازمند رسیدگی و درمان فوری است و در صورت عدم درمان، گرمازدگی می‌تواند به سرعت به مغز، قلب، کلیه‌ها و عضلات آسیب برساند.
هرچه درمان با تاخیر بیشتری صورت بگیرد، آسیب تشدید شده و خطر عوارض جدی یا مرگ افزایش می‌یابد؛ افراد مسن همچنین افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت و بیماری قلبی در معرض خطر بیشتری قرار دارند اما هر فردی می‌تواند به گرمازدگی مبتلا شود.
به گفته یوسف اصغری، مسؤل کارگروه طب سنتی بسیج دانشگاه تهران، رعایت تدابیر تغذیه‌ای بهترین راه‌حل برای جلوگیری از گرمازدگی و اثرات خطرناک آن بر بدن است.
اصغری می‌گوید: باید از خوردن مواد غذایی شور، شیرین، تلخ و چرب مثل دنبه، سرشیر و خامه به‌ویژه در وعده‌های صبحانه و ناهار پرهیز شود و در عین حال از مواد خنک، ترش، ملس و بی‌مزه مثل ماست، دوغ و آب‌دوغ خیار استفاده شود؛ در گوشت‌ها از گوشت قرمز مثل پرنده‌ها کبک، بلدرچین، غاز و قسمت ران بوقلمون، شتر،گوسفند و شترمرغ پرهیز شده و به جای آن از قسمت سینه بوقلمون، ماهی و مرغ بیشتر استفاده شود همچنین غذاها به صورت آب‌پز طبخ شده و از سرخ و کباب کردن آن‌ها پرهیز شود؛ سرخ کردن یا کباب کردن سبب خشکی غذا شده که صلابت بدن را افزایش داده و گرما بیشتر در بدن می‌ماند و مقاومت بیشتری نسبت به خنکی پیدا خواهد کرد.
وی اضافه می‌کند: بهتر است از آش و خورشت که به اشتباه بیشتر در فصل زمستان طبخ می‌شود، استفاده شود؛ از لحاظ میوه‌ای هم قاعدتا میوه‌های آلبالو، گیلاس، هندوانه، خربزه و طالبی بیشتر استفاده شود؛ در سبزی‌ها نیز از سبزی خرفه که مانند تخم بارهنگ بوده و در آب ریخته می‌شود و از درون بدن را خنک می‌کند و تشنگی را کاهش می‌دهد، استفاده شود.
او درباره نحوه کاشت گیاه خرفه توضیح می‌دهد: در سینی به عمق سه سانت، خاک ریخته شود و بعد از یک شبانه روز بذر خرفه که در آب گذاشته و جوانه زده در خاک کاشته شود؛ بعد از دو، سه روز کامل رشد می‌کند و در کنار غذا می‌شود از آن استفاده کرد؛ این گیاه رطوبت بدن را افزایش داده و بدن را خنک می‌کند.
این کارشناس طب سنتی با اشاره به بذر اسفرزه که سبب خنک شدن بدن می‌شود، می‌گوید: بذر اسفرزه را با لیموی تازه و مقدار کمی شکر مخلوط کرده و بعد از چند ساعت نگهداری در یخچال و خنک شدن مورد استفاده قرار گیرد؛ ورزش در آفتاب خوب نیست و جزو دستورات حکما بوده است؛ در حال حاضر به اشتباه برخی آموزشگاه‌ها بچه‌ها را در هوای گرم آموزش می‌دهند که بسیار غلط است؛ اگر به صورت آنلاین و مجازی در خانه زیر کولر باشد ایرادی ندارد.
اصغری همچنین با بیان اینکه استفاده از کولر آبی بسیار بهتر از کولر گازی است، تاکید می‌کند: کولر آبی علاوه بر خنک کردن سبب رطوبت شده و باعث می‌شود فرد دچار گرمازدگی نشود؛ اگر افرادی نیز مجبور هستند که در هوای گرم به هر دلیلی از جمله شرایط اقتصادی فعالیت کنند، حتما رطوبت بدن را تأمین کنند و سبزی از جمله کاهو را به صورت مکرر در اختیار داشته باشند؛ برخی عرقیات از جمله کاسنی، شاه‌تره، بید و بیدمشک نیز سبب خنک شدن بدن می‌شود.
او همچنین بر پرهیز از خون‌گیری و حجامت در این فصل تاکید کرده و به صبح نو می‌گوید: خون‌گیری شاید سبب خنکی بدن می‌شود اما خشکی سبب مقاومت بدن شده و اگر گرم شود دیگر سرد نشده و هر کاری هم بکنیم دیگر بدن خنک نمی‌شود؛ در این فصل حتما از ورزش‌های آبی استفاده شود؛ اگر این امکانات فراهم نیست حداقل در حمام از روغن‌های خنک مثل کدو، گشنیز و نیلوفر یا زیتون استفاده کنند تا رطوبت بدن‌شان افزایش پیدا کند؛ به این عمل روغن‌مالی مرطوب می‌گویند که سبب می‌شود شدت حرارت از بین برود؛ در تابستان اگر رطوبت بدن تأمین شود قطعا دچار اختلال نمی‌شود.
این کارشناس طب سنتی تاکید می‌کند: لباس‌ها از نظر مزاج متفاوت هستند، برای مثال، لباس‌هایی که پشمی هستند یا از نخ درجه یک استفاده شده، گرم هستند اما در مقابل لباس‌هایی که از جنس کتان بوده و از الیاف پلاستیکی در آن‌ها استفاده شده، مزاج خنک‌تر دارند و تاکید بر این است که تا جایی که امکان دارد، لباس نازک پوشیده شود تا انتقال باد راحت‌تر باشد؛ الیاف لباس نباید بادگیر باشد.
اصغری می‌گوید: لباس‌هایی که در مناطق جنوبی استفاده می‌شود، بهترین لباس برای فصل گرماست البته می‌شود کاری کرد که لباس‌های پشمی نیز خنک باشند به این صورت که از پودر کافور یا صندل روی آن‌ها ریخته شود که یک مقدار مزاج بافت لباس را خنک می‌کند اما در کل بهتر است از لباس نازک استفاده شود.
او همچنین در پاسخ به این پرسش که هر فرد تا چند ساعت مجاز به حضور در هوای گرم است، می‌گوید: بستگی به مزاج فرد دارد، اگر فردی مزاج سرد داشته باشد ما پیشنهاد حضور در هوای گرم می‌دهیم زیرا رطوبت تحلیل رفته و سرحال‌تر می‌شوند اما اگر مزاج خشک و گرم یا به اصطلاح صفراوی داشته باشند، به هیچ عنوان حضور در فاصله زمانی 11‌ صبح تا 3‌ بعد ازظهر را توصیه نکرده و می‌گوییم بهتر است زمان استراحت‌شان باشد اما غروب یا صبح زود زمان خوبی برای انجام فعالیت این افراد است؛ در عین حال این افراد با تأمین غذاهای رطوبت‌بخش و سبزی‌های خنک‌کننده می‌توانند فعالیت داشته باشند.