بمب ساعتی در قلب اصفهان؛ چاقی و فشار خون، قاتل خاموش ۸ هزار اصفهانی

در میان دغدغه‌های روزمره زندگی، آمارهای رسمی از استان اصفهان از یک بحران سلامت عمیق پرده برمی‌دارند: بیماری‌های قلبی و عروقی همچنان با اقتدار، سهم اصلی را در سبد مرگ و میر استان به خود اختصاص داده‌اند. این بیماری‌ها نه تنها در سطح جهانی به‌عنوان قاتل شماره یک شناخته می‌شوند، بلکه در این استان تاریخی نیز، ۳۸.۲ درصد از کل مرگ‌های ثبت شده در سال ۱۴۰۲ را رقم زده‌اند. این یعنی از مجموع ۲۳ هزار و ۱۸۱ مرگ در استان، ۸ هزار و ۸۵۱ مورد به دلایلی چون سکته‌های قلبی و مغزی رخ داده است؛ آماری که فراتر از میانگین کشوری (یک مورد از هر ۲.۵ مرگ در ایران) قرار می‌گیرد.

تهدید خاموش در رگ‌های نصف جهان؛ اصفهان، پایتخت نگران‌کننده مرگ‌های قلبی و عروقی

برای فهم اهمیت این ارقام، کافی است بدانیم که این آمار صرفاً مجموعه‌ای از اعداد نیست، بلکه هشداری است درباره میلیون‌ها سال از دست رفته عمر و هزینه‌های گزافی که بر دوش نظام سلامت و اقتصاد استان سنگینی می‌کند. بیماری‌های قلبی و عروقی سابقه‌ای طولانی در صدر لیست عوامل مرگ و میر دارند و سالانه بیش از ۲۰ میلیون نفر را در جهان از پای درمی‌آورند. آنچه این وضعیت را بحرانی‌تر می‌کند، تغییر ماهیت این بیماری‌ها در دهه‌های اخیر است. در گذشته، این معضل بیشتر مختص کشورهای صنعتی و پردرآمد بود، اما اکنون، با تغییر سبک زندگی، گسترش عوامل خطر رفتاری و متابولیک، سه‌چهارم مرگ‌های ناشی از آن در کشورهایی با درآمد اقتصادی کم یا متوسط اتفاق می‌افتد.

در ایران و مشخصاً اصفهان، آمارهای نگران‌کننده شیوع سکته‌ها، این وضعیت را وخیم‌تر می‌سازد. بر اساس آمار سال ۱۴۰۰، درصد شیوع سکته‌های قلبی در اصفهان ۷.۷ درصد بوده که اندکی از میانگین کشوری (۷.۶ درصد) بالاتر است. همچنین، درصد شیوع سکته مغزی در این استان ۱.۶۳ درصد ثبت شده است. این روند افزایشی، که با عواملی چون الگوی غذایی ناسالم، کم‌تحرکی، و آلودگی هوا تشدید می‌شود، نشان می‌دهد که ما با یک تهدید تدریجی مواجه هستیم که مهار آن نیازمند شناسایی و کنترل فعالانه عوامل خطر است.

چاقی و مدیریت فشار خون؛ دو جبهه اصلی مبارزه و خلأ درمانی

کارشناسان حوزه سلامت استان بر دو عامل خطر کلیدی تأکید دارند که بحران بیماری‌های قلبی و عروقی را در اصفهان تشدید کرده‌اند: چاقی و کنترل ضعیف فشار خون.

مسوول برنامه پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلب و عروق معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در نشست «روز جهانی قلب»، هشدار داد: «اگر روند فعلی رشد چاقی ادامه یابد، پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۵، تقریباً از هر سه بزرگسال، دو نفر با اضافه وزن یا چاقی درگیر شوند که این موضوع پیامدهای وسیعی در پی خواهد داشت.» وی افزود که چاقی اکنون به‌عنوان مهم‌ترین عامل خطر بیماری‌های غیرواگیر، به‌ویژه بیماری‌های قلبی عروقی، شناخته می‌شود.

رامش حسین‌خانی در ادامه سخنانش، با اشاره به آمار بومی استان، گفت: «میانگین شاخص توده بدنی (BMI) در استان اصفهان حدود ۲۷ درصد است به این معنی که بطور میانگین یک سوم افراد بزرگسال در استان اضافه وزن دارند و بطور متوسط ۶۳.۴ درصد از میانسالان این استان با مشکل اضافه وزن یا چاقی مواجهند و این امر بیشتر به‌دلیل عادات غذایی ناسالم است.»

در جبهه‌ای دیگر، مدیریت فشار خون بالا به‌عنوان یکی از عوامل خطر متابولیک، با چالش‌های جدی روبه‌رو است. معاون فنی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، با تأکید بر اهمیت کنترل فشار خون و توسعه برنامه پزشکی خانواده، اظهار داشت: «در حال حاضر تنها ۱۷ تا ۱۸ درصد بیماران فشار خون تحت درمان موثر قرار دارند... اگر شاخص مراقبت موثر از فشار خون از هر یک نفر از پنج نفر به یک نفر از دو نفر افزایش یابد، یعنی به ازای هر دو بیمار یک نفر درمان موثر دریافت کند، می‌توان سالانه در سطح جهان حدود ۱۳۰ میلیون مرگ زودرس ناشی از بیماری‌های قلبی عروقی را پیشگیری کرد.»

مصطفی رضایی با اشاره به اقدامات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در حوزه غربالگری، گفت: «تاکنون ۲ میلیون و ۸۴ هزار نفر از افراد بالای ۳۰ سال در حوزه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان خطرسنجی قلبی، عروقی شده‌اند.» وی افزود که این غربالگری فعال منجر به شناسایی بیش از ۴۱۰ هزار بیمار مبتلا به فشار خون بالا و ۲۴۲ هزار بیمار مبتلا به دیابت شده است.

او در ادامه به نتایج این غربالگری اشاره کرد و افزود: «البته در حال حاضر، درمان موثر فشار خون بالا تنها برای یک نفر از پنج نفر (۲۰ درصد) صورت می‌گیرد و اگر شاخص درمان موثر به یک نفر از هر دو نفر ارتقاء یابد، از بخش قابل توجهی از مرگ‌های زودرس جلوگیری خواهد شد.»

رضایی سپس به نقش عوامل خطر رفتاری اشاره کرد و گفت: «مهم‌ترین عوامل خطر رفتاری بیماری قلبی و سکته مغزی شامل الگوی غذایی ناسالم، عدم فعالیت بدنی، مصرف دخانیات، مصرف الکل است که میزان مرگ منتسب به این عوامل خطر ۱۶۲.۷۴ مرگ در هر صد هزار نفر است.» وی خاطرنشان کرد که اختلالات اضطرابی و استرس، آلودگی هوا و اثرات عوامل خطر رفتاری ممکن است در افراد به صورت عوامل خطر متابولیک از جمله فشار خون بالا، افزایش قند خون، افزایش چربی خون، اضافه وزن و چاقی ظاهر شود.

راهکارها و هدف‌گذاری‌ها: از تغییر سبک زندگی تا برنامه پزشکی خانواده

علی‌رغم آمارهای هشداردهنده، کارشناسان تأکید دارند که ۸۰ درصد از بیماری‌های قلبی و عروقی و سکته‌های مغزی قابل پیشگیری هستند. راه دستیابی به این هدف، شناسایی دقیق عوامل خطر و اجرای برنامه‌های جامع نظیر پزشکی خانواده است.

تمرکز بر عوامل خطر رفتاری و راهکارهای تغییر سبک زندگی برای کاهش مرگ و میر زودرس

• کاهش مصرف نمک و دخانیات: هدف سند ملی، کاهش مصرف نمک در کنار ترک کامل دخانیات است؛ چرا که سیگار و قلیان خطر ابتلا به بیماری قلبی عروقی را ۲ تا ۴ برابر افزایش می‌دهند و شیوع آن در میان زنان و سنین پایین‌تر نگران‌کننده است.

• مبارزه با کم‌تحرکی و چاقی: کاهش کم‌تحرکی از طریق ترغیب به حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی متوسط در طول هفته، حیاتی است و مستقیماً با مدیریت وزن و جلوگیری از عواقب چاقی ارتباط دارد.

• مدیریت استرس: کنترل اختلالات اضطرابی و استرس از طریق مشاوره، فعالیت بدنی، و تمرینات ذهن‌آگاهی در واحدهای مراقبت اولیه، برای جلوگیری از تشدید عوامل خطر متابولیک ضروری است.

رضایی درباره برنامه توسعه پزشکی خانواده در اصفهان توضیح داد: «پایلوت توسعه برنامه پزشکی خانواده در شهرستان‌های بالای ۲۰ هزار نفر، از جمله شهرضا، آغاز شده است... این برنامه با ارائه خدمات فعال، پاسخگو و عدالت‌محور، می‌تواند سلامت جامعه را ارتقا دهد... و تمام فرآیندها از طریق نظام ارجاع الکترونیک ثبت و پیگیری می‌شود تا بیماران گم نشوند.» وی افزود که این برنامه با ارائه خدمات فعال، پاسخگو و عدالت‌محور، می‌تواند سلامت جامعه را ارتقا دهد و توسعه کامل آن نیازمند حمایت کامل حاکمیت، تخصیص به موقع منابع مالی و مشارکت بیمه‌ها است.

او  در بخش دیگری از سخنان خود، هدف نهایی سند ملی و استانی مبارزه با ییماری‌های غیرواگیر را تشریح کرد و گفت: «هدف این سند، کاهش ۲۵ درصدی مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی، عروقی زودرس در مورد افراد زیر ۷۰ سال است و از طریق کاهش کم‌تحرکی، مصرف نمک و دخانیات، اختلالات اضطرابی و استرس، کنترل شیوع فشار خون و دیابت می‌توان به این آمار رسید.»

در نهایت، معاون فنی معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تأکید کرد که برنامه پزشکی خانواده با پایش مستمر بیماران، غربالگری و مدیریت عوامل خطر، نقش کلیدی در پیشگیری از بیماری‌های قلبی عروقی ایفا خواهد کرد و عوامل محیطی، به ویژه آلودگی هوا، نیازمند اقدامات پیشگیرانه جدی است.