گفتگو با عوامل انیمیشنی که در سی و هفتمین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوان اصفهان اکران شد
از اصفهان تا هیوستون؛ پرواز جهانی افسانه سپهر
انیمشن افسانه سپهر نمادی است از بلوغ هنر–صنعت انیمیشن ایران. اثری که با قهرمان‌سازی ایرانی، روایت بومی و تکنیک‌های جهانی، توانسته از اصفهان تا هیوستون بدرخشد و نشان دهد امروز پویانمایی ایران رقیبی جدی در بازار جهانی سینما است.
اصفهان امروز: انیمشن افسانه سپهر نمادی است از بلوغ هنر–صنعت انیمیشن ایران. اثری که با قهرمان‌سازی ایرانی، روایت بومی و تکنیک‌های جهانی، توانسته از اصفهان تا هیوستون بدرخشد و نشان دهد امروز پویانمایی ایران رقیبی جدی در بازار جهانی سینما است.
آغاز یک مسیر پر فراز و نشیب
چند سال است انیمیشن به یکی از پرمخاطب‌ترین آثار هنری کشور بدل شده است؛ حوزه‌ای که اغلب مخاطبانش در دایره و جامعه کودک‌ونوجوان تعریف می‌شود و بدون شک تاثیرات بسیار مهم و شگرفی در تفکر و اعتقادات آینده کودکان امروز ایفا می‌کند. موج تولیدات پویانمایی در کشور به اواسط دهه ۸۰ و توجه ویژه رئیس وقت سازمان صداوسیما به تنها مرکز انیمیشن‌سازی ایران یعنی صبا بازمی‌گردد. در روزگاری که هنوز این «هنر - صنعت» آن‌چنان‌که باید و شاید از سوی متولیان و تصمیم‌گیران جدی گرفته نمی‌شد و به‌تبع تولیدات چندان باکیفیتی نیز انتشار نمی‌یافت، با شناخت و اهتمام ویژه رئیس وقت سازمان صداوسیما در حوالی سال‌های ۸۴ و ۸۵ شاهد شکوفایی تنها مرکز انیمیشن‌سازی کشور که زیر مجموعه سازمان صداوسیما بود در سراسر کشور شدیم؛ هرچند با توجه به سیاست‌گذاری درست و تمرکز بر حوزه پویانمایی در مرکز صبا، نیروهای جوان و باانگیزه بسیاری در سراسر کشور به تولید و ساخت انیمیشن روی آوردند تا جایی که از اواخر دهه ۸۰ شاهد انبوهی از تولیدات حرفه‌ای شامل فیلم‌های سینمایی، مجموعه‌های مناسبتی، کلیپ‌ها و آیتم‌های حرفه‌ای در این حوزه بودیم؛ اما متأسفانه طوفان تغییرات، دامن مرکز تازه توسعه‌یافته صبا را نیز در برگرفته و در نهایت دهه ۹۰ در حالی آغاز شد که شاهد افت شدید در کیفیت و کمیت تنها مرکز تولید انیمیشن در کشور باشیم.
پرچم‌داری نسل تازه
اما آنچه مهم بود اینکه جوانان مستعد آن سال‌ها ناامید نشده و دست از کار و تلاش نکشیدن و هرکدام در گوشه برای خود گروه و تیمی ساختند تا بازهم پرچم انیمیشن را در کشور به اهتزاز درآورند و درنهایت نیز پس از یک دهه ممارست شاهد رشد و شکوفایی مجدد پویانمایی در اواخر دهه ۹۰ شدیم شاید یکی از نمودهای بارز و مهم را می‌توان حضور آثار جذاب و باکیفیت در دو الی سه سال اخیر مهم‌ترین رویداد سینمایی کشور یعنی جشنواره فیلم فجر دانست، رویدادهایی که در سال‌های اخیر با حضور انیمیشن‌های جذاب و صدالبته هم‌تراز با سطح جهانی خبر از رشد غیرقابل‌تصور این هنر صنعت در سینمای ایران و جهان دارد، تنها کافی است به چهار فیلم انیمیشن تولیدشده در جشنواره چهل و سوم فجر و جوایز بین‌المللی آنها توجه شود تا سطح و غنای این هنر صنعت ایرانی را در سطح جهانی متوجه شد.
تولد یک قهرمان جهانی
یکی از این آثار انیمیشن «افسانه سپهر» به کارگردانی عماد رحمانی و مهرداد محرابی به تهیه‌کنندگی مهدی جعفری جوزانی محصول کارخانه صنایع سرگرمی مهوا است که همین چند ماه پیش موفق به کسب جایزه طلایی رِمی در بخش انیمیشن از پنجاه و هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم «ورلد فست هیوستون» در ایالات متحده آمریکا شد.
افسانه سپهر روی فرش قرمز جهان
جشنواره «ورلد فست هیوستون»، یکی از باسابقه‌ترین و معتبرترین جشنواره‌های فیلم مستقل در آمریکای شمالی است که از سال ۱۹۶۱ در ایالت تگزاس آغاز به کار کرده و همواره میزبان آثار شاخص از سینماگران برجسته جهان بوده است. موفقیت «افسانه سپهر» در این جشنواره معتبر، پس از دریافت جوایز بین‌المللی دیگر از جمله جایزه بهترین انیمیشن جشنواره نیویورک و جایزه جشنواره کایا ترکیه، جایگاه این اثر را در عرصه جهانی بیش‌ازپیش تثبیت کرده است.
نشانه‌ای از رشد صنعت انیمیشن ایران
این دستاورد در ادامه مسیر موفقیت‌های بین‌المللی پویانمایی ایران، نمادی از رشد چشمگیر صنعت انیمیشن کشور و حضور تأثیرگذار آن در رویدادهای مهم سینمایی جهان محسوب می‌شود؛ و اکنون نیز در بین ۸ فیلم راه‌یافته به مرحله نهایی سی و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم کودک‌ونوجوان تنها یک انیمیشن انتخاب شد و آن «افسانه سپهر» است که نشان از توجه ویژه برگزارکنندگان این رویداد مهم کودکان و نوجوانان به حوزه سینمای انیمیشن است.
قصه‌ای ایرانی با زبانی جهانی
«افسانه سپهر» با الهام از یک افسانه قدیمی ایرانی، استفاده از تکنیک‌های روز و شخصیت‌پردازی خلاقانه، توانسته فضایی شاد و دلنشین برای کودکان و نوجوانان خلق کند و همزمان تحسین منتقدان جهانی را نیز به دست آورد.
میزان موفقیت «افسانه سپهر» در سطح جهانی به‌قدری بود که ویچسلاو سینگایفسکی، منتقد برجسته روسی، پس از تماشای این اثر در پیامی ویدئویی، «افسانه سپهر» را اثری خانوادگی با پیامی درباره دوستی و همراهی توصیف کرد و آن را انتخابی شایسته برای تماشای جمعی دانست.
نگاه تهیه‌کننده؛ از قصه ایرانی تا بازار جهانی
مهدی جعفری تهیه‌کننده انیمیشن «افسانه سپهر»، با اشاره به دستاوردهای جهانی این انیمیشن ایرانی که در سی و هفتمین جشنواره کودکان و نوجوانان ایران حضور دارد، گفت: «افسانه سپهر»، با هدف ورود به بازارهای بین‌المللی و استفاده از بستر و ظرفیت سینمای کودک‌ونوجوان طراحی شده است. قصه سپهر و بابو، برگرفته از فرهنگ و قصه‌های ایرانی است تا با یک قهرمان ایرانی و یوزپلنگ در بازارهای بین‌المللی بتوانیم حضور موثری را داشته باشیم.
جوایز جهانی؛ از آمریکا تا ژاپن
او افزود: پس از کسب جایزه جشنواره ساکرامنتو، از کشور امریکا، «افسانه سپهر»، موفق به کسب جایزه مهم رمی، از ۵۸ امین جشنواره جهانی هیوستون شد. در همین ایامی که در جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان اصفهان هستیم. افسانه سپهر، جایزه بهترین انیمیشن جشنواره «ساگای ژاپن» را نیز دریافت کرد.
جعفری در ادامه با اشاره به ششمین جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان پکن، ادامه داد: پس از راهیابی افسانه سپهر، به مرحله نهایی، این انیمیشن در روزهای پایانی مهرماه در این جشنواره در شهر پکن برای کودکان و نوجوانان به نمایش درخواهد آمد و امیدوارم جایزه این جشنواره هم نصیب افسانه سپهر و صنعت انیمیشن ایران شود تا قدرت و توان ایران بیشتر از گذشته در دنیا رخ نمایی کند.
افق روشن؛ همسنگ فیلم‌های رئال
مدیرعامل کارخانه صنایع سرگرمی مهوا، گفت: ما به همه‌ی اهدافی که طراحی کرده بودیم، در جشنواره فیلم فجر رسیدیم و با توجه به رشد صنعت انیمیشن اعتقاد دارم انیمیشن ایران مجموعا به موفقیت‌های مهمی دست پیدا کرده و افق پیش رو بسیار روشن است. پس از جشنواره فیلم کودک هم شاهد اکران این انیمیشن در سینماهای ایران خواهیم بود
وی ادامه داد: مهم‌ترین اتفاق حضور در بین فیلم‌های رئال برای رقابت سپهر تنها انیمیشن بخش رقابتی فیلم‌های بلند است و این یعنی سطح انیمیشن در ایران به قدری بالا رفته که برگزارکنندگان جشنواره‌های فیلم در ایران انیمیشن سینمایی را هم سطح و همسنگ فیلم‌های واقعی دیده‌اند و درآن سطح مورد قضاوت قرار می‌گیرد فکر می‌کنم جشنواره کودکان و نوجوانان اصفهان شروع موفقیت‌های انیمیشن سپهر بخصوص در حوزه فروش و اکران عمومی خواهد بود.
نگاه کارگردان؛ تجربه‌ای فراتر از انتظار
عماد رحمانی کارگردان پویانمایی «افسانه سپهر» نیز در واکنش‌ها مخاطبان در تنها اکران این اثر در جشنواره فجر گفت: نخستین اکران این فیلم سال گذشته در جشنواره فیلم فجر اتفاق افتاد و خوشبختانه میزان واکنش‌های مثبت به آن فراتر از انتظار ما بود. «افسانه سپهر» با توجه به فضای آن و نوع روایت ماجراجویانه خود، با استقبال مخاطبان هدف مواجه شد. با اینکه این فیلم به صورت بین‌المللی نیز عرضه شده و در مناطقی نظیر روسیه و آسیای مرکزی مورد توجه قرار گرفت و به زبان روسی نیز دوبله شده است.
او با اشاره به بازخوردها در بازار اروپا و آمریکا عنوان کرد: در اروپای غربی یکی از تهیه‌کنندگان به نام سینمای انیمیشن به تیم ما اضافه شد که او در این حرفه نامی معتبر به حساب می‌آید. خوشبختانه تاکنون «افسانه سپهر» با واکنش مثبتی در بازارهای اروپایی و آمریکایی مواجه شده است.
رحمانی ادامه داد: برای من همواره فرآیند خلق و ارتباط با مخاطب دارای اهمیت بوده است. اولین تجربه سینمایی من در زمینه تولید فیلم انیمیشن، «شمشیر و اندوه» بود که آن را برای مخاطبان نوجوان و بزرگسال تولید کردیم. من پیش از کارگردانی در زمینه پویانمایی، در حوزه بازی‌های رایانه‌ای فعالیت می‌کردم و به دلیل شباهت کلی میان بازی‌های رایانه‌ای و انیمیشن، توانستیم با این حوزه قرابت و نزدیکی پیدا کنیم. البته جهان درونی میان بازی‌های رایانه‌ای و انیمیشن بسیار با یکدیگر متفاوت است و به همین دلیل تصمیم گرفتیم تا مخاطبان هدف خود را بیش از پیش و بهتر از قبل مورد شناسایی قرار دهیم. در نتیجه از نظرات کارشناسان محتوایی، روانشناسی و... در تیم تولید بهره گرفتیم.
قصه‌های ایرانی؛ تمایزی که باید جدی گرفته شود
او افزود: فعالان حاضر در سینمای انیمیشن کشور در تلاش هستند تا خود را به سطح اول استاندارد کیفی در این صنعت نزدیک کنند. در این مسیر نیاز است تا مزیت‌های تولیدات داخلی مورد تأکید و توجه قرار گیرد. قصه‌های مختص زیست ایرانی، فضاسازی، شوخی‌های برآمده از فرهنگ داخلی از جمله مواردی است که می‌تواند برای مخاطب جالب توجه باشد و او را به خود جذب کند. ایران دارای ریشه‌های فرهنگی و تمدنی قابل احترامی است و برای مثال افسانه‌ها و روایت‌های بسیار خوب و جذابی در بستر فرهنگی کشور وجود دارد. اگر در تولیدات خود به این موارد توجه نشان دهیم، مخاطب داخلی متوجه تمایز انیمیشن‌های ایرانی و جهانی خواهد شد و به تماشای تولیدات داخلی رغبت پیدا می‌کند. تجربه بین‌المللی کشورهایی نظیر چین نیز موفقیت این استراتژی را اثبات می‌کند.
چهار سرزمین، یک افسانه
این فیلمساز بیان کرد: در «افسانه سپهر» و بر مبنای معیارهای موجود، چهار سرزمین به تصویر کشیده شده است و تلاش کردیم افسانه‌های مختلفی در سیر روایت، مورد بازنمایی قرار گیرد. برای روایت این فیلم موقعیتی بی‌زمان و مکان درنظر گرفته شده است و در عین حال در مرحله دوبله، از لهجه‌ها و گویش‌های مختلف موجود در ایران برای کاراکترها بهره بردیم. بزرگ‌ترین هدف ما ساختن فضایی سرشار از شوخی‌ها و موضوعات برخواسته از فرهنگ ایرانی در دوبله این فیلم بود تا مخاطب بتواند هرچه بیشتر با این انیمیشن ارتباط برقرار کند.
نسل تازه؛ هوش فراتر از تصور
رحمانی یادآور شد: نسل تازه، کودکان و نوجوانان امروز بسیار باهوش هستند. عموماً در خصوص این گروه سنی در جامعه تصور نادرستی وجود دارد و بسیاری، آنها را افرادی سطحی می‌دانند، اما زمانی که با آنها ارتباط بیشتری پیدا می‌کنیم و دقیق‌تر این نسل را واکاوی می‌کنیم، هوش و عمق فکری آنها در مسائل گوناگون بسیار به چشم می‌آید.
جشنواره کودک؛ جایی برای نفس کشیدن سینمای کودک
کارگردان شمشیر و اندوه تأکید کرد: جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان در طول سال‌های حیات خود با دو ویژگی مهم شناخته شده است. این رویداد نشان می‌دهد که سینمای کودک‌ونوجوان هنوز زنده است و نفس می‌کشد. این گروه سنی یک سوم تعداد کل مخاطبان سینمای ایران را تشکیل می‌دهند و حتی به تدریج شاهد هستیم که سهم بیشتری از اکران را نیز به خود اختصاص می‌دهند. جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان فرصتی برای تعامل چهره به چهره میان سازندگان آثار و مخاطبان هدف فراهم می‌کند و این موضوع می‌تواند به نوعی جریان‌سازی منجر شود. خوشبختانه این روزها تولید فیلم انیمیشن در ایران رونق بسیاری پیدا کرده است و تقریباً در طول سال، چرخه اکران از وجود فیلم انیمیشن خالی نیست.
ارتباط مستقیم با مخاطب
وی اضافه کرد: رویارویی با مخاطبان جشنواره فیلم‌های کودک‌ونوجوان در سال گذشته نشان داد که این گروه سنی علاقه‌مند هستند تا با عوامل تولید فیلم‌های انیمیشن ارتباط بیشتری داشته باشند. خوشبختانه در این رویداد توجه زیادی به نقش خبرنگاران و داوران کودک‌ونوجوان شده است و نیاز است تا این موضوع حتی بیش از گذشته مورد تأکید قرار بگیرد.
جشنواره اصفهان؛ فرصتی متفاوت برای افسانه سپهر
عماد رحمانی درخصوص سی و هفتمین جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوان که در اصفهان در حال برگزاری است نیز افزود: حضور در جشنواره فیلم کودک‌ونوجوان تجربه متفاوت و خاصی دارد، چرا که حضور کودکان باعث ایجاد شور و هیجان متفاوتی می‌شود. مطمئنم استقبال خوبی از انیمیشن «افسانه سپهر» خواهد شد. در بحث داوری نیز وعده داده‌اند که به دلیل اینکه افسانه سپهر تنها انیمیشن حاضر در جشنواره است، تمامی بخش‌ها مانند فیلمنامه، موسیقی، تدوین و غیره، هم‌پای آثار سینمایی مورد ارزیابی قرار بگیره و امیدوارم این وعده عملی شود. بسیاری از فعالان این حوزه معتقدند سرنوشت «افسانه سپهر» در این جشنواره، می‌تواند معیاری برای سنجش نگاه جشنواره‌های داخلی به انیمیشن باشد.
رحمانی در پایان با اشاره به ظرفیت‌های جشنواره مختص گره سنی کودکان و نوجوانان، گفت: در جشنواره فیلم فجر شکل خاصی از رقابت میان آثار وجود دارد اما در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان فضا صمیمانه‌تر است و شاید به همین دلیل است که چهره‌های معتبر با رغبت به‌عنوان داور در این رویداد حاضر می‌شوند.
صدای سپهر؛ وقتی دوبلاژ هم جایزه می‌خواهد
سپهر ترابی، مدیر دوبلاژ انیمیشن «افسانه سپهر»، پیرامون دستاوردهای این اثر اظهار داشت: دستاوردهای انیمیشن افسانه سپهر در خارج از کشور به‌مراتب چشمگیرتر از داخل بوده است. دلیل اصلی این موضوع حضور در تعداد بیشتری جشنواره خارجی است. در ایران، پیش از جشنواره کودک اصفهان، تنها تجربه حضور در جشنواره فیلم فجر را داشتیم. متأسفانه در فجر توجه چندانی به این اثر نشد، چرا که داستان انیمیشن غریبانه بود و اصولاً در ایران تیم‌های حرفه‌ای انیمیشن کمتر مورد توجه قرار می‌گیرند.
ترابی ادامه داد: این کم‌توجهی فقط مربوط به افسانه سپهر نیست، بلکه بیشتر آثار انیمیشن در ایران با چنین وضعیتی روبه‌رو هستند. حتی اگر مخاطب از کار حمایت کند، باز هم در جشنواره‌ها سهمی برای انیمیشن قائل نمی‌شوند. برای مثال، در جشنواره‌ها جایزه بهترین بازیگر داریم، اما جایزه‌ای برای بهترین صداپیشه وجود ندارد؛ یا موسیقی فیلم مورد توجه قرار می‌گیرد، اما موسیقی انیمیشن خیر. بخش‌هایی مانند صداگذاری و کارگردانی انیمیشن نیز نادیده گرفته می‌شوند. همین عوامل سبب می‌شود انیمیشن‌ها در ایران ناکام و کم‌فروغ جلوه کنند. امیدوارم روزی برسد که بستر لازم برای دیده‌شدن انیمیشن در جشنواره‌های داخلی هم فراهم شود، همان‌طور که در دنیا این اتفاق افتاده است.
جشنواره کودک؛ فرصتی برای دیده‌شدن واقعی
مدیر دوبلاژ افسانه سپهر درباره اهمیت حضور این اثر در جشنواره فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان گفت: این جشنواره فرصت بسیار خوبی برای ماست؛ چرا که مخاطب هدف افسانه سپهر همین گروه سنی است. این بار کودکان و نوجوانان، به‌عنوان مخاطبان اصلی، به تماشای اثر می‌نشینند و خبری از منتقدان و روزنامه‌نگاران صرف حوزه سینما نیست. همین موضوع می‌تواند ورق را برای ما برگرداند و حتی بیش از انتظارمان بدرخشیم. نکته مهم دیگر حضور افسانه سپهر در میان فیلم‌های بلند است؛ این اتفاق نوید می‌دهد که انیمیشن باید در کنار سینما جدی گرفته شود.
ترابی حضور تنها انیمیشن این جشنواره را هم فرصتی مثبت و هم چالشی جدی دانست و توضیح داد: از یک سو خوشحال‌کننده است که یک انیمیشن به‌قدری باکیفیت بوده که در کنار فیلم‌های سینمایی انتخاب شده است. از سوی دیگر تأسف‌آور است که در چنین جشنواره‌ای تنها یک انیمیشن حضور دارد. این موضوع کار ما را سخت‌تر می‌کند، چرا که افسانه سپهر تنها نماینده انیمیشن ایران در این رویداد است و ناخواسته نقش پرچم‌دار این حوزه را ایفا می‌کند.
از بازی‌های رایانه‌ای تا دنیای فانتزی افسانه سپهر
بنیامین شجاعی کارگردان هنری انیمیشن «افسانه سپهر» نیز با اشاره فرم و فضاهای غالب در این اثر گفت: من پیش از این در صنعت بازی‌های رایانه‌ای فعالیت می‌کردم و نسبت به سینمای انیمیشن برای ورود احساس خوبی نداشتم. در تولید بازی‌های رایانه‌ای عموماً خلق فضایی واقع‌گرایانه اهمیت بیشتری دارد و بنابر این تجربه، در اولین فیلم پویانمایی این گروه یعنی «شمشیر و اندوه»، پرداختن به فضایی رئال و واقع‌گرایانه مورد توجه قرار گرفت؛ اما بعدها و در «افسانه سپهر» فضایی فانتزی را تجربه کردیم که این موضوع برای گروه تولید بسیار چالش برانگیز بود.
تجربه جشنواره و انگیزه تازه
وی ادامه داد: سال گذشته با پویانمایی «شمشیر و اندوه» حضور در جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان را تجربه کردیم که خوشبختانه مخاطبان گروه سنی نوجوان بسیار با اثر همراه شدند. برای من جالب بود که در نشست پرسش و پاسخ این فیلم، سؤالات بسیار تخصصی از سوی این گروه سنی مطرح شد، در صورتی که در جشنواره فیلم فجر عموماً پرسش‌ها بسیار ساده‌تر و ابتدایی بودند و حتی چندان ارتباطی با حوزه انیمیشن نداشتند؛ بنابراین وجود بازخوردهای اینچنینی باعث شد تا برای ادامه مسیر در سینمای انیمیشن انگیزه بسیار بیشتری پیدا کنم.
پرسشگری نسل تازه؛ چالش تولید برای همه سنین
شجاعی افزود: نوع پرسشگری حرفه‌ای خبرنگاران نوجوان این جشنواره برای من بسیار جالب است و این موضوع نشان می‌دهد نسل جدید فرزندان این سرزمین دارای چه توان و پتانسیل بی‌نظیری هستند. نباید در مرحله تولید، ذهن کودکان و نوجوانان را ساده و ابتدایی در نظر بگیریم، چراکه بسیاری از آنها به تماشای آثار گروه سنی بزرگسال می‌نشینند و این موضوع در نوع نگاه و سلیقه آنها اثرگذار است. تولید اثری که بتواند به صورت همزمان مورد اقبال گروه‌های سنی مختلف قرار بگیرد، امری سخت و پیچیده است و زمان زیادی را برای رسیدن به چهارچوبی درست در این زمینه باید صرف کرد. برای مثال سبک و شیوه راه رفتن کاراکترهای فانتزی با شخصیت‌های رئال بسیار متفاوت است و باید نسبت به این موضوع توجه جدی نشان داده شود.