دردهایی که بر تن چهلستون اردستان آوار شد

کاخ سرهنگ‌آباد امروز کوخ نشین شده و به ویرانه‌ای شباهت دارد، چهلستونِ اردستان امروز با درد زخم‌های بی‌توجهی بر پیکره خویش دست و پنجه نرم می‌کند.
عالی‌قاپو، چهلستون، میدان نقش جهان، منارجنبان، کاخ هشت بهشت، عصارخانه شاهی، آتشگاه و غیره، یک دنیا نام و نشان تاریخی می‌توان برای شمردن بناهای پرآوازه اصفهان ردیف کرد اما در این میان بناهای پرشکوه و تاریخی هستند که ویرانه‌های آنها به کوخی بیشتر از کاخ شباهت دار و در این میان فرمان ایستِ مسئولان سالهاست کاخ سرهنگ آباد در اردستان را نشانه گرفته است .

در شرایطی که در پایتخت فرهنگی ایران اسلامی و در دیار تاریخی اصفهان صحبت از بازسازی کاخ‌هایی است که به شکل کامل ویران شده است اما چهلستون‌هایی در دل این استان هر روز از درد زخم‌های بی توجهی نحیف‌تر از گذشته می‌شود و شاید روزی نشانی از آنها جز در تاریخ کتبی کشور نباشد .

البته در ارتباط با با کاخ سرهنگ آباد اواخر سال گذشته حدود چهار میلیارد ریال بودجه ملی تخصیص یافته است که با توجه به آسیب های جدی به این کاخ و نیاز به بازسازی کامل برخی بخش‌ها مانند تنها بادگیر مدور تاریخی در این کاخ، این بودجه به هیچ عنوان جوابگوی احیاء و تعمیرات آن نخواهد بود .

مدیرکل میراث فر هنگی استان اصفهان در ارتباط با اقدامات و چاره‌اندیشی‌های میراث فرهنگی در ارتباط با حفاظت از این بنای تاریخی به مهر می‌گوید: یک بنای تاریخی زمانی که وارد فاز تخریبی می‌شود این روند در طول زمان سرعت زیادی می‌گیرد .

امکان فروریختن ساختار اصلی کاخ سرهنگ‌آباد

وی افزود: در ارتباط با کاخ سرهنگ‌آباد باید توجه داشته باشیم که پایه‌های اصلی همچنان پابر جاست اما اگر هرچه سریعتر روند بازسازی این کاخ شروع نشود امکان فرو ریختن آن وجود دارد .

مدیرکل میراث فر هنگی استان اصفهان با بیان اینکه مرمت چهلستون اردستان در حال پیگیری است، در ارتباط با اینکه بودجه ملی تخصیص یافته برای این کاخ به چه دلیل هنوز مورد استفاده قرار نگرفته است، گفت: این بودجه اواخر سال ۹۵ با پیگیری‌های میراث فرهنگی جذب شده و تعیین پیمانکار برای بازسازی کاخ نیز به سرانجام رسیده است.

استحکام بخشی سرهنگ آباد در اولویت نخست مرمت سرهنگ‌آباد

وی در پاسخ به این سوال که آیا به بازسازی بخش‌هایی از کاخ که در گذر زمان مورد تخریب قرار گرفته نیز توجه خواهد شد، تصریح کرد: با توجه به میزانِ تخریب، بازسازی این کاخ نیازمند بودجه فراوانی است و به همین دلیل میراث فرهنگی در وهله نسخه استحکام بخشی کاخ را مورد توجه قرار داده است .

الله‌یاری تصر یح کرد: لازم است ساختار باقیمانده مستحکم شود تا خطر فرو ریختن کاخ بر طرف شود و در ادامه با جذب بودجه لازم بازسازی دیگر بخش ها در دستور کار قرار می‌گیرد .

درباره کاخ سرهنگ آباد

کوشک یا کاخ سرهنگ‌آباد در روستایی به همین نام از توابع دهستان سفلای زوار، در ۷۶ کیلومتری شرق اردستان از شهرستان‌های استان اصفهان قرار دارد . کوشک سرهنگ آباد توسط سهام السلطنه عرب عامری در حدود سال ۱۲۹۹ قمری مصادف با دوره ناصرالدین شاه قاجار برای پذیرایی از شاهزاده‌های قاجاری ساخته شده است .

این کاخ با گچ‌بری ‌های بی نظیر دارای سقف‌های چوبی و تزئینات سنگی شبیه عالی‌قاپو و چهل‌ستون است. آیینه‌کاری‌های مجموعه و نقاشی‌های موجود و نقش چوب‌ها از منبت و معرق تا تراش سنگ‌های کاخ به صورت عالی در بنا استفاده شده است

عمارت چهل ستون سرهنگ آباد، زیباترین کاخ تاریخی کویر باقی مانده از دوران قاجار است و هدف از ساخت آن که مشتمل بر یک کوشک و شکارگاه است، بیشتر جنبه تفرجگاهی بوده است . این کاخ با گچ‌بری ‌های بی نظیر دارای سقف‌های چوبی و تزئینات سنگی شبیه عالی‌قاپو و چهل‌ستون است. آیینه‌کاری‌های مجموعه و نقاشی‌های موجود و نقش چوب‌ها از منبت و معرق تا تراش سنگ‌های کاخ به صورت عالی در بنا استفاده شده است .

سرهنگ آباد دارای ۲۰ ستون سنگی است و سه ایوان جنوبی، شرقی و غربی این بنای با شکوه با نمای سنگی زیبا به ترتیب مشرف به رودخانه و چمنزار و کوهستان است .

سقف‌ها با استفاده از تیرک‌های چوبی که دارای روکش فلزی هستند پوشانده شده و حجاری‌هایی نیز بر روی سنگ‌های مرمر این مجموعه به یادگار مانده است . شاه‌نشین مجموعه تاریخی سرهنگ‌آباد در سه طبقه احداث شده و در ایوان جنوبی آن نیز یک استخر بزرگ با پوشش فلزی احداث شده است. این کاخ شامل تالار کاخ با ترکیبی از سازه‌های خشتی، آجری و چوبی و تزیینات نقاشی، آیینه‌کاری و نقاشی پشت شیشه و قراول‌خانه، حمام، برج‌های دیده‌بانی، اصطبل، آسیاب است .

تنها سقف کاخ و شاه‌نشین دارای پوشش فلزی است و دیگر بخش‌های عمارت از خشت ساخته شده که به‌دلیل همین پوشش فلزی نیز مجموعه کاخ نسبت به دیگر بخش‌ها سالم مانده است . عمارت سرهنگ‌آباد دارای دو بادگیر قرینه است که یکی از آنها که به عنوان تنها بادگیر مدور شناخته می‌شود که به‌طور کامل تخریب شده است.

تلفیقی از معماری دوره قاجاریه و صفوی در کاخ سرهنگ آباد

دیبا نشاکار کارشناس بناهای تاریخی در ارتباط با این کاخ به مهر می‌گوید: معماری کاخ سرهنگ آباد در نوع خود جالب است چراکه تلفیقی از معماری دوره قاجاریه و دوره صفوی را در برمی‌گیرد.

وی افزود: به طور مثال ایوان عمارت اصلی با ستون‌های چوبی شبیه ایوان چهلستون ساخته شده و یا از قوس‌های نیم دایره‌ای شکل و تزئینات رایج در دوره قاجار استفاده شده است.

کارشناس بناهای تاریخی ابراز داشت: به یقین حفاظت از چنین بناهایی می‌تواند در رسیدن به افق هدف تعیین شده برای اصفهان یعنی تعیین وی گردشگری به عنوان یکی از مهم‌ترین محورهای توسعه استان بسیار موثر باشد.

وی اضافه کرد: این کاخ تاریخی در سال‌های گذشته مورد غفلت شدید بوده است و با ادامه این روند ممکن است حتی ساختار اصلی نیز فرو بریزد.

چهلستون اردستان می تواند از اهداف گردشگری استان باشد

نشاکار با اشاره به اینکه ابنیه تاریخی فرهنگ، تاریخ و آداب و رسوم استان را در دل خود دارد، تاکید کرد: لازم است میراث فرهنگی به ویژه در سطح ملی عنایت ویژه به بازسازی این کاخ که در منطقه بسیار خوش آب و هوایی نیز واقع شده، داشته باشد چراکه این کاخ می‌تواند یکی از اهداف گردشگران داخلی و خارجی در استان باشد.

در سال های گذشته خبرگزاری مهر، در ار تباط با خطراتی که این بنای تاریخی را تهدید می کند هشدار داده بود اما از سال ۹۲ تاکنون هیچ تحولی در سرنوشت این کاخ که به چهلستون نیز شهرت دارد، شاهد نبودیم.

شاید نتوان تمام بار تقصیر را در استان اصفهان جست‌وجو کرد چرا که به گفته الله‌یاری مدیرکل میراث فر هنگی استان حدود ۲۲ هزار اثر تاریخی در اصفهان وجود دارد که میراث سالانه تنها قادر به بازسازی و تعمیرات ۵۰۰ مورد آن است.

رسیدگی به این تعداد بنا به یقین نیازمند تخصیص بودجه‌های ملی است و این درحالی است که میزان بودجه تخصیص یافته برای استانی که یک دنیا فرهنگ و تاریخ را یدک می‌کشد به هیچ عنوان شایسته این شهر تاریخی نیست.

کاخ یا کوشک و یا شکارگاه سرهنگ‌آباد در سال ۱۳۵۵ با شماره ۱۲۷۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.