با بزرگ‌ترین شهر زیرزمینی جهان بیشتر آشنا شوید

به گزارش خبرگزاری ایمنا از اصفهان، از کاشان به طرف آران و بیدگل که می‌رویم در فاصله هشت کیلومتری به یک شهری تاریخی به نام نوش‌آباد می‌رسیم؛ شهری با قدمت بسیار در دل فلات کویر که تاریخ کهن آن شما را به یاد ایران باستان می‌اندازد.

کهن‌شهر نوش‌آباد در هشت کیلومتری کاشان از توابع آران و بیدگل با جمعیتی حدود ۱۵ هزار نفر در شمال استان اصفهان واقع شده است که تماشای این شهر شما را به دل تاریخ کهن ایران خواهد برد.

این شهر زیبا و تاریخی با بافت به نسبت کهن، هر فرد علاقه‌مندی را به اعماق تاریخ دعوت می‌کند، دورانی دور در زمان پادشاهی انوشیروان که وجه تسمیه این کهن‌شهر نیز به آن بازمی‌گردد که در ابتدا به انوش‌آباد و سپس نوش‌آباد تغییر نام داده است.

شهر نوش‌آباد در زمان ساسانیان، اقامتگاه انوشیروان پادشاه ساسانی بوده و نام اصلی آن انوش‌آباد بوده است، نام‌گذاری این شهر زیرزمینی به آن دلیل بود که انوشیروان آن را پادشاهی می‌کرده و از جمله مراکز مسکونی گسترده در فلات ایران محسوب می‌شده است.

شاید تصور کنید شهری با قدمتی بسیار در گذر زمان اصالت خود را از دست داده است و جذابیتی ندارد، حال آنکه این کهن‌شهر بافت‌ها و دستکن‌هایی دارد که منزلگاه انسان‌های آن دوره بوده و به دلیل ویژگی خاص و زیبایی منحصربه‌فرد خود یکی از پایتخت‌های حکومت ساسانی محسوب می‌شده و همین‌طور دست‌نخورده باقی مانده است.

آداب و رسوم، آئین‌ها و مراسم فرهنگی در این شهر دست‌نخورده سینه به سینه به نسل امروز منتقل شده است و خونگرمی مردمان این خطه سادگی و بی‌آلایشی مردمان قدیم ایران‌زمین را در ذهن هر رهگذر و گردشگر تداعی می‌کند.

شهر زیرزمینی نوش‌آباد بزرگ‌ترین شهر زیرزمینی جهان و بزرگ‌ترین اثر معماری دستکن جهان به‌شمار می‌رود، به همین دلیل سفر به این دیار کهن میان گردشگران خارجی پرطرفدار است. اگر بخواهید در تو در توی دالان‌های باریک شهری زیرزمینی که خالی از سکنه است، گشتی بزنید و ماجراجویی بی‌نظیری را داشته باشید، راهی کاشان شوید.

در دل این شهر تاریخی عجایبی نهفته است که بیشتر شبیه افسانه است و هر بیننده‌ای مجذوب آن می‌شود، رمز و رازهایی که به‌راحتی تاریخ قدیم ایران زمین را در ذهن شما تداعی می‌کند.

نوش‌آباد حدود ۱۵ سال پیش کشف شد

محمدجواد عبدلی، رئیس اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل به خبرنگار ایمنا می‌گوید: حدود ۱۵ سال پیش به طور اتفاقی شهری زیرزمینی در منطقه کاشان کشف شد که حالا به یکی از شگفت‌انگیزترین جاذبه‌های این شهر تبدیل شده است.

وی افزود: این شهر نمونه منحصربه‌فردی از معماری دستکن جهان است که قدمت آن به ۱۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و به عنوان بزرگترین شهر زیرزمینی دنیا شناخته شده و وسعت این شهر بیش از ۱۵ هزار مترمربع تخمین زده شده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل خاطرنشان کرد: این منطقه باستانی در استان اصفهان و در فاصله هفت کیلومتری از شمال شهر کاشان قرار گرفته و از بیش از ۱۵۰۰ سال پیش یعنی صدر اسلام در زیر بافت کنونی شهر نوش‌آباد که از بخش مرکزی شهرستان آران و بیدگل به‌شمار می‌رود، نهفته است.

عبدلی اضافه کرد: شهر نوش‌آباد از ریشه انوشه به معنی جاودانی می‌آید و زنده ماندن شهری که در اعماق تاریخش جا داشته، مهر تأییدی به این نام زده است.

وی تاکید کرد: اعتبار تاریخی شهر کاشان با تپه‌های باستانی سیلک و کتیبه‌های مناره مسجد شناخته می‌شد، اما از زمانی که راه ورود به دنیای زیر زمینش کشف شد، هرکسی از هر کجای دنیا برای دیدن هنر اعجاب‌آور دستِ مردمان گذشته به کاشان می‌آید.

به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان آران و بیدگل نوش‌آباد در دوره انوشیروان یکی از پایتخت‌های ساسانیان به‌شمار می‌رفت و این شهر زیرزمینی یا به گفته محلی‌ها شهر اویی ، پناهگاهی برای مردمان آن زمان بود تا موقع حمله مغول‌ها در امان باشند، اما سیلاب بخش‌های زیادی از شهر اویی را از بین برده است.

عبدلی تاکید می‌کند: این شهر در سال ۱۳۸۳ توسط شخصی که در حال حفر چاه در خانه‌اش بود، کشف شد و دو سال بعد در تاریخ هشتم مرداد ۱۳۸۵، شهر زیرزمینی اویی در نوش‌آباد با شماره ثبت ۱۵۸۱۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد.

شهر زیرزمینی نوش‌آباد از حیرت‌انگیزترین شهرهای زیرزمینی جهان است

احمد شاه‌بالایی، شهردار نوش‌آباد می‌گوید: شهر زیرزمینی نوش‌آباد یکی از حیرت‌انگیزترین شهرهای زیرزمینی جهان است، این شهر زیرزمینی از بکرترین مکان‌های دیدنی کاشان در شهر نوش‌آباد به‌شمار می‌رود.

وی اظهار می‌کند: دهخدا نام شهر را از ریشه انوشه به معنای جاودانی می‌داند، نوش‌آباد از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است و قدمت زیادی دارد، اما آنچه شهر را معروف کرده و بر سر زبان‌ها انداخته است، وجود «شهر زیرزمینی اویی » است. این شهر همواره بسیاری از علاقه‌مندان تاریخ، هنر و باستان‌شناسی را به سمت خود می‌کشاند.

شهردار نوش‌آباد با اشاره به اینکه آنچه به نام شهر زیرزمینی « اویی » معروف شده ساختارهای متراکم، پیچیده و گسترده‌ای همچون دالان‌های باریک تودرتو و اتاق‌هایی با ابعاد کوچک است، اضافه می‌کند: مجموعه اویی زیر بافت شهر شکل گرفته و تا سطح کنونی شهر نیز گسترده شده است.

شاه‌بالایی با بیان اینکه عمق شهر اویی را حدود چهار تا ۶۱ متر تخمین زده‌اند، تصریح می‌کند: وسعت شهر زیرزمینی به گفته اهالی منطقه، تا بیرون از حصار تاریخی شهر گسترش یافته و چهار کیلومتر تخمین زده شده است و این مجموعه را به صورت دستکن زیر بافت شهر نوش‌آباد به صورت مجموعه‌ای از اتاق‌ها، راهروها، چاه‌ها و کانال‌های متعدد در سه طبقه ایجاد کرده‌اند.

شهردار نوش‌آباد اظهار می‌کند: بر دیواره‌های این شهر آثار برخورد لبه شیء تیز دیده می‌شود و با توجه به سختی جنس زمین این منطقه، باستان‌شناسان این فرضیه را مطرح کرده‌اند که وسایل استفاده شده در حفاری، باید از جنسی شبیه الماس برخوردار بوده باشد.

معماری پیچیده نوش‌آباد حکایت از هوشیاری و دقت معماران کهن ایرانی دارد

جواد حسین‌زاده، کارشناس باستان‌شناسی تاکید می‌کند: پیچیدگی این شهر زیرزمینی حاکی از هوشیاری معماران آن زمان است، طبقه اول در حقیقت کورراه‌ها و دالان‌هایی بوده است که برای گمراه کردن تعقیب‌کنندگان احتمالی به کار می‌رفت.

وی می‌افزاید: طبقه دوم و سوم محل پناه گرفتن و زندگی در مواقع خطر و ذخیره آذوقه بوده و ورودی‌های متعددی برای آن تعبیه شده است که بعضی از آن‌ها توسط سیلاب سال‌های دور مسدود شده‌اند.

به گفته این کارشناس این شهر دارای راهروهای پیچ در پیچ، اتفاق‌های کوچک و بزرگ، تله‌های پدافندی و دفاعی بوده که گویا هنگام هجوم دشمن استفاده می‌شده است. وسعت این شهر به دلیل ارتباط میان محلات آن و حفاظت از جان و مال مردم در مواقع ناامنی زیاد بوده و در دو سطح افقی و عمودی گسترش یافته است.

حسین‌زاده با بیان اینکه این معماری دست‌کم در شهر نوش‌آباد « اویی » نامیده می‌شود، تصریح می‌کند: به‌جز ورودی که ارتفاع تمام بخش‌های آن به قد طبیعی یک انسان بین ۱۷۰ تا ۱۸۰ سانتی‌متر است، بر سطح دیوارها و در فواصل اندک، جای پیه‌سوز به چشم می‌خورد، در بعضی قسمت‌ها نیز دیوار سکوهای کوتاهی برای نشستن ایجاد شده که در بعضی اتاق‌ها تبدیل به طاقچه برای قرار دادن اشیا شده است.

وی ادامه می‌دهد: ورودی شهر زیرزمینی نوش‌آباد راهرویی باریک به اندازه یک نفر است، هنگام ورود به شهر، بوی خاک مرطوب به مشام می‌رسد و دالان‌های تنگ با ارتفاعی کمتر از یک انسان است که فرد را به بخش‌های داخلی شهر می‌رساند.

کارشناس باستان‌شناسی اظهار می‌کند: چاه‌های عمودی نقش راه‌های ارتباطی طبقات را ایفا می‌کند و چاه‌هایی به شکل U برای تهویه هوا بوده که از خانه‌های مردم و مراکز اجتماعی همچون حمام و مسجد و شهر قلعه کنار به اینجا راه داشته است.

حسین‌زاده تصریح می‌کند: فضاهای در نظر گرفته شده برای شهر در حد فضاهای ضروری است و سیستم تهویه آن بر اساس اختلاف فشار هوا با سطح زمین کار می‌کند که گردش و تصفیه هوا را برای تنفس در آن امکان‌پذیر می‌کند، حجره‌های کوچک به ابعاد دو متر در دو متر، سرویس‌های بهداشتی ابتدایی، فضاهای پناه‌گاهی، تونل‌های ارتباطی و تهویه هوا و چاه‌های آب از جمله فضاهای این شهر زیرزمینی است.

وی می‌گوید: بیشتر کارشناسان هسته اولیه شهر را متعلق به دوره ساسانی می‌دانند، با این حال آنچه مشخص است شهر زیرزمینی نوش‌آباد در دوره‌های مختلفی محل سکونت اقوام و مردم بوده است و گفته می‌شود که در زمان حملات مغولان، از این شهر برای امنیت مردمان استفاده می‌شد.

به گفته این کارشناس بسیاری از جزئیات شهر بر اثر سیلاب و گذشت زمان از بین رفته است، اما سفالینه‌های پیدا شده که به ۱۸۰۰ سال پیش و به عصر ساسانیان بازمی‌گردد، همچنین آثاری از دوره صفویه تا عصر قاجار به چشم می‌خورد.

باستان‌شناس تاکید می‌کند: با دیدن وسعت شهر زیرزمینی نوش‌آباد که در گذشته نیز بسیار بیش‌تر از این بوده است متوجه می‌شوید که چرا این معماری در نوع خود بی‌نظیر خوانده می‌شود.

ساختارهای مستحکم شهر زیرزمینی نوش آباد در ۲ سطح عمودی و افقی است

حسین‌زاده اظهار می‌کند: چه کسی فکر می‌کرد زیر یک شهری تقریباً مدرن زندگی دیگری از نوع باستانی در جریان باشد؟، درست مثل دنیایی دیگر با اینکه ورودی‌های متعددی برای شهر زیرزمینی شناسایی شده است، اما ورودی اصلی آن پیدا نشده و حالا تنها ورود از دو نقطه به این شهر ممکن است.

وی تاکید می‌کند: ورودی دو همیشه باز است و پس از گذراندن ۴۵ پله به دالان‌ها و ساختار تو در توی قسمت‌های اصلی‌اش می‌رسید، آب‌انبارهایی که در بدو ورود به آن می‌رسید در واقع هیچ ارتباطی با شهر زیرزمینی ندارند و طی سال‌های اخیر برای بهسازی مسیر بازدید از شهر قدیمی و استفاده از پلکانشان با شهر زیرزمینی ادغام شده‌اند.

باستان‌شناس تصریح می‌کند: قدمت این آب انبارها (ورودی ۱ و ورودی ۲) به ۵۰۰ سال پیش یعنی دوران صفویه بازمی‌گردد و تا نیم‌قرن پیش از آن‌ها استفاده می‌شده است، چنانچه سری بچرخانید و به سقف باعظمت و زیبای این آب انبارها نگاهی بیندازید، تحت تأثیر معماری پیشینیان قرار می‌گیرید.

حسین‌زاده می‌گوید: زمانی که از پله‌ها بالا می‌آیید وارد کافه‌ای به نام انوشه می‌شوید، همان کلمه‌ای که نام شهر از آن ریشه گرفته است. در اینجا قهوه‌ای سرو می‌شود که در زمان‌های قدیم با این قهوه از میهمانانِ مراسم شادی و عزا پذیرایی می‌کردند، البته مردم شهر به مرور زمان این رسم را به فراموشی سپرده‌اند، چراکه قهوه انوشه به این سادگی‌ها تهیه نمی‌شود و آماده شدن آن حدود پنج ساعت زمان می‌برد.

وی اضافه می‌کند: این قهوه را با ادویه‌های شرقی و شکر مخلوط می‌کردند و ساعت‌ها منتظر دم کشیدن آن می‌نشستند، حالا در این کافه فرهنگ سنتی شهر احیا شده است و بازتابی از هویت آن به گردشگران نشان داده می‌شود.

بنا بر اعتقاد کارشناسان ممکن است ابعاد شهرهای زیرزمینی در فلات مرکزی ایران بیشتر از مساحت کشف شده باشد؛ بنابراین احتمال می‌رود در آینده و بر اساس اکتشافات جدید شهرهای زیرزمینی دیگری کشف یا بر مساحت شهر نوش‌آباد افزوده شود.