«اتاق فرار» در بوته نقد و بررسی

اولین نشست حل معمای «اتاق فرار» بررسی چالش‌های اتاق فرار از منظر حاکمیت و فعالین در قالب سلسله نشست‌های تحول در صنایع فرهنگ‌بنیان با حضور مسعود حسنلو، فعال حوزه سرگرمی، مسیح خدابخشیان ، فعال اتاق فرار، حامد حسینی ، فعال اتاق فرار و آیدین مهدی‌زاده ، دبیر شورای نظارت بر اسباب‌بازی برگزار شد.

نشست مذکور با محوریت نتایج نظرسنجی صورت گرفته از فعالین اتاق فرار صورت گرفت. با توجه به اینکه از سال ۹۵ بحث اتاق فرار در کشور مطرح شده و وزارت ورزش به عنوان متولی مجوز اتاق‌های فرار شناخته می‌شود، برخی چالش‌هایی در حوزه اتاق فرار مطرح است. کما اینکه در جامعه آماری در نظر گرفته شده در نظرسنجی مذکور حدود ۵۰ درصد از صاحبان اتاق‌های فرار اعلام کردند که بدون مجوز فعالیت می‌کنند، البته تعدادی هم از وزارت ورزش مجوز گرفتند و عمدتاً اعلام کردند بین ۱ تا ۲ میلیون برای دریافت مجوز هزینه کردند. همچنین زمان اقدام تا دریافت مجوز ۶ ماه مطرح شده است.

نکته دیگری که در نظر سنجی فعالین اتاق‌های فرار مشاهده می‌شود درباره استفاده صاحبان اتاق‌های فرار از تسهیلات است که عمدتاً اعلام کردند از تسهیلات استفاده نکردند. همچنین درباره نوع طراحی اتاق‌های فرار نیز بسیاری از فعالان عنوان کردند که براساس ایده شخصی خود طراحی کرده و بیشترین تلاش خود را بر روی بحث ترس پایه‌گذاری کردند، در حقیقت به دلیل اینکه ترس بیش از سایر موارد طرفدار دارد، اتاق‌های فرار طراحی خود را بر این اساس پایه‌ریزی کردند. میانگین سنی مراجعین به اتاق فرار نیز از جمله مواردی که در نظرسنجی مذکور در نظر گرفته شده و این نتیجه گرفته شد که اکثر مراجعین این مراکز بین ۱۸ تا ۲۴ سال هستند، البته رده‌های سنی زیر ۱۸ سال هم یکی از مخاطبان اصلی اتاق‌های فرار هستند که نکته قابل تأملی است.

همچنین مهمترین چالش‌هایی اتاق فرار که از نظر فعالان این عرصه مطرح شده عبارتند از ضعف تکنولوژی اتاق‌های فرار، مشکلات نظارتی، وضعیت ملک، فعالیت‌های زیر زمینی و فرهنگ‌سازی برای استفاده از اتاق‌های فرار.

در نهایت براساس نظرسنجی صورت گرفته از فعالین اتاق‌های فرار اجاره مکان و نبود فروش تجاری به عنوان علل شکست احتمالی اتاق‌های فرار شناخته شد.

در ادامه نشست حل معمای «اتاق فرار» بررسی چالش‌های اتاق فرار از منظر حاکمیت و فعالین، مهدی‌زاده ضمن ارزیابی داده‌های نظرسنجی صورت گرفته در حوزه اتاق‌های فرار گفت: در صنعت اسباب بازی وقتی قرار می‌شود که مجوز بگیرند، صاحبان صنایع می‌گویند وضع خراب است و اگر حمایت صورت نگیرد، زمین می‌خورند اما به محض اینکه رویکرد از حمایت‌گری به سمت سرمایه‌گذاری تغییر کند، می‌گویند شرایط عالی است و سرمایه‌گذاری در این زمینه اسباب‌بازی بسیار مفید است.

وی افزود: آمارها معمولاً تحت تأثیر شرایط هستند و از طرفی هر پدیده فرهنگی در ابتدا دچار نوعی ابتذال به معنای بذل توجه، می‌شود. به عنوان مثال وضعیت نگران کننده فعلی اتاق فرار به دلیل وضعیت شروع این پدیده است و اگر کرونا هم نبود باز هم فعالین این عرصه چنین شرایطی را تجربه می‌کردند. مورد دیگر این است که باید آمارها در حوزه بازی‌ها منطبق با سال باشند و به روز شوند به عنوان مثال سرانه استفاده از اسباب بازی که در حال حاضر وجود دارد مربوط به سال ۹۲ است. علاوه بر این در قضیه ترس نکته این است که واقعاً مردم به ترس علاقمند هستند یا خیر، که برای فهم این مورد باید به سراغ سایر شاخص‌ها رفت به عنوان مثال استقبال مردم از فیلم‌های ترسناک و یا مواردی از این قبیل را مورد ارزیابی قرار داد.

او افزود: چراکه این نوع از تحلیل علاوه بر اینکه نگاهی به آمارها دارد، با زاویه دید کل نگر قضایا را ارزیابی می‌کند. در حال حاضر ۶ پایه اصلی روانشناسی داریم که همگی معتقدند ترس و تهدید اصلی‌ترین عامل محرک برای جذب مخاطب هستند. در حقیقت ترس منجر به افزایش هورمون‌های هشدار دهنده می‌شود و همین نکته عامل جذب افراد است. نمونهموذد تایید این گزاره میزان استقبال از سریال‌های دوره قاجار است. در حقیقت یکی از عوامل استقبال مخاطب از به این قبیل سریال‌ها مربوط به فضاهای دیگر باش است که در سریال‌های مذکور حاکم است. در مجموع این تحلیل‌های کیفی منجر به اخذ تصمیمات درست می‌شوند.

مهدی‌زاده درباره ضرورت اخذ مجوز برای اتاق‌های فرار تصریح کرد: معمولاً با نگاه سلبی به مجوز نگاه می‌کنیم از همین رو سازندگان اتاق‌های فرار براساس چنین ذهنیتی به سمت مجوز نمی‌روند. همچنین جذابیت تأسیس اتاق فرار به اندازه‌ای افزایش پیدا کرده که انگیزه فرد برای راه‌اندازی آن صرفاً اقتصادی نیست و ممکن است به دنبال هیجان آن باشند.

خدابخشیان درباره آمارهای مطرح شده در حوزه بازی‌ها خاطرنشان کرد: در ابتدا لازم است به این نکته اشاره کنم که براساس آمار وزارت ورزش تقریباً ۳درصد اتاق‌های فرار در تهران مجوز دارند. نظرسنجی مورد بخث درباره میزان و نوع علاقه مردم به بازی‌ها سال ۱۴۰۰ صورت گرفته و در حال حاضر بسیار از این آمارها فاصله گرفتیم لذا نیاز به نظرسنجی مجدد وجود دارد. البته با توجه به اینکه فضای اتاق فرار بسیار غیرحرفه‌ای است آمارها در این حوزه پاسخگو نیستند. نکته دیگر این است که وزارت ورزش هیچ تلاشی برای شکل‌گیری کمیته یا فدراسیون اتاق فرار انجام نداد بلکه با تلاش‌های صورت گرفته از بیرون، کمیته اتاق فرار شکل گرفت.

او با اشاره به بحث ترس در جذابیت اتاق فرار متذکر شد: بحث ترس به عنوان عامل جذب مخاطب از سال ۹۵ تا ۹۸ ادامه داشت و از یک زمانی به بعد ترند شد. یکی از علل افزایش اتاق‌های فرار سهولت در راه‌اندازی آن است چرا که به نسبت سایر بازی‌ها به سرمایه کمتری نیاز دارد، همچنین بیشتر پرسنل این اتاق‌ها افراد زیر ۱۸ سال هستند که بحث اقتصادی برای آنها اهمیت ندارد. از طرف دیگر در ایران استانداردهای اتاق فرار اصلا رعایت نمی‌شود. مورد دیگر که بسیار در اتاق فرارها مشکل‌ساز است بی‌ارزش بودن قانون در این فضا است به این معنی که افراد به راحتی خلاف قانون عمل می‌کنند و تبعاتی هم برای آنها وجود ندارد.

خدابخشیان همچنین ابراز کرد: بنابراین اکثر فعالین حوزه اتاق فرار فعالین غیرجدی با سن پایین هستند، چراکه کار راحت است و با کمترین امکانات می‌توان آن را راه‌اندازی کرد. در حال حاضر اتاق‌های فرار معاف از مالیات هستند و شهرداری هم درباره آنها سخت‌گیری چشمگیری ندارد. در مجموع اتاق فرار در دولت چندان ارزشی ندارد کما اینکه در وزارت ورزش متولی در این بحث ندارد. مورد دیگر که درباره اتاق فرار وجود دارد مختلط بودن این اتاق‌ها است و این مورد درباره اتاق‌های فرار بسیار مبهم مطرح شده چرا که از طرفی مسئولین مطلع هستند این اتاق‌ها به صورت مختلط برگزار می‌شوند و از طرف دیگر به صورت رسمی آن را نمی‌پذیرند در اینجا سرمایه‌گذار دچار تنش و استرس است. بنابراین اگر قرار است اتاق‌های فرار مختلط باشند یا خیر باید به صورت رسمی اعلام کنند.

او با تأکید بر مشخص شدن قوانین برای صاحبان اتاق‌های فرار گفت: نکته قابل توجه این است که اگر در اتاق‌های فرار جدایی جنسی صورت بگیرد مخاطب خود را از دست می‌دهند کما اینکه در مشهد این اتفاق افتاد و کافه بازی‌ها و اتاق‌های فرار تعطیل شدند و هیچ‌کس به این قضیه ورود پیدا نکرد. کمیسیون ماده ۵ وزارت ورزش بارها اعلام کرده که مشکلی با اختلاط ندارد اما ممکن است مشکل‌ساز شود. همه این موارد دست به دست هم دادند که طی ۵ سال اخیر اتاق‌های فرار سطحی شوند.

خدابخشیان همچنین افزود: باید ایمنی در اتاق‌های فرار در نظر گرفته شود چرا که در صورت وقوع اتفاق بسیار فجیع ممکن است همه اتاق‌های فرار تعطیل شوند. البته در مرداد ماه نزدیک بود چنین اتفاق بدی در تهران صورت بگیرد. در مجموع به نظر بنده بسیار سخت است که بحث ترس را از اتاق فرار جدا کرد و به مخاطب این نکته را منتقل کرد که اتاق فرار صرفاً تفریح ترسناک نیست.

مهدی‌زاده نیز در نشست حل معمای «اتاق فرار» ضمن بررسی چالش‌های اتاق فرار از منظر حاکمیت و فعالین گفت: برای نوجوانان ۱۵,۱۶ ساله بحث قانون از اهمیت خاصی برخوردار نیست. نکته دیگر این است که بسیاری از تصمیم‌گیران حوزه اتاق فرار تاکنون به این مکان‌ها نرفتند و از این رو ممکن است این مورد از اهمیت بالایی در تصمیم‌گیری ها نداشته باشد. نقاط مثبت اتاق فرار یکی از مواردی است که مغفول مانده و نیاز داریم که در این حوزه خبرسازی صورت بگیرد چراکه اتاق فرار تنها تفریح خانوادگی محسوب می‌شود. نکته دیگر مربوط به همکاری هنرمندان با اتاق‌های فرار است، به این ترتیب که اگر بتوان طراحان صحنه و بازیگران را با اتاق‌های فرار مرتبط کرد، اتفاق خوبی صورت خواهد گرفت. لذا بخشی از کار ایجاد خبرهای خوب در حوزه اتاق فرار است که در نتیجه این اقدام پدیده اتاق فرار بتواند وجهه مناسبی در جامعه داشته باشد کما اینکه در جامعه هنوز موسیقی از جایگاه مناسبی برخوردار نیست.

حسینی در ادامه با اشاره به چالش‌های اتاق فرار گفت: بی‌قانونی درباره اتاق فرار مختص ایران نیست و حتی در ترکیه هم وضعیت اتاق‌های فرار به همین ترتیب است. اتاق فرار پتانسیل افراد را شکوفا می‌کند. نکته قابل توجه این است که تا وقتی حاکمیتی درباره اتاق‌های فرار وجود نداشته باشد بی‌نظمی در این حوزه وجود دارد. در حال حاضر ۵۰ درصد افرادی که اتاق فرار راه‌اندازی می‌کنند، بی‌تجربه هستند. در شرایط فعلی اتاق‌های فرار نیاز به حمایت دارند که نظمی در این زمینه صورت بگیرد.

همچنین حسن‌لو نیز درباره چالش‌های اتاق فرار در ایران تصریح کرد: مسئله اصلی در حوزه سرگرمی این است که تا وقتی حاکمیت این حوزه را به رسمیت نشناسند از مخاطب نمی‌توان انتظار داشت، لذا باید به سمت رسمیت بخشی حرکت کنیم. بنده اتاق فرار را جدی‌ترین رسانه ارزیابی می‌کنم. در حال حاضر ما در مرحله کشف اتاق فرار قرار داریم و مخاطب هم هنوز شناختی با آن ندارد. مسئله دیگر مربوط به حوزه حاکمیت است به این ترتیب که حاکمیت هنوز به حوزه سرگرمی‌ها و به ویژه اتاق‌های فرار توجه نکرده و به عبارتی بر سر نخواستن اتاق‌های فرار دعواست.

علاوه بر این مهدی‌زاده درباره ورود حاکمیت به حوزه اتاق فرار تصریح کرد: یکی از راه‌های به رسمیت شناختن اتاق‌های فرار برگزاری جشنواره‌ها و سمینارها است. مورد دیگر این است که معاونت علمی ریاست جمهوری و صندوق نوآوری نیز می‌توانند در این حوزه بسیار کمک کنند. در حقیقت در صورت ورود معاونت علمی ریاست جمهوری به موضوع اتاق‌های فرار قضیه استفاده از پتانسیل این اتاق‌ها و به رسمیت شناخته شدن آنها، در کوتاه مدت بسیار پاسخگو خواهد بود چرا که در این شرایط اتاق‌های فرار به عنوان شغل شناخته می‌شوند که به ازای آن می‌توان اتحادیه‌ای در این زمینه تشکیل شود. در این میان اتحادیه از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود چرا که تجربه نشان داده ورود حاکمیت تأثیر به سزایی ندارد.

در پاسخ به اظهارات مهدی‌زاده، خدابخشیان متذکر شد: تا زمانی که افتتاح اتاق ترس مسئله ساده باشد، کماکان شاهد بهم ریختگی خواهیم بود. بنده با شکل‌گیری اتحادیه موافق نیستم، باید برنامه‌ریزی درستی درباره اتحادیه صورت بگیرد. در حال حاضر تنها یکسری از افراد می‌توانند به صورت رسمی اتاق ترس راه‌اندازی کنند و سایر افراد از طریق تجاری این اقدام را انجام می‌دهند. بارها از وزارت ورزش درخواست ورود کردیم اما پاسخ دادند که نمی‌توانند ورود پیدا کنند. در مجموع برای ورود وزارتخانه و اتحادیه باید حداقل هایی وجود داشته باشد اما متأسفانه در ایران از نظر کیفی اتاق‌های فرار در حوزه افزایش نیرو بسیار رشد کردند.

حسینی نیز درباره شکل‌گیری اتحادیه صنف دارندگان اتاق‌های فرار تصریح کرد: واقعیت این است که حدود ۷۰ هزار نفر سالانه به اتاق‌های فرار مراجعه می‌کنند، در این محل‌ها کار فرهنگی صورت می‌گیرد. در حال حاضر تنها اداره مالیات اتاق‌های فرار در ایران را ثبت کرده است. در مجموع تا زمانی که به بحث مجوزها ورود نکنیم نمی‌توان درباره سایر موارد اظهارنظر کرد. در شرایط فعلی اتاق فرار به عنوان صنعت نوپا، به اندازه‌ای بهم ریخته است که باید از بالا به پایین با آنها صحبت کرد.

حسن‌لو در جمع‌بندی بحث حل معمای اتاق فرار خاطرنشان کرد: اینها مسائل جزئی است و باید درباره مسائل کلی صحبت کرد. بند مالیات واردات بازی که سال‌های ۹۶و ۹۵ مطرح شد صحبت بر روی این بود که مالیات اخذ شده در صندوق توسعه بازی ذخیره شود البته عدد بزرگی بود. در نهایت بند مذکور سال گذشته تصویب شد.

این فعال حوزه سرگرمی یادآور شد: در این فضای بازی و سرگرمی سرعت تحول بسیار اهمیت دارد. در مجموع به نظر می‌رسد حاکمیت قصد ورود به این مسائل را ندارد و به نظر می‌رسد در شورای عالی نظارت نظر بر این است که همه موارد به صورت عام در نظر گرفته شوند و وارد فضایی که فعلا هویتی ندارد وارد نشویم. این مسئله باید در سطح کلان دیده شود و البته مسائل جدی هستند و باید به سمت وزارت و سرگرمی برویم. چند وقت پیش از شورای نگهبان تماس گرفته بودند و گفته شد بندی درباره مالیات واردات بازی که از سال ۹۵ در مجلس مطرح شده بود، بحث بر روی این بود که مالیات حوزه بازی در صندوق بازی ذخیره شود. در نهایت بند مذکور سال گذشته تصویب شد. از طرف دیگر تصور بنده این است که ساختار وزارت ارشاد کاهنده است و این به مدل این وزارتخانه برمی‌گردد چرا که وزارت ارشاد مانند آمریکا با نگاه صنعتی به مسائل نگاه نمی‌کند و برعکس مانند فرانسه نگاه هنری نسبت به قضایا دارد. نکته پایانی این است که صنعت سرگرمی اقتضائاتی دارد که باید ساختاری برای آن طراحی شود.

۵۵۲۴۷