وابستگی تولیدات قدیم به حرفه خراطی

اصفهان امروز/ محمدرضا فولادگر : خراطی از حرفه‌های قدیمی و بسیار کاربردی بوده است به‌طوری‌که بسیاری از تولیدات دیگر به فعالیت این حرفه وابسته بوده‌اند، دقیقا شبیه حرفه تراشکاری که امروزه مادر صنایع محسوب می‌شود.

بسیاری از قطعات دستگاه‌ها و وسایل صنعتی قدیم، به‌وسیله این شاخه به کار خود جریان می‌دادند. تعداد زیادی از هنرهای کهن هم که امروز رو به فراموشی هستند، بدون وجود خراطی امکان‌پذیر نبودند، ازجمله هنر گلابتون سازی.

شاید بتوان گفت که اگر درگذشته و در اصفهان خراط‌ها فعالیت نمی‌کردند، هنر گلابتون سازی هم‌شکل نمی‌گرفت. اسکلت کلی دستگاه گلابتون‌سازی را نجارها می‌ساختند و تمام ریزه‌کاری‌ها، شیارها و برش‌ها را خراط‌ها با تراش‌دادن روی آن تکمیل می‌کردند.

در دستگاه گلابتون‌سازی، قرقره‌هایی کار می‌کنند که سیم زر دائما از روی آنها در حال عبور است و بعد از عبور از داخل یک حدیده بر روی قرقره دیگری پیچیده می‌شود. این قرقره‌ها به منجر معروف است و باید از جنس چوب باشد که طبعا به دست خراط‌ها تراشیده می‌شود.

در قسمت پایانی کار گلابتون‌سازی هم که رشته طلا و نقره به دور ابریشم پیچیده می‌شود، از چرخ گلابتون تابی استفاده می‌کنند که آن‌هم چوبی است و شیارهای مختلفی دارد و این دستگاه هم به دست خراط‌ها تهیه می‌شود.

این تنها یک نمونه از کاربری رشته خراطی در صنایع، هنر و زندگی مردم قدیم بوده است. این روزها خراط‌های ماهر کمتر وجود دارند و آنهایی هم که باتجربه هستند، اکثرا سالخورده‌اند و حوصله زیادی برای ساخت ماهرانه و تکمیل دستگاه‌ها و قطعات ندارند و به‌این‌علت است که این حرفه‌ها با قطعات فلزی و به دست تراشکارها سپرده می‌شود.

این یادداشت شفاهی است