«احمد مراتب» به مناسبت سالگرد فوت استادش:
اگر تاج زنده بود برای مرگ این شهر می خواند:به اصفهان نرو!
«باید گفت خوب شد که استاد تاج این دوران و وضعیت اصفهان را در حوزه محیط‌زیست و میراث فرهنگی را ندید، او عاشق اصفهان بود و به‌طور قطع اگر خشکی زاینده‌رود، مرمت غیراصولی بناها و آلودگی هوای اصفهان را می‌دید، تصنیفی برای مرگ اصفهان می‌خواند.» این بخشی از صحبت‌های احمد مراتب یکی از شاگردان قدیمی استاد تاج است که در وصف استاد خویش به مناسبت سالروز فوتش بیان کرد.
خشکی زاینده‌رود را می‌بینم، هوا سرتاسر دود است و کوه صفه پیدا نیست. به‌جای صدای پرندگان، صدای سرفه‌های ممتد شنیده می‌شود. از پل شهرستان که به‌تازگی آسفالت شده است، رد می‌شوم دیگر حس و حال نوای معروف استاد جلال‌الدین تاج«به اصفهان رو» نیست، دلم گرفته، اصفهان دیگر اصفهان نیست به سراغ استاد مراتب می‌روم تا شاید با یادی از بزرگان موسیقی اصفهان تصنیف یا آوازی بخواند تا حال دلم خوب شود.
سید احمد مراتب متخلص به«درة‌التاج»روز اول شهریورماه 1331 هجری شمسی در شهر اصفهان ودر خانواده‌ای متوسط پا به عرصه‌ی وجود نهاد. پدر و پدربزرگ و عموی او از صدای خوشی برخوردار و از خوانندگان مذهبی صاحب‌نام بودند و از این حیث صدای خوش در خانواده‌ی ایشان موروثی بوده است با توجه به اینکه وی سابقه طولانی شاگردی در محضر استاد جلال‌الدین تاج داشته است، اصفهان امروز به مناسبت سالروز فوت استاد تاج گفت‌وگویی را پیرامون شخصیت استاد بزرگ خویش در حوزه موسیقی انجام داده که در ذیل ازنظر می‌گذرانید.
از نحوه آشنایی‌تان با استاد جلال تاج بگویید؟
وقتی به دبیرستان رفتم آنجا و شعر صبحگاهی اجرا می‌کردم، در همین مراسم صبحگاهی بود که یکی از دوستان استاد جلال تاج که در مدارس کار طبابت را برای دانش آموزان انجام می‌دادند و از پزشکان معتمد و دوستان خانوادگی ایشان بودند به‌وسیله وی خدمت استاد معروف شدم و در سن 12 سالگی در محضر استاد تاج رفته و تا نزدیک ایام فوت ایشان( سال 1360) در محضرشان تلمس کردم
در مدتی که در محضر استاد تاج بودید ایشان را چگونه شخصیتی دریافتید؟
درباره استاد جلال تاج بسیار سخن گفته‌شده است، وی در وهله اول در آواز یگانه دوران بود و به‌عنوان یک خواننده حنجره طلایی ازنظر صدا و مناسب خوانی و ازنظر خصوصیات آواز ایشان شهره عام و خاص بودند اما آنچه من از استاد تاج دریافتم و به‌عنوان ویژگی بارز ایشان می‌دانم، اخلاق و منش و رفتار انسانی استاد تاج بود که همین امر او را در بین هنرمندان نمونه‌اش کرد.
بااینکه ایشان در آواز بی‌نظیر بود اما اخلاق وی مقدم بر صدایش بود حقیقتا جمله‌ای را درباره ایشان بارها عنوان کردم که:« تاج بااینکه 50 سال تاج سر آواز ایرانی بود اما بابت این تاج از کسی باج نگرفت. استاد تاج بارها می‌گفت:«این صدایی که من دارم یک موهبت الهی است» و ایشان برای این موهبت هیچ‌گونه تفاخر، غرور و خودخواهی نداشت و برای هر فردی که در کسوت و مقامی که بود و تقاضایی از ایشان می‌کردند بدون هیچ چشم‌داشتی نسبت به آنچه وظیفه بود آن شعر و تصنیف را اجرا می‌کرد.
یکی دیگر ویژگی‌های استاد تاج که دریافتم، مناسب خوانی ایشان بود در هر زمان و مکانی شعر مناسب داشت و سینه ایشان مملو از اشعار بزرگان مثل سعدی، حافظ، مولانا و دیگر شعرا معاصر بود که در جا و مکان مناسب این اشعار را اجرا می‌کردند.
درروند آوازخوانی استاد تاج چه افرادی تأثیر داشتند؟
قبل از اینکه به این پرسش پاسخ داده شود باید این نکته را در نظر داشت که استاد جلال تاج شاگرد پدر خود بود، «مرحوم تاج الواعظین» بودند. پدر ایشان اهل منبر، عرفان و موسیقی‌دان بود وقتی آواز استاد تاج در سن 9 سالگی شنید، باورش نمی‌شد که پسرش در آوازخوانی به این مقدار استعداد دارد و این امر حاکی از نجابت و ادب استاد تاج به پدرش است که تا سن 9 سالی پدر ایشان متوجه استعدادش در حوزه موسیقی شد.
وقتی مرحوم تاج الواعظین صدای پسرش جلال را می‌شنود،خیلی خوشحال می‌شود مدتی وی را تحت تربیت خود در آوازخوانی قرار می‌دهد و بعد به‌واسطه اینکه مرحوم تاج الواعظین یک رفافت و دوستی با مرحوم نایب اسدلله اصفهانی و سید رحیم اصفهانی داشته جلال را برای آوازخوانی و آشنایی با موسیقی خدمت این افراد معرفی می‌کند و جلال تاج از همان سن در محضر این بزرگان تلمس می‌جوید.
منتهی همان‌طور که خود استاد جلال تاج می‌گفتند: «که من از محضر اساتید زیادی استفاده کردم اما زمانی تصمیم گرفتم خودم یک مهر آواز داشتم، یعنی صدایی که منحصر به خودم باشد و از فرد دیگری تقلیدی نباشد. » و ایشان نه‌تنها روی این موضوع در آوازخوانی خود تأکید داشت به شاگردان خود هم تأکید می‌کردند که سبک آواز خود را داشته باشند و از فردی تقلید نکنند.
استاد تاج در محضر کدام موسیقی‌دانان و اساتید آواز، آثارش بیش از گذشته موردتوجه قرار گرفت؟
ایشان مسافرت‌های زیادی به خارج از کشور داشتند و با بزرگانی برای ضبط آثارشان همچون اثری به نام «همایون» هم‌سفر بودند.و افرادی همچون ابوالحسن صبا ، ابراهیم آقاباشی از خواننده‌های معروف اصفهان قبل از سید رحیم اصفهانی، میرزا حسین‌خان ساعت‌ساز، خضوعی، سید حسین طاهرزاده، میرزا حبیب اصفهانی، ادیب خوانساری، نورعلی برومند روی هر چه‌بهتر شدن آثارشان نقش داشتند.
چه جنبه تکنیکی استاد تاج در حوزه موسیقی و آواز نیاز است بیش از گذشته برای موسیقی‌دانان و آوازخوانان عصر حاضر تبیین شود؟
آن زمان که استاد تاج به رادیو می‌رفت، آثار وی ضبط نمی‌شد و پس‌ازاینکه رادیو به میدان ارگ تهران نقل‌مکان کرد کاست و نوارهای زیادی از ایشان ضبط می‌شد اما متأسفانه این نوارها و صفحه‌های گرامافون جمع‌آوری نشده بود تا آن زمان که با آقای جمالی نژاد شهردار وقت اصفهان جلسه گرفته و از ایشان درخواست کردیم که تمامی نوارها و صفحه‌های گرامافون از استاد جمع‌آوری و با تکنولوژی امروز ازلحاظ کیفیت صدا مجدد تولید شود که خوشبختانه این امر توسط شهرداری اصفهان سال‌های گذشته صورت گرفت
اما آنچه کمتر به آن توجه شده است، جنبه‌های آوازی استاد تاج است که چه خصوصیاتی در آواز استاد تاج بود که باعث شد تاج معروف خاص و عام شود به نظر من اولین جنبه انتخاب شعر است، توجه به این امر برای خواننده خیلی مهم است.
دومین جنبه تلفیق شعر و موسیقی است که استاد تاج به‌خوبی می‌دانست که کجا شعر را با موسیقی تلفیق، کجا را تحریر بدهد و از خرده تحریرها استفاده کند و ابداع تنوع و ملودی، جمله‌بندی هم سازی و هم نواحی با نوازنده، ابداع و خلاقیت از ویژگی استاد تاج بود. آن ابداع و خلاقیتی که ایشان داشته از مهم‌ترین ویژگی‌های استاد تاج در عرصه موسیقی و آواز بوده که متأسفانه کمتر به آن پرداخته‌شده است
چه عاملی باعث شده بود که استاد تاج به این اندازه در انتخاب شعر و خواندن آن در جای مناسب حساسیت داشته باشند؟
استاد تاج دارای تحصیلات حوزوی بوده و تا سن 50 سالگی منبر می‌رفتند، ایشان و استاد ادیب هر دو در لباس روحانیت بودند و دارای سواد عالی در محضر بزرگان بودند و از محضر اساتید بزرگانی همچون علامه جلال همایی و دیگران استفاده کردند. خود استاد تاج نقاد شعر بوند. به‌عنوان‌مثال بین پنج شعر آواز دو تا سه شعر را انتخاب می‌کردند و خود ایشان سعی می‌کردند شعری را بخواند که ازنظر حیث ادبی و هم ازنظر معنا درجه‌یک باشد.
خیلی معتقدند اگر رادیو نبود استاد تاج تا این اندازه شناخته نمی‌شد، نظر شما در این خصوص چیست؟
این امر طبیعی در آن زمان بوده است منتهی ایشان قبل از اینکه وارد رادیو هم شوند دارای شهرت ازلحاظ آوازخوانی بودند، اما زمانی که ایشان به رادیو می‌رود به‌طورقطع باعث می‌شود استاد تاج به عموم مردم شوند و نمی‌توان نقش رادیو را در شهرت هر چه بیشتر ایشان کتمان کرد منتهی این نکته را باید در نظر داشت حتی اگر ایشان به رادیو نمی‌رفت به‌اندازه کافی دارای شهرت در آوازخوانی کشور بود و همین شهرتش بود که از وی دعوت کردند در رادیو بخواند
اگر استاد در حال حاضر زنده بود و خشکی زاینده‌رود، مرمت غیراصولی بناها و آلودگی هوای اصفهان را می‌دید، چه تصنیفی برای این شهر می‌خواند؟
باید گفت خوب شد که ایشان این دوران وضعیت اصفهان را در حوزه محیط‌زیست و میراث فرهنگی را ندیدند، استاد تاج عاشق اصفهان بود و به‌طورقطع اگر خشکی زاینده‌رود، مرمت غیراصولی بناها و آلودگی هوای اصفهان را می‌دید، تصنیفی برای مرگ اصفهان می‌خواند.
