خیز بلند «نصف جهان» برای فتح قله ۱۰۰۰ پایگاه ورزشی؛
امپراتوری ورزش در دل روستاها؛ اصفهان با ۷۸۰ خانه ورزش الگوی ملی شد| از احیای «کشتی پهلوانی» تا شکار مدال نقره در دبی
اصفهان با راهاندازی بیش از ۷۸۰ خانه ورزش روستایی، رکورددار کشور شد و الگویی نوین در تلفیق ورزشهای بومی و مدرن ارائه کرد. این طرح که از دهه ۹۰ آغاز شده، با وجود چالشهای تجهیزاتی، اکنون به ثمر نشسته و استعدادهای نوظهوری را به بازیهای پاراآسیایی ۲۰۲۵ دبی و تیمهای ملی معرفی کرده است.
تحولی خاموش اما بنیادین در جغرافیای ورزش ایران در حال وقوع است؛ تحولی که مرکز ثقل آن نه در ورزشگاههای بزرگ پایتخت، بلکه در دورافتادهترین روستاهای فلات مرکزی ایران قرار دارد. استان اصفهان در پایان پاییز ۱۴۰۴، با عبور از مرز تأسیس ۷۸۰ خانه ورزش روستایی، رسماً به عنوان قطب اصلی توسعه ورزش پایه در کشور شناخته شد. این پروژه عظیم که ترکیبی از احیای سنتهای پهلوانی و تزریق امکانات مدرن است، اکنون از مرحله «توسعه زیرساخت» عبور کرده و وارد فاز «مدالآوری» شده است. گزارشها حاکی از آن است که درخشش خیرهکننده جوانان روستایی اصفهان در میادین بینالمللی، از جمله بازیهای پاراآسیایی ۲۰۲۵، خروجی مستقیم همین استراتژی تمرکززدایی است؛ هرچند که نگرانیهایی در خصوص فرسودگی تجهیزات و کمبود مربی متخصص، آینده این طرح را تهدید میکند.
انقلاب دهه نود؛ از ۷۰۰ پایگاه ملی تا ۵۰۰۰ سنگر ورزشی
تاریخچه توسعه خانههای ورزش روستایی در ایران به اوایل دهه ۱۳۹۰ شمسی بازمیگردد؛ زمانی که وزارت ورزش و جوانان با همکاری بسیج ورزشکاران، استراتژی جدیدی را برای پر کردن خلأ فقر حرکتی در روستاها تدوین کرد. این طرح با هدف تبدیل اماکن متروکه و بلااستفاده روستایی به کانونهای نشاط اجتماعی کلید خورد.
نگاهی به آمارهای کلان ملی نشان میدهد که سرعت رشد این مراکز در سالهای اخیر شگفتانگیز بوده است. تعداد این خانهها در سطح کشور از حدود ۷۰۰ مورد در ابتدای دولت سیزدهم، اکنون به بیش از ۵۰۰۰ پایگاه فعال رسیده است که سالانه هزاران ورزشکار را تحت پوشش قرار میدهند. در این میان، استان اصفهان همواره پیشران این حرکت بوده است. پروژه احداث خانههای ورزش در این استان رسماً از سال ۱۳۹۳ آغاز شد و با شتابی فراتر از میانگین کشوری، اکنون به عدد قابلتوجه «بیش از ۷۸۰ واحد» رسیده است که بالاترین تراکم در سطح کشور محسوب میشود.
مدل اختصاصی اصفهان؛ تلفیق «تنیس روی میز» با «گود زورخانه»
آنچه اصفهان را به الگویی برای سایر استانها تبدیل کرده، تنها کمیت نیست؛ بلکه کیفیت و نوع نگاه به ورزش روستایی است. دبیر هیئت ورزش روستایی استان اصفهان در این خصوص معتقد است که مدل اصفهان بر مبنای «حفظ اصالت در کنار مدرنیته» بنا شده است. علی صفایی میگوید: «در حالی که در بسیاری از استانها تمرکز صرفاً بر روی ورزشهای وارداتی است، در خانههای ورزش روستایی اصفهان، احیای ورزشهای بومی و آیینی نظیر کشتی پهلوانی و زورخانهای در اولویت قرار دارد.»
البته این به معنای غفلت از ورزشهای مدرن نیست. در حال حاضر در هر خانه ورزش روستایی حدود ۱۰ رشته ورزشی فعال است. از شطرنج، فوتبالدستی و تنیسرویمیز گرفته تا رشتههای رزمی، ایروبیک بانوان و ژیمناستیک کودکان. این تنوع باعث شده تا حدود ۳۰۰ هزار ورزشکار سازمانیافته در سطح استان (شامل مناطق شهری و روستایی) و حدود ۱۹۰۰ باشگاه خصوصی، زیستبوم ورزشی پویایی را شکل دهند. شهرستانهای سمیرم، کاشان و فلاورجان به دلیل بافت جمعیتی و استقبال گسترده دهیاریها، دارای بیشترین تعداد این خانهها هستند.
اقتصادِ ورزش؛ بهرهوری بالا با هزینه ۴۰ میلیونی
یکی از نقاط قوت این طرح، توجیه اقتصادی بالای آن در شرایط تحریم و کمبود بودجه است. صفایی هزینه میانگین راهاندازی هر خانه ورزش را حدود ۴۰ میلیون تومان اعلام کرد. در این مدل، ساختمانهای مازاد یا انبارهای قدیمی روستا با مشارکت دهیاریها مرمت شده و تجهیزات توسط هیئت ورزش روستایی تأمین میشود. این هزینه اندک در مقایسه با ساخت سالنهای چندمنظوره میلیاردی، امکان گسترش سریع عدالت ورزشی را فراهم کرده است.
میوههای درختِ امید؛ از روستای ورزنه تا سکوی دبی
سرمایهگذاری روی ورزش پایه، دیربازده اما شیرین است. اکنون در سال ۱۴۰۴، اصفهان در حال برداشت محصولی است که بذر آن یک دهه پیش کاشته شد. استعدادیابی در مناطق محروم، دیگر یک شعار نیست.
مصداق بارز این موفقیت، زهرا سلطانی است؛ پاراتکواندوکار برخاسته از روستای ورزنه که توانست در آذرماه امسال و در جریان بازیهای پاراآسیایی ۲۰۲۵ دبی، با غلبه بر حریفان قدرتمند، نشان نقره را بر گردن بیاویزد. علاوه بر او، آرش جعفری از همان جغرافیا، اکنون پدیده شطرنج کشور است. آیناز بنیبوگری، والیبالیست خمینیشهری و مهدی صدیقیان اریسمانی، تنیسور نطنزی، دیگر ستارگانی هستند که مسیر «خانه ورزش روستا» تا «تیم ملی» را طی کردهاند. برگزاری رویدادهای محلی مانند مسابقات سنتی شطرنج و بازی بومی «کبکب» نیز به گرم شدن تنور رقابت در این مراکز کمک شایانی کرده است.
چالشها و چشمانداز ۱۴۰۵؛ هدفگذاری برای ۱۰۰۰ پایگاه
با وجود تمامی این دستاوردها، مسیر پیشرو هموار نیست. گزارشها نشان میدهد که با گذشت بیش از یک دهه از آغاز طرح، موضوع «فرسودگی تجهیزات» به یکی از چالشهای اصلی تبدیل شده است. میزهای تنیس، تاتامیها و ادوات بدنسازی مستهلک شده و نیاز به بودجهای برای نوسازی دارند. چالش دوم، «فقر مربی متخصص» در روستاهاست؛ موضوعی که میتواند مانع از تبدیل استعدادهای خام به قهرمانان حرفهای شود.
با این حال، مدیریت ورزشی استان عقبنشینی نکرده است. طبق برنامههای توسعهای وزارت ورزش و جوانان، هدفگذاری استان اصفهان رسیدن به آمار ۱۰۰۰ خانه ورزش روستایی در آیندهای نزدیک است. تمرکز ویژه بر ورزش بانوان و کودکان روستایی و تلاش برای جذب بودجههای نگهداری، در صدر اولویتهای این طرح برای سال آینده قرار دارد.