انقلاب دیجیتال در مدیریت شهری: آیا اصفهان به باشگاه ثروتمندان هوشمند جهان می‌پیوندد؟

برای دهه‌ها، شریان حیاتی شهرداری‌های ایران به درآمدهای ناپایدار و بحث‌برانگیزی همچون فروش تراکم و عوارض ساختمانی متصل بود؛ مدلی که با نوسانات بازار مسکن، مدیریت شهری را با چالش‌های جدی مواجه می‌کرد. اما اکنون در سال ۲۰۲۵، جهان وارد عصر جدیدی شده است که در آن «داده» جایگزین «سیمان» شده است. گزارش‌های تحلیلی جدید حاکی از آن است که اقتصاد دیجیتال، مبتنی بر هوش مصنوعی و اینترنت اشیا، نه یک انتخاب لوکس، بلکه تنها راه بقای مالی کلان‌شهرهاست. در حالی که غول‌های آسیایی همچون شانگهای و سنگاپور میلیاردها دلار از هوشمندسازی خدمات شهری درآمد کسب می‌کنند، اصفهان به عنوان قطب دانش‌بنیان کشور در دو راهی ماندن در اقتصاد سنتی یا جهش به سوی درآمدهای پایدار دیجیتال قرار گرفته است.

پایان دوران مجوزهای کاغذی؛ ظهور پول‌سازی هوشمند

اقتصاد دیجیتال در عصر شهرهای هوشمند، تعریفی فراتر از ارائه چند خدمات اینترنتی ساده دارد. این اقتصاد به عنوان موتور محرک درآمدهای پایدار، بر پایه‌های مستحکمی همچون هوش مصنوعی (AI)، اینترنت اشیا (IoT)، کلان‌داده‌ها (Big Data) و پلتفرم‌های تعاملی بنا شده است. کارکرد اصلی این سیستم، قطع وابستگی تاریخی شهرداری‌ها به درآمدهای سنتی و لرزان مانند مجوزهای ساختمانی و کمیسیون‌های ماده صد است.

رویکرد نوین جهانی نشان می‌دهد که شهرها با ایجاد اکوسیستم‌های هوشمند نظیر مدیریت مکانیزه پارکینگ‌های حاشیه‌ای، سیستم‌های حمل‌ونقل اشتراکی آنلاین و یکپارچه‌سازی پرداخت‌های دیجیتال شهروندی، نه تنها هزینه‌های سرسام‌آور اداره شهر را کاهش می‌دهند، بلکه جریان‌های درآمدی جدید، شفاف و مستمری را ایجاد می‌کنند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که شهرهای هوشمند تا سال ۲۰۲۶ میلادی، ارزشی معادل ۲۰ تریلیون دلار در اقتصاد جهانی خلق خواهند کرد؛ رقمی که سهم شهرهای سنتی از آن تقریباً ناچیز خواهد بود.

از بارسلونای ۲۰۰۰ تا شانگهای ۲۰۲۵؛ تاریخچه یک تحول

درک امروز ما از اقتصاد دیجیتال شهری، ریشه در یک تکامل تاریخی دارد. مفهوم شهرهای هوشمند که در دهه ۱۹۶۰ میلادی با سیستم‌های اولیه مدیریت ترافیک متولد شد، در دهه ۱۹۷۰ با ورود کامپیوترهای شخصی به شهرداری‌ها وارد فاز «شهر دیجیتال» شد. اما انقلاب واقعی در دهه ۲۰۰۰ رخ داد؛ زمانی که شهرهایی مانند بارسلونا و آمستردام با پیاده‌سازی زیرساخت‌های اینترنت اشیا (IoT) پیشگام شدند.

از اواسط دهه ۲۰۱۰، با ورود هوش مصنوعی و داده‌کاوی به لایه‌های تصمیم‌گیری، شهرها از مدل‌های سنتی عبور کرده و به اقتصاد «داده‌محور» و «پلتفرمی» روی آوردند. امروز در سال ۲۰۲۵، این تحول به بلوغ رسیده و درآمدهای پایدار شهری را تضمین می‌کند.

نگاهی به آمار جهانی نشان می‌دهد که فاصله شهرها در حال افزایش است. جدول زیر وضعیت خیره‌کننده شهرهای پیشرو در سال ۲۰۲۵ را به تصویر می‌کشد:

جدول مقایسه سهم اقتصاد دیجیتال در شهرهای بزرگ جهان:

شهر	سهم از تولید ناخالص داخلی (GDP)	ارزش تقریبی	وضعیت اشتغال و رویکرد
شانگهای	بیش از ۶۰٪ (پیش‌بینی ۲۰۲۵)	۴۲۰ میلیارد دلار	تمرکز بر داده و AI؛ پیشرو مطلق در آسیا
سنگاپور	۱۸.۶٪	۹۶ میلیارد دلار	ایجاد ۲۰۸ هزار شغل؛ عبور از بخش بیمه
دبی	هدف‌گذاری ۱۹.۴٪ تا ۲۰۳۱	بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار	رشد با تمرکز بر فین‌تک و گردشگری دیجیتال
نیویورک	حدود ۱۸٪ (میانگین ملی)	بخشی از ۴۹۰۰ میلیارد دلار	اقتصاد بالغ اما رشد کندتر نسبت به آسیا
لندن	۵ تا ۱۳٪	بخشی از ۹۷۸ میلیارد دلار	صدرنشین شاخص‌ هوشمندی اما کمتر در GDP

این آمار نشان می‌دهد که اقتصاد دیجیتال در آمریکا از سال ۲۰۲۰ دو برابر شده و شهرهای آسیایی با سرعتی باورنکردنی در حال سبقت گرفتن از همتایان غربی خود هستند.

اصفهان؛ قطب زیرساختی با درآمدهای سنتی

بررسی وضعیت ایران و به ویژه اصفهان نشان‌دهنده یک پارادوکس بزرگ است. اصفهان در رتبه‌بندی زیرساخت‌های اقتصاد دیجیتال، پس از تهران در رتبه دوم کشور قرار دارد و میزبان بخش قابل توجهی از ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان فعال در کشور است. با این حال، سهم اقتصاد دیجیتال در تولید ناخالص داخلی استان همچنان با استانداردهای جهانی فاصله دارد.

در حالی که میانگین جهانی سهم اقتصاد دیجیتال از GDP حدود ۱۵ درصد است، برآوردها نشان می‌دهد این رقم برای اصفهان بین ۷ تا ۹ درصد و برای تهران (به عنوان پایتخت) تنها ۴ تا ۵ درصد است. اقتصاد اصفهان همچنان وابستگی شدیدی به صنایع مادر مانند فولاد و پتروشیمی دارد که اگرچه ارزشمند هستند، اما در دسته صنایع سنتی قرار می‌گیرند و فاقد چابکی و پایداری درآمدی مدل‌های دیجیتال هستند.

روند رشد در ایران از حدود ۲ درصد در سال ۱۳۹۵ آغاز شد و با شیوع کرونا و اجبار به استفاده از پلتفرم‌های آنلاین، جهشی را تجربه کرد و در سال ۱۴۰۳ به حدود ۶.۸۷ درصد رسید. هدف‌گذاری ملی برای سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) رسیدن به سهم ۱۰ درصدی است؛ هدفی که اصفهان با توجه به زیرساخت‌های قوی خود، پتانسیل دستیابی به فراتر از آن (تا ۱۲ درصد) را دارد، مشروط بر اینکه مدیریت شهری بتواند از مدل «شهرک علمی تحقیقاتی» به مدل «شهر هوشمند درآمدزا» تغییر فاز دهد.

فرمول پول‌سازی: چگونه شهرها ثروتمند می‌شوند؟

سوالی که برای مدیران شهری مطرح می‌شود این است که مکانیسم دقیق تولید ثروت در این مدل چیست؟ اقتصاد دیجیتال از سه طریق عمده پایداری مالی شهرداری‌ها را تضمین می‌کند:

1. تنوع‌بخشی به درآمد (Revenue Diversification): برخلاف عوارض ساختمانی که تابعی از رونق بازار مسکن است، خدماتی مانند رزرو آنلاین فضاهای شهری، حمل‌ونقل اشتراکی و پرداخت‌های خرد دیجیتال، جریانی دائمی و قطع‌نشدنی از درآمد ایجاد می‌کنند که می‌تواند تا ۳۰ درصد بودجه شهرداری را پوشش دهد.

2. بهینه‌سازی هوشمند هزینه‌ها (Cost Optimization): استفاده از سنسورهای اینترنت اشیا در مدیریت پسماند (تخلیه سطل‌ها فقط در زمان پر شدن) و روشنایی هوشمند معابر، می‌تواند تا ۲۰ درصد از هزینه‌های عملیاتی شهر بکاهد. این یعنی پول ذخیره شده، همان درآمد کسب شده است.

3. فروش داده و مشارکت (Data Monetization): جسورانه‌ترین بخش اقتصاد دیجیتال، فروش داده‌های ناشناس شهری (مانند الگوهای ترافیکی و جمعیتی) به کسب‌وکارهای خصوصی و استارتاپ‌هاست. این "نفت جدید" درآمدهای کلانی را بدون نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین عمرانی برای شهر به ارمغان می‌آورد.

تهران و اصفهان در آینه جهانی؛ هشداری برای تصمیم‌گیران

مقایسه آماری تهران و اصفهان با شهرهای هم‌تراز جهانی، زنگ خطری جدی را به صدا در می‌آورد. تهران با رتبه ضعیف ۱۴۶ در شاخص رقابت‌پذیری جهانی (CIMI)، از نظر حکمرانی دیجیتال فرسنگ‌ها با شهرهایی مانند لندن و سنگاپور فاصله دارد. حتی کشورهای منطقه نظیر عربستان (با سهم ۱۴.۱ درصد) و ترکیه نیز در حال پیشی گرفتن از ایران هستند.

اصفهان اگرچه در زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نیروی انسانی نخبه وضعیت بهتری نسبت به میانگین کشوری دارد، اما عدم وجود آمار دقیق و شفاف از GDP دیجیتال استانی و وابستگی به اقتصاد صنعتی، پاشنه آشیل آن محسوب می‌شود. برای جبران این عقب‌ماندگی، اصفهان نیاز دارد تا تمرکز خود را از "مجوزهای ساخت‌وساز" به "مجوزهای نوآوری" تغییر دهد و با توسعه پلتفرم‌های شهری، سهم خود را در کیک ۲۰ تریلیون دلاری اقتصاد هوشمند جهان طلب کند.