کمبود آب سیستم آبیاری نوین را زیر سوال می‌برد
مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان با بیان اینکه کمبود آب، سیستم آبیاری نوین را زیر سئوال می‌برد، گفت: آبیاری تحت فشار را برای تمام نقاط کشور فقط با یک نسخه نمی‌توان اجرایی کرد.
مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان با بیان اینکه کمبود آب، سیستم آبیاری نوین را زیر سئوال می‌برد، گفت: آبیاری تحت فشار را برای تمام نقاط کشور فقط با یک نسخه نمی‌توان اجرایی کرد.
به گزارش تسنیم، وضعیت آب در اصفهان مساعد نبوده و کم‌آبی این استان مربوط به امسال و پارسال نیست اما خشکسالی و کمبود آب شرب به حدی تشدید شده که مردم و مسئولان به فکر راه چاره برای نجات از این وضعیت افتادند و مدیران سازمان‌ها دائم در حال هشدار کم آبی و به صدا درآمدن زنگ هشدار و خط قرمز سد زاینده‌رود به مردم هستند.
در این میان کشاورزی با 92 درصد بزرگترین و مهم‌ترین مصرف کننده آب در کشور به شمار می‌رود و بیش از 80 درصد اتلاف منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته آبیاری در این بخش به هدر رفته و امروزه کشاورزی در استان اصفهان به علت محدودیت منابع آبی با چالشی جدی مواجه شده است.
بنابراین استان اصفهان بیش از یک دهه به دلیل خشکسالی در وضعیت هشدار کمبود آب قرار گرفته و کشت محصولات پرآب و آبیاری سنتی با وجود تلاش‌ها همچنان در بعضی از مناطق ادامه دارد و ضرورت اصلاح الگوی کشت و استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته آبیاری برای نجات کشاورزی این استان ضروری است.
با این اوصاف از سال‌ها و ده‌های بسیار دور سیستم آبیاری ایران تغییر چندانی نکرده و این امر موجب مصرف 92 درصدی آب در بخش کشاورزی شده، اما به گفته مسئولان جهادکشاورزی استان اصفهان در سال 95 با اجرای بیش از 7 هزار و 491 هکتار سیستم‌های نوین آبیاری در سطح استان، اصفهان موفق به کسب جایگاه دوم کشور در اجرای سیستم‌های نوین آبیاری بعد از استان تهران با اجرای 8 هزار و 226 هکتار شد.
البته 6 هزار و 75 هکتار سیستم‌های نوین آبیاری از محل اعتبارات سال 95 در حال اجرا است که با احتساب این میزان، سطح اجرای سیستم‌های نوین آبیاری استان با استفاده از اعتبارات سال 95 به 13 هزار و 566 هکتار می‌رسد که رشد 50 درصدی نسبت به سال 94 داشته است و از سوی دیگر برخی مدیران استانی گفته‌اند 95 درصد مساحت استان درگیر خشکسالی درازمدت است و احتمال خشکسالی در 17 سال پیاپی وجود دارد، بنابراین سوالی این است: آیا می‌توانیم با تغییر روش استفاده از آب در بخش کشاورزی، قطره‌ای و بارانی با بحران کم‌آبی مقابله کنیم و مزارع بی‌جان را از تشنگی نجات دهیم؟
در همین راستا با اسفندیار امینی مدیرعامل کانون خبرگان کشاورزی استان اصفهان گفت‌وگویی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
به گفته مسئولان استانی، آیا اصفهان با وجود خشکسالی‌های متوالی جایگاه دوم کشور در اجرای سیستم‌های نوین آبیاری بعد از تهران را داراست؟
امینی: این آمار توسط مدیران سازمان جهاد کشاورزی استان ارائه شده و بنده اطلاع دقیقی از میزان و درصد اجرای آبیاری نوین ندارم.
با وجود بیش از یک دهه خشکسالی در استان اصفهان آیا استفاده از روش‌های آبیاری نوین می‌تواند نجات دهنده کشاورزی باشد؟
امینی: در اینکه آبیاری نوین به همین میزان که اجرایی کنیم کفایت می‌کند و یا مهمتر از اجرا مباحث دیگر و اساسی وجود دارد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
در اجرای سیستم آبیاری نوین، قطره‌ای، بارانی و حتی سنتی ابتدا باید حداقل آب کافی وجود داشته باشد، اینکه رودخانه زاینده‌رود، چاه‌های کشاورزان و چشمه‌سارها کامل خشک باشد و کشاورزان آبی در اختیار نداشته باشند اجرای این مباحث مفهومی پیدا نمی‌کند و چنانچه حتی آبیاری قطره‌ای هم توسط کشاورز اجرا شود در چنین شرایطی هیچ‌گونه فایده‌ای نخواهد داشت.
به نظر شما اگر حداقل آب کافی برای کشاورزی وجود داشته باشد آیا اجرای سیستم آبیاری نوین جوابگوی مشکلات کشاورزان است؟
امینی: اگر آب هم به اندازه اندک برای کشاورزی تأمین گردد این میزان باید از کیفیت مناسب برای آبیاری قطره‌ای و نوین برخوردار باشد آبی که املاح آن در حد بسیار بالایی قرار دارد و به قول کشاورزان آب شور اجرای این روش‌ها هیچ‌گونه فایده‌ای ندارد.
متأسفانه در حوزه زاینده‌رود اگر هم برخی از چاه‌ها مختصر آبی دارند به دلیل اینکه این آب املاح آن بالا است و چون آب رودخانه جاری نیست بسیاری از مناطق که سیستم آبیاری نوین را اجرایی کرده‌اند امکان استفاده از آن سیستم را با آن آب حداقلی و املاح بالا ندارند.
بنابراین برای اجرای سیستم نوین آبیاری در مرحله نخست باید حداقل آبی وجود داشته باشد و دوم برای اینکه سیستم آبیاری دچار مشکل نشود آب هم از کیفیت مطلوبی برخوردار باشد.
آیا اجرای سیستم آبیاری نوین به تنهایی می‌تواند پاسخگوی کم‌آبی استان و مشکلات کشاورزان باشد؟
امینی: با این شرایط در حال حاضر برخی از افراد حداقل آب را برای آبیاری محصولات خود دارند، اما مهمتر از اجرای سیستم آبیاری داشتن و ساخت استخر ذخیره آب است اگر این آب حداقل آن در استخری جمع‌آوری نشود و امکان استفاده مستقیم آن در داخل سیستم نباشد هیچ‌گونه اقدامی در عمل اجرایی نشده است.
بنابراین در سیستم‌های آبیاری تحت فشار و کم فشار استخرها را باید اجرایی کنند در حال حاضر این نوع سیستم در بسیاری از مزارع و باغات عملیاتی شده اما به دلیل نبود استخر برای جمع‌آوری آب کافی با مشکلات بسیاری روبه رو هستند.
سازمان جهاد کشاورزی که درصدی از این اعتبارات را متقبل می‌شود برای ساخت استخر هیچ‌گونه اعتباری پرداخت نمی‌کند.
آیا اجرای آبیاری نوین در تمام نقاط کشور قابل اجراست؟
امینی: آبیاری تحت فشار را برای تمام نقاط کشور فقط با یک نسخه نمی‌توان اجرایی کرد، برخی مناطق مثل آبیاری در اطراف حوزه زاینده‌رود از نوع آبیاری غرق‌آبی به این مفهوم نیست که آب زیادی استفاده می‌شود زیرا این آب مجدد به سفره‌های زیرزمینی باز می‌گردد.
در حال حاضر رودخانه زاینده‌رود خشک است اما مشاهده می‌کنیم که در شرق اصفهان اطراف رودخانه هنوز کشاورزی انجام می‌شود و این مسئله فقط به دلیل آبیاری غرق‌آبی است و اینکه آب خوان نزدیک رودخانه حداقل آبی دارد اما آب‌هایی که استخراج می‌کنند بخشی از آن مجدد چندین مرتبه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اما در مراکزی مثل برخوار که چاه‌ها بسیار عمیق است اگر از سیستم آبیاری غرق‌آبی استفاده شود به دلیل عدم بازگشت مجدد آب به سفره‌های زیرزمینی امکان آن وجود ندارد و تمامی آب‌ها تبخیر خواهد شد.
همچنین اگر حداقل دمای منطقه‌ای از حدی بالاتر باشد اجرای آبیاری بارانی در آن مناطق محدویت دارد.
بنابراین صرف اینکه بگویم این مقدار مساحت اراضی را سیستم آبیاری نوین، قطره‌ای، غرق‌آبی و غیره اجرایی کرده‌ایم صحیح نیست، بنده این سئوال را دارم که مسئولان استانی گفته‌اند که چنین میزانی و درصدی سیستم آبیاری نوین داشته‌اند پس چرا اکنون ما کشاورزی نداریم؟
به اعتقاد شما آیا اجرای سیستم آبیاری نوین به تنهایی در کشاورزی جوابگو است؟
امینی: با این شرایط فعلی کشاورزی نداریم به دلیل اینکه آب نیست زیرا اصل مسئله وجود آب است که هم اکنون موجود نیست.
به عنوان مثال سازمان جهاد کشاورزی به کشاورزان گفته که باید سیستم آبیاری نوین را در مزارع و باغات خود اجرایی کنند و اکنون بنده درخت پسته کاشته‌ام و آبیاری نوین را هم اجرا کرده‌ام و این نوع درخت‌ها 9 ماه از سال را نیاز به آب دارند و به فرض اینکه در طول یکسال آب رودخانه را هم بازگشایی کردند آیا می‌توانم حجم بالایی از آب را ذخیره کرد و آیا این هم لحاظ شده که کجا جمع‌آوری خواهد شد.
اگر این مسائل به نحوه مطلوب اجرایی می‌شد باید اکنون تمام مناطق استان اصفهان زیر کشت انواع محصولات کشاورزان باشد.
بنابراین اقدامات اولیه نیست، آن آب شیرین و با کیفیتی که در طول سال باید در دسترس باشد به هیچ‌وجه وجود ندارد. آن استخری که در اجرای سیستم نوین آبیاری برای جمع‌آوری آب باید باشد در حال حاضر نیست.
اینکه بیان می‌کنند اگر در رودخانه زاینده‌رود آبی نیست ما اقدامات معوض را اجرایی می‌کنیم چنین تصمیماتی با این شرایط کشاورزی در استان اصفهان جایگاهی ندارد زیرا کشاورزان به آب نیاز دارند.
آیا اجرای سیستم آبیاری نوین در کاهش مصرف آب تأثیرگذار است؟
امینی: در اجرای سیستم آبیاری نوین هم مبحث آب مطرح است، در این نوع آبیاری مصرف آب فقط کاهش می‌یابد اما به صفر نخواهد رسید و اینکه محصولی که در طول سال به آب نیاز دارد فقط 2 ماه آبیاری شود و مابقی آن را ذخیره کنیم آن هم با حجم بالا غیر ممکن است.
در آبیاری غرق‌آبی کیفیت آن خیلی مدنظر نیست و با هر نوع آبی شاید بتوان این نوع آبیاری را اجرایی کرد اما در آبیاری نوین و قطره‌ای نازل‌ها و لوله‌هایی برای آن وجود دارد و آب‌هایی با املاح بالا این سیستم‌ها را دچار مشکل می‌کند.
اجرای آبیاری نوین و قطره‌ای چرا در دولت‌های قبلی کامل اجرایی نشده که اکنون با کمبود آب کشاورزان دچار تضرر نشوند؟
امینی: اینکه چرا اجرا نکرده‌اند باید از خود مسئولان مربوطه سئوال شود. اما برخی از افراد که سیستم آبیاری نوین را هم اجرایی کرده بودند با وجود مشکلات پیشرو حتی تمام لوله‌های موجود را جمع‌آوری کرده‌اند.
برای مثال مزارع و باغاتی را در استان اصفهان داشته‌اند که آبیاری بارانی را هم اجرایی کردند اما با مشکلات و نبود حداقل آب کافی اقدام به جمع‌آوری سیستم کرده‌اند.
آیا در اجرای سیستم آبیاری نوین تسهیلاتی برای کشاورزان در نظر گرفته شده است؟
امینی: ادامه و اجرای این نوع آبیاری بستگی کامل به وجود آب داشت به عنوان مثال در آبیاری بارانی به هیچ وجه حرکت چرخشی آب را ندارید و آبی که از سیستم نوین مورد استفاده قرار گرفته دیگر بازگشتی در آن نیست و یکبار مصرف است.
برخی از کشاورزان که برای این سیستم هزینه‌های هنگفتی کردند با نبود حداقل آب کافی سیستم‌های نوین خود را جمع‌آوری کرده‌اند و برخی به دلیل کیفیت پایین آب چاه‌ها این نوع سیستم‌ها را کنار گذاشته‌اند.
اینگونه نیست که بیان کنیم هر طرحی اجرا شد کاملاً برای همیشه ماندگار شده بلکه بسیاری از طرح‌ها با دلیل نبود اقدامات اولیه جمع‌آوری گردید.
با شرایط فعلی و مشکلات کشاورزان آینده کشاورزی استان اصفهان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
امینی: هر کاری که بخواهند اجرایی کنند باید تمام انرژی خود را برای رودخانه زاینده‌رود بگذارند اینها شیپور را از دهانه گشاد آن می‌زنند. آبیاری نوین و غیره برای آخر خط است رودخانه زاینده‌رود را رها کرده‌اند.
آیا عقلانی‌تر نیست که این انرژی‌ها و هزینه‌ها را که صرف اقداماتی که بی‌نتیجه می‌کنند جایی هزینه شوند که سودده باشند. بهتر نیست که در مرحله نخست به سراغ رودخانه برویم؟
در مرحله نخست باید متناسب با این منطقه، اقلیم آب و خاک و هوای استان اصفهان نوع آبیاری نوین انتخاب شود و از سوی دیگر تمام حرف‌ها به این مسئله ختم می‌شود که باید حتماً آبی وجود داشته باشد اگر آب نباشد طرح‌ها با هر کیفیتی هم اجرایی شود موفق نخواهیم بود.