به احترام یزد کلاه از سر برگیریم

اصفهان امروز-احمدرضا جلوه‌نژاد: یزد با دارا بودن یک بافت تاریخی شهری 700 هکتاری که بزرگترین بافت‌ تاریخی شهری یکپارچه کشور محسوب می‌شود، توانست در کلیت خود به عنوان یک شهر در فهرست میراث جهانی جای گیرد. این مهم یکشنبه رخ داد و پس از 9 سال از بازگشایی پرونده این شهر در کمیته میراث جهانی یونسکو، سرانجام اتفاق نظرجهانی بر احراز صلاحیت این شهر در اجلاس چهل و یکم کمیته به دست آمد. این ثبت میراث بشری یک منطقه حدودا 110 هکتاری را شامل می‌شود که با کمترین تغییر از زمان ایلخانی (قدمتی حدود 750 ساله) تاکنون به جریان زیست شهری‌اش ادامه داده است و حالا الهام بخش یزد است برای دهه‌ها و بلکه سده‌ها خواهد بود برای آینده‌ای روشن‌تر و آغوشی گشاده‌تر بر ارتباطات بین‌‌المللی، اعتبار فرهنگی و رونق اقتصادی.

یزد نخستین شهری است از ایران که توانسته به ثبت جهانی برسد و در میان شهرهای بزرگ ایران شاید این اولین و آخرین نمونه از این دست باشد که توانست با ایستادگی دربرابر دیدگاه‌های کاسب‌کارانه زودگذر و به دور از منافع جمعی به ثبت جهانی برسد.

پیشتر بیش از 20 سایت از ایران از جمله میدان نقش‌جهان و مسجد جامع اصفهان در لیست بناهای میراث بشری ثبت شده است اما هیچگاه، شهری به عنوان یک بافت تاریخی از ایران در این فهرست قرار نگرفته بود. برغم ایران در خاورمیانه و شمال آفریقا بیش از 25 شهر در این فهرست قرار دارند از جمله سه شهر از یمن، معروفترینشان صنعا و یا دمشق و حلب نگون‌بخت یا رباط در مراکش و قاهره در مصر و شرق بیت‌المقدس در فلسطین.

گذشته از شایستگی‌های یزد، شرایط دیپلماتیک نیز در این مقطع به سود یزدی‌ها رقم خورد. کمیته تعیین کننده که 21 عضو دارد و هر چهار سال یکبار از میان کشورهای عضو کنوانسیون 1972 میراث‌جهانی انتخاب می‌شوند در این اجلاس شامل کشورهای آنگولا، آذربایجان، بورکینافاسو، کرواسی، کوبا، اندونزی، جامائیکا، قزاقستان، کویت، لبنان، پرو، فیلیپین، فنلاند، لهستان، پرتغال، کره جنوبی، تونس، ترکیه، تانزانیا، ویتنام و زیمبابوه بودند که حامیان درجه یک یزد در این رأی گیری از کویت، ترکیه، ویتنام و تونس به سود انتخاب یزد سخنرانی کردند و رأی گیری نهایی هیچ مخالفی را به خود ندید.

ثبت جهانی برای یزد می‌تواند منافع بلند مدت فراوانی به همراه آورد. این شهر از فردای ثبت جهانی صاحب اعتبار و آبرویی به مراتب اثرگذارتر در عرصه بین‌المللی است و می‌تواند رخدادهای فرهنگی پرشماری را با سهولت بیشتری میزبانی کند. این شهر حالا می‌تواند دروازه‌ای به‌روی فرصت‌های آموزشی منطقه‌ای و جهانی باز کند و نیز شهروندانش با سربلندی، نقش خود را در نقشه راهی ذی‌قیمت که با تفاهم جمعی بدان نائل شده‌اند، دریابند و در هدف ارتقای فرهنگی و اقتصادی شهر با یک هم‌افزایی دلپذیر به جلو حرکت کنند. مسلما افزایش گردشگران خارجی در یزد روندی تصاعدی به خود خواهد گرفت و ضریب رشد فرهنگی و اقتصادی این شهر را در قیاس با دیگر شهرهای کشور به مراتب بالاتر خواهد برد. این اثرات در بلند مدت بیشتر تأثیراتش را در ابعادی مختلف نشان خواهد داد.

محمد حسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در اجلاس چهل و یکم ضمن تقدیر از تصمیم کمیته میراث‌جهانی یونسکو در سخنانی گفت: «شهر تاریخی یزد و شرایط کم‌نظیر آن، حاصل تلاش خستگی‌ناپذیر مردم سخت‌کوش کویر در طول تاریخ است. آنان برای فائق آمدن بر شرایط سخت طبیعی و آب‌وهوای خشک کویری آن دیار، دست به ابتکارات بسیاری زدند که حاصل این ابتکارات و خلاقیت‌ها، ایجاد شاهکارهای معماری و سازه‌های باشکوه در این شهر تاریخی بوده است. در میان این خلاقیت‌ها و ابتکارات، می‌توان به ساخت قنات‌ها، بادگیرها، گودال باغچه‌ها، ساباط‌ها، گذرها، آب‌انبارها و بسیاری دیگر از عناصر معماری سنتی ایرانی اشاره کرد. مردم یزد آب را از دل کویر مرکزی ایران بیرون کشیدند و آن را با خاک مخلوط کردند و با استفاده خلاقانه از آن توانستند سازه‌های خشتی و گلی بی‌نظیری بسازند و آن را به‌شکل بسیار زیبایی با کاشی‌های فیروزه‌ای در زمینه کاهگلی تزیین کنند. هرچند یزد به‌عنوان یکی از کانون‌ها و قطب‌های هنر شناخته می‌شود، درعین‌حال ساکنان یزد در هنر زیستن مهارت بسیاری دارند و از طریق تعامل با محیط کویری توانسته‌اند به مهارت‌های بالایی دست یابند. یزد یکی از نمادهای صلح بشری است و ساکنان این شهر همواره به پیروان ادیان الهی احترام گذاشته‌اند و با تحمل، صبر و بردباری که خصیصه مردمان کویر است با آن‌ها در همزیستی و تعامل مداوم بوده‌اند.»

فاطمه دانش یزدی، مدیرکل میراث فرهنگی استان یزد گفته است: « باید بدانیم که یزد از امروز وارد مرحله‌ای نو از مسیر رشد تاریخی خود شده است که به‌راستی می‌توان آغازی دوباره در تاریخ زندگانی این شهر تاریخی قلمدادش کرد و می‌بایست تمام آنانکه دل در بند این شهر کهن و ارزش‌هایش دارند، اعم از پیشکسوتان مرمت و حفاظت، مدیران شهری، دانشگاهیان، اصحاب رسانه و جامعه محلی با همدلی و همیاری در راستای پاسداری از ارزش‌ها و به فعلیت رساندن فرصت‌ها گام بردارند. اين موفقیت یزد، پيامی است روشن كه بايد در مبانى و اصول مديريت شهرى و شيوه‌هاى شهردارى شهرهاى تاريخى بازانديشى و بازنگرى كنيم و به این عرصه‌های تاریخی به دیده ارزش و فرصت‌هایی شگرف بنگریم.»

اعتبار این دستاورد به پای تک‌تک شهروندان گذشته و امروز و فردای یزد نوشته می‌شود حال آنکه در بسیاری از شهرها از جمله اصفهان که می‌توانست در نیم قرن گذشته چنین راهی را برگزیند، عواملی پر تعداد و دلایلی گسترده از داخل و خارج شهر سبب شد تا هیچگاه دیدگاه‌های فرهنگی و هویتی بسیار قوی و جذابش آنگونه که باید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. آشفتگی‌های تصمیم‌سازی و نبود تفکر استراتژیک در این زمینه طرح‌ها و بودجه‌ها را با در مسیرهایی دیگر به جریان انداخته است. گرچه یزد با بودجه‌ای 25 میلیارد تومانی بخش تاریخی خود را محافظت می‌کند و برنامه جهانی‌اش را پیش می‌برد، در اصفهان 13 میلیارد تومان فقط برای تعریض یک پل هزینه می‌شود.

قبول کنیم که یزدی‌ها از ما اصفهانی‌ها به مراتب باهوش‌تر، فداکارانه‌تر، وفادارانه‌تر و مومن‌تر نسبت به شهرشان رفتار کردند و حالا نوبت خوشه‌چینی‌ آن‌هاست و اصفهانی‌ها که سال‌ها بافت تاریخی را با بافت فرسوده یک کاسه نشان دادند تا توجیهی بر طرح‌های گسترده به اصطلاح نوسازی بر آن دست و پا کنند، حالا باید تازه برای سرهم‌بندی‌کردن مخروبه‌های آثار ثبت ملی تاریخی‌شان مثل حمام خسرو آقا که بیست و اندی سال پیش شبانه با بلدوزر تخریب کردند، نقشه آماده کنند و در آیین کلنگ‌زنی‌اش به عنوان یک حرکت بااهمیت میراثی عکس یادگاری بگیرند و برای خیابانی که از روی مخروبه‌اش با تخریب شمار زیادی کوچه‌ها و گذرهای قدیمی کشیدند تا عبور و مرور خودروها تسهیل شود، به فکر طرح بدل کردنش به یک پیاده‌راه بیافتند. اینکه برای خیابان‌کشی‌های دیگر که فعلا در همین بافت تاریخی در جریان است، از جمله چسبیده به مسجد شیخ لطف‌الله که با تخریب گسترده بافت محلات تاریخی شرقی میدان و محلات قدیمی همراه است، چند ده سال دیگر چگونه باید جلوی دوربین ژست گرفت، بماند. فعلا بهتر است از یزدی‌ها درس بگیریم و به احترام جامعه شهری‌اش کلاه از سربرگیریم.