جای خالی موسیقی در گردشگری اصفهان
توریسم موسیقی یکی از شاخه‌های توریسم دنیا است که درآمدزایی زیادی دارد. این شاخه توریسم اما امکان رشد چندانی در ایران و اصفهان نیافته است.
اگر به سراغ توریست‌هایی که به اصفهان می‌آیند، برویم، می‌بینیم که تعداد بسیار کمی از آن‌ها در طی سفر به این شهر، به موسیقی ایرانی گوش‌داده‌اند که این شنیدن هم اغلب به شکل گذرا از رادیو و تلویزیون یا در رستوران‌ها و هتل‌ها بوده و هیچ برنامه ویژه‌ای برای اجرای موسیقی ایرانی برای آن‌ها تدارک دیده نشده است. شاید تنها نقطه روشن بحث توریسم موسیقی در اصفهان موزه خصوصی موسیقی در خیابان مهرداد اصفهان است که در کمتر از دو سالی که از آغاز به کار آن گذشته، توجه گردشگران خارجی بسیاری را به خود جلب کرده است.
به‌جز چنین اجراهای موسیقی که به شکل رسمی تدارک دیده می‌شود، موسیقی خیابانی هم نقش مهمی در آشنا کردن گردشگران با موسیقی ایرانی دارد. همین بهار امسال بود که می‌شد در روزهای پرآب زاینده‌رود، توریست‌هایی را دید که از آوازخوانی بر روی پل خواجو ذوق کرده بودند و مدام از آوازخوان‌های روی این پل عکس می‌گرفتند.
همه این‌ها نشان دارد از اهمیت موسیقی در صنعت گردشگری کشور. اسفندماه سال 93 بود که خبر آمد طرحی به سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور ارائه‌شده تا به «توریسم موسیقی» توجه شود. طرحی که محوریت آن، شناساندن اماکن تاریخی به توریست‌ها با چاشنی موسیقی بود، به‌ویژه موسیقی نواحی و اصیل ایرانی تا امکانی برای معرفی بیشتر و بین‌المللی شدن موسیقی کشور فراهم شود.
این طرح قرار بود در استان تهران و تعدادی از شهرستان‌های شمال کشور اجرا شود و همراه بود با قراردادهایی با مؤسسات و آژانس‌های گردشگری تا توریست‌ها به هنگام بازدید از اماکن گردشگری، از برنامه‌های زنده موسیقایی با حضور هنرمندان صاحب‌نام موسیقی نواحی و موسیقی ایرانی بهره ببرند. اتفاقی که البته به اصفهان نرسید. این نادیده گرفتن موسیقی در بسته‌های گردشگری اصفهان، صنعت توریسم موسیقی را که در دنیا سودآوری دارد، در این شهر به پستو برده است.
این در حالی است که اجرای انواع موسیقی از کلاسیک و سنتی گرفته تا محلی و راک به شکل خیابانی، در فضاهای باز، کافه‌ها، قهوه‌خانه‌ها، رستوران‌ها و از همه مهم‌تر در کنار اماکن تاریخی، می‌تواند کمک زیادی به جذب گردشگر کند، به‌ویژه که اجرای موسیقی در فضاهای عمومی در گذشته در کشور ما مرسوم بوده و سند این ادعا، نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای و نقاشی‌های دیواری دوره صفوی است.
بااین‌وجود، چندی است شاهد اجراهای گاه‌به‌گاه خودجوش موسیقی خیابانی در فضاهای عمومی شهر بوده‌ایم، برای مثال علی میرزایی، کمی بعدازاینکه با حرکت «دست‌های رنگی» شناخته شد، در کوچه سنگتراش‌ها و در کنار مسجد جامع عباسی موسیقی اجرا کرد و گویا برخوردی هم با او و گروهش نشد. چنین اجراهایی اما مداوم نشد.
فرید اسماعیلی، موسیقی‌دان اصفهانی معتقد است در فضای فعلی موسیقی اصفهان که به خوانندهسالاری و اجرای کنسرت‌های امثال سالار عقیلی خلاصه‌شده و از گروه‌های موسیقی حمایت چندانی نمی‌شود، توریسم موسیقی جای چندانی برای رشد ندارد. او با ناامیدی از این هم می‌گوید که به‌جز هنرسرای خورشید که با تکیه‌بر قدرت شهرداری فعالیت می‌کند، مراکز دیگر اصفهان کنسرت چندانی برگزار نمی‌کنند و برای مثال چند ماهی است در تالار فرشچیان کنسرتی برگزار نشده است.
سینا فرزادیپور، آهنگساز اما نگاه دیگری به این موضوع دارد. ازنظر او، اصفهان، بافت تاریخی بسیار خوبی دارد که به فرهنگ هنری ما گره‌خورده و می‌توان از فضاهای تاریخی آن حتی به‌عنوان مکان تمرین اجرای موسیقی استفاده کرد تا گردشگرانی که به دیدن چنین مکان‌هایی می‌آیند، با موسیقی ایرانی آشنا شوند. ازنظر او، میدان نقش‌جهان، پتانسیل این را دارد که در چهارگوشه آن، انواع مختلف موسیقی ایرانی به شکل خیابانی اجرا شود، چراکه اجرای موسیقی با مجوز، دردسرهای خاص خود را دارد.
ازنظر او حتی می‌شود اجراهای برخی جشنواره‌های موسیقی را مثل جشنواره موسیقی مقامی که اخیراً در هنرسرای خورشید برگزار شد، به برخی فضاهای تاریخی اصفهان مثل حمام علیقلی آقا، حمام دردشت، کبوترخانهها و موزه هنرهای معاصر برد تا هم به معرفی بهتر این مکان‌ها کمک شود و هم گردشگرهای حاضر در این اماکن تاریخی با موسیقی ایرانی بیشتر آشنا شوند.
فرزادیپور می‌گوید: «حتی برای کنسرت‌هایی که در سالن‌های موسیقی برگزار می‌شود، هم می‌توان با هتل‌ها یا آژانس‌های گردشگری مذاکره کرد تا توریست‌ها را به‌عنوان مخاطب به کنسرت‌ها بیاورند. در جشنواره موسیقی مقامی هم یک‌شب یک توریست چینی حضور داشت که از آثاری که اجرا شد، شگفت‌زده شده بود.»
ازنظر فرزادیپور، برگزاری جشنواره‌های بین‌المللی موسیقی در اصفهان هم می‌تواند منجر به کشاندن هنرمندان موسیقی دنیا به این شهر و رشد توریسم موسیقی در آن شود. او معتقد است مکتب موسیقی اصفهان، وجهه تخصصی و بحث‌انگیزی دارد و ردیف آوازی آن شاید جذابیت کمتری برای مخاطب عام داشته باشد، ولی موسیقی ایرانی، در این زمینه پتانسیل‌هایی دارد که از آن‌ها استفاده نمی‌شود.
موسیقی خیابانی آن‌قدر جذابیت دارد که در کشورهایی چون فرانسه و آلمان به جذب گردشگران زیادی منجر شده است. فرزادیپور می‌گوید: «اگر هم نمی‌خواهیم در طول سال، مدام مجوز موسیقی خیابانی صادر کنیم، می‌توان به برگزاری جشنواره موسیقی خیابانی فکر کرد که هم به معرفی موسیقی ایرانی کمک می‌کند و هم به جذب گردشگر.»
او اما تاکنون برای اجرای موسیقی در مکان‌های تاریخی با اداره میراث اصفهان مذاکره نکرده و علت آن را چنین توضیح می‌دهد: «این‌قدر برای اجرای کنسرت با نهادهای مربوط به آن، دردسر می‌کشیم که خودمان را با نهادهای جدید مثل اداره میراث برای فعالیت درزمینه توریسم موسیقی درنمی‌اندازیم.»
فرزادیپور مثل بسیاری از ما تاکنون ندیده به همت اداره میراث فرهنگی اصفهان در بناهای تاریخی، موسیقی اجرا شود، اما به یاد می‌آورد که چند سال پیش بهرنگ کوفگر به شکل خودجوش، برنامه «بنا و نوا» را در بناهای تاریخی اصفهان اجرا کرد و به‌تنهایی در این بناها ساز نواخت، اقدامی که برای توریست‌ها بسیار جذاب بود و از این اتفاق شگفت‌زده شدند.