درگفتگوی«اصفهان امروز» با کارشناسان مطرح شد
زخم آلودگی هوا بر میراث اصفهان
آیا تاکنون تحقیقی صورت گرفته است که آلودگی هوا در شهری که به‌عنوان یکی از شهرهای کشور ازلحاظ تعداد روزهای آلوده در طی سال‌های اخیر شناخته می‌شود، چه تأثیرات مخربی بر بناهای تاریخی اصفهان دارد؟
دیگر او را به «بهشت ثانی» نمی‌شناسند، مدت‌هاست زاینده‌رود او خشک‌شده، مدت‌هاست در سایه بی‌کفایتی برخی مسئولان و متولیان امر اصفهان، این شهر که زمانی در سفرنامه سیاحان و گردشگران خارجی به‌عنوان شهر سبز زمردین به خاطر آب‌وهوا بکر و سرسبزی معرفی می‌شد، به شهری کویری خشک محصور در دود و آلودگی هوا شناخته می‌شود، شاید بنای نابودی اصفهان رازمانی که صنایع بزرگ را در این شهر مستقر کردند، آغاز شد، اما حال هر چه هست نفع این صنایع برای شهرهای دیگر و آلودگی، دود و هزاران معضل دیگر آن برای مردم اصفهان است اما آنچه زیرکانه در طی این سال‌های اخیر از سوی نهادهای متولی به‌نوعی مخفی مانده است، تأثیر آلودگی هوابر بناهای تاریخی اصفهان است، زاینده‌رود را که از اصفهان گرفتند، حال بناهای تاریخی آن را بخواهند در اثر این بی‌توجهی و یا سکوت معنادار بگیرند چه معنایی دیگر از این شهر که امروزه مدیران شهری از آن به‌عنوان«شهر زندگی» یاد می‌کنند، باقی می‌ماند؟ آیا تاکنون تحقیقی صورت گرفته است که آلودگی هوا در شهری که به‌عنوان یکی از شهرهای کشور ازلحاظ تعداد روزهای آلوده در طی سال‌های اخیر شناخته می‌شود، چه تأثیرات مخربی بر بناهای تاریخی اصفهان دارد؟
عزمی برای پرداختن به نقش آلودگی هوا در تخریب بناهای تاریخی اصفهان وجود ندارد
شاهرخ کلانتری، پژوهشگر مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی به اصفهان امروز می‌گوید: تأثیر آلودگی هوابر بناهای تاریخی، موضوعی است که باید از روش‌های آزمایشگاهی بررسی و به اثبات برسد. می‌دانیم که مواد آلاینده بر روی سنگ باعث گل‌سنگ یا قارچ سنگی می‌شود، بنابراین بناهایی همچون تخت جمشید و پاسارگارد نسبت به مواد آلاینده واکنش نشان داده و آسیب می‌بیند اما استان اصفهان برعکس استان فارس دارای بنای تاریخی سنگی نیست و بیشتر بنای تاریخی آن آجری، خشتی باروکش کاشی است اما هنوز تحقیقی یا پروژه‌ای در خصوص تاثیر آلودگی هوا بر بناهای تاریخی اصفهان صورت نگرفته است که مشخص شود این آلودگی هوا چه اثرات مخربی بر بناهای تاریخی اصفهان دارد.
او ادامه می‌دهد: به‌طورقطع هر ماده آلایندهای تأثیرات مخربی بر روی بناهای تاریخی دارد و همه به این موضوع واقف هستیم که این آلودگی چه تأثیرات منفی بر روی بناهای تاریخی می‌گذارد اما متأسفانه نه عزمی از سوی جامعه نخبگان میراث فرهنگی و مرمتی اصفهان و نه نهادهای متولی همچون میراث فرهنگی وجود دارد که این تحقیقات را آغاز کند.
این پژوهشگر مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی به اصفهان تصریح می‌کند: این تحقیق را فقط نمی‌توانند دانشجویان رشته مرمت انجام دهند بلکه این تحقیق میان‌رشته‌ای است و نیاز است چند گروه شیمی، محیط‌زیست، مرمت و غیره در این تحقیق مشارکت داشته باشند تا بتوان با قطعیت درباره تأثیر آلودگی هوابر بنای تاریخی اصفهان حرف زد و در مقابل این تخریب‌های خاموش سیاست‌های پیشگیرانه داشت.
او تأکید می‌کند: اگر در استانی همچون استان فارس شاهد هستیم که این تحقیقات انجام‌شده به خاطر این است که این عزم و اراده هم از نهاد دانشگاهی و هم از نهادهای متولی همچون میراث فرهنگی به وجود آمده است، اما اصفهان باوجود آثار تاریخی متعدد و مربوط به دوره‌های مختلف و با دارا بودن دانشگاه‌های معتبر در رشته مرمت هنوز اقدام به این کارنکرده است.
آلودگی هوا چه تأثیرات مخربی بر بناهای تاریخی اصفهان گذاشته است؟
فاطمه شفیعی، دکترای شیمی و مدرس دانشگاه به اصفهان امروز می‌گوید: نمی‌توان به‌طورقطع گفت مواد آلاینده چه تأثیری بر بناهای تاریخی می‌گذارد، زیرا این کار نیاز به پژوهش‌های میدانی و بلندمدت دارد که متأسفانه این امر هنوز در کشور به‌درستی صورت نگرفته است، هرچند در سال‌های اخیر برخی از طرح‌های پژوهشی و پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی به این موضوع پرداخته‌اند، اما این پژوهش‌ها اکثر کتابخانه‌ای بوده و قابلیت استناد علمی ندارد.
او می‌افزاید: امروزه یکی از اولویت مهم کشورها در حوزه کاهش مواد آلاینده، توجه به تأثیرات این مواد بر بناهای تاریخی و باستانی آن کشورها است و فقط این امر در کشورهای توسعه‌یافته اتفاق نیافتاده است به‌عنوان‌مثال در کشور هند مطالعات گسترده‌ای بر تأثیر مواد آلاینده و آلودگی هوابر بناهای تاریخی آن‌ها انجام‌شده است و بر اساس این نتایج سیاست‌های برای کاهش این نوع مواد آلاینده در آن منطقه و شهر جهت جلوگیری هر چه بیشتر این بنای تاریخی اتخاذ کردند.
استادیار گروه شیمی دانشگاه آزاد اسلامی تصریح می‌کند: متأسفانه این نوع مطالعات در کشور ما هنوز صورت نگرفته است و اگر واقع‌بینانه بگوییم، بناهای تاریخی در ادبیات کاهش آلودگی کشور ما مغفول مانده است اما بر اساس علم شیمی و واکنش‌هایی که مواد آلاینده بر سایر مواد دارد می‌توان آلاینده‌های جوی را به پنج دسته تقسیم کرد که هرکدام بر اساس نوع ماده و ساختار شیمایی که دارد اثرات منفی متفاوتی را بر روی بنای تاریخی خواهد گذاشت.
او می‌افزاید: یکی از آلایندهای مهمی که تأثیر بسیار منفی بر بنای های تاریخی به‌ویژه مساجد تاریخی همچون مسجد جامع عباسی، شیخ لطف‌الله و غیره به خاطر وجود کاشی‌کاری بر روی گنبد و بنا می‌گذارد،«میکرواروگانیسم‌ها» است درواقع این ماده آلاینده می‌تواند به‌عنوان یک قارچ خطرناک بر روی لعاب کاشی‌ها نقش تخریبی فوق‌العاده داشته باشد، دلیل اینکه «میکرواروگانیسم‌ها» بیشترین تخریب را بر روی کاشی‌ها دارند بدین خاطر است که سطح کاشی‌ها به‌مرورزمان در اثر گرما، سرما و غیره دچار فرسایش و حتی ترک‌های ریزی شده‌اند و این ماده آلاینده به‌راحتی در سطح لعاب این کاشی‌ها نفوذ کرده و در این ترک‌ها و فرسایش‌ها به‌خوبی رشد می‌کنند و وقتی این نوع قارچ در این محیط رشد می‌کنند نوعی اسید تولید می‌کند که باعث تغییر رنگ کاشی بر اساس نوع قارچی که در آن رشد می‌کند می‌شود.
شفیعی اضافه می‌کند: یکی دیگر از آلاینده‌ها که نقش تخریبی قابل‌توجهی می‌تواند بر بناهای تاریخی به خاطر ماهیت نوع ماده‌ای که در ساخت بنا استفاده‌شده داشته باشد، گردوغبار است، متأسفانه در سال‌های اخیر به دلیل خشک‌سالی متعدد شاهد افزایش پدیده گردوغبار در سراسر کشور به‌ویژه شهر اصفهان هستیم، اگر گردوغبار را ازلحاظ شیمایی بررسی کنیم درخواهیم یافت شامل موادی به نام «سیلیست» و «کلسیت» است که گردو غباری که در آن ذرات کلسیت وجود دارد مربوط به مناطق نزدیک دریا همچون خوزستان، شیراز، بندرعباس و غیره است اما در شهرهایی همچون یزد، اصفهان و غیره که از دریا دور هستند ذرات سیلیست در گردوغبار موجود است یکی از اثرات سیلست بر روی مواد ایجاد شوره است و به همین خاطر است شاهد هستیم در فصل‌هایی که گردوغبار بیشتر است در رخی از بناهای تاریخی اصفهان شاهد شوره زدن هستیم، البته این شوره زدن به عوامل مختلفی برمی‌گردد که گردوغبار هم می‌تواند یکی از آن‌ها باشد.
او ادامه می‌دهد: دسته دیگر از مواد آلاینده که تأثیر قابل‌توجهی بر تخریب بناهای تاریخی دارد ترکیبات غیرفلزها همچون So2، No2، O3 است که این نوع ماده آلاینده در سوخت‌های فسیلی بیشتری تولید می‌شوند و در اثر سوختن باعث تولید اکسید گوگرد یا اکسید نیتروژن می‌شوند و در اثر ترکیب با رطوبت همچون باراندگی، باران‌های اسیدی شکل می‌دهند که این نوع اسید جداره‌های تاریخی را می‌خورند. علاوه بر این آلودگی‌های معلق در هوا توسط باران روی سطح بناهای تاریخی می‌آیند و فعل‌وانفعالات شیمیایی بعدی موجب تخریب بنای تاریخی می‌شود.
این شیمی‌دان اظهار می‌کند: یکی از مخرب‌ترین مواد آلایندهای که بر روی بناهای تاریخی به‌ویژه تزئینات همچون نقاشی‌ها تأثیر می‌گذارد،«مواد آلی» است که از سوخت ناقص سوخت‌های موجود در شهر همچون گاز، بنزین و گازوئیل تولید می‌شود و در اثر این سوختن ناقص نوعی چربی یا به اصلاح دوده تولید می‌شود که این دوده باعث تخریب بسیاری از تزئینات بناهای تاریخی می‌شوند.
