بافت تاریخی اصفهان فراموش‌شده پشت شعارهای زیبا
یکی از ارزشمندترین بافتهای شهری، بافت تاریخی است که به دلیل برخورداری از مؤلفه‌هایی چون قدمت تاریخی، ساختار محلات و اصلوب ساخت‌وساز، سند هویت مردمان آن محسوب می‌شود، بنابراین تصمیم‌گیری درباره آن نیازمند اتخاذ تدابیر ویژه از سوی مدیران شهری است.شهر اصفهان به‌واسطه قدمتی که از بیش اسلام دارد به‌عنوان یکی از شهرهای کشور که دارای بافت تاریخی متنوعی مربوط به دوران مختلف محسوب می‌شود، اما این تنوع باعث نشده آن‌طور که انتظار می‌رود علیرغم تلاش‌های برخی متولیان امر نتایج رضایت بخشی در حفظ و حراست از آن داشته باشد اما به‌راستی مشکل حفظ و حراست از بافت تاریخی اصفهان کجاست؟
امروزه بیش از هر زمان دیگر مقوله شهر از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است و همین نوع نگرش باعث شده که امروزه شهر را نه‌فقط کالبد بلکه به‌عنوان موجود زنده‌ای در نظر بگیریم که به‌مرورزمان از هسته مرکزی خود جدا و در سایر مناطق گسترده می‌شود. هر بخش از شهر ویژگی‌های خاصی را دارد که مدیریت شهری باید ضمن شناسایی بر مبنای آن برنامه‌ریزی و طرح‌های مختلف را اجرا کند.
یکی از ارزشمندترین بافتهای شهری، بافت تاریخی است که به دلیل برخورداری از مؤلفه‌هایی چون قدمت تاریخی، ساختار محلات و اصلوب ساخت‌وساز، سند هویت مردمان آن محسوب می‌شود، بنابراین تصمیم‌گیری درباره آن نیازمند اتخاذ تدابیر ویژه از سوی مدیران شهری است.شهر اصفهان به‌واسطه قدمتی که از بیش اسلام دارد به‌عنوان یکی از شهرهای کشور که دارای بافت تاریخی متنوعی مربوط به دوران مختلف محسوب می‌شود، اما این تنوع باعث نشده آن‌طور که انتظار می‌رود علیرغم تلاش‌های برخی متولیان امر نتایج رضایت بخشی در حفظ و حراست از آن داشته باشد اما به‌راستی مشکل حفظ و حراست از بافت تاریخی اصفهان کجاست؟ ازاین‌رو اصفهان امروز در گفت‌وگو با صاحب‌نظران به بررسی این موضوع پرداخته که مشروح نظرات آنان را در ذیل ازنظر می گذارنید، ناگفته نماند روزنامه اصفهان امروز در راستای تخصصی عمل کردن و بی جانبه گری با برخی از متولیان حوزه بافت تاریخی شهر اصفهان برای تکمیل گزارش و انعکاس نظرات آنان تماس گرفت که متأسفانه به هر دلیلی پاسخگو نبودند، اما این روزنامه برای دوری از یک‌جانبه گری نظرات این مدیران را در روزهای آتی احصا و در قالب گزارش دیگر منعکس می‌کند.
بافت تاریخی در برخی جاها از دیدگاه برخی از مسئولان موضوع تشریفاتی است
کاوه امین دکترای شهرسازی و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با اصفهان امروز بابیان اینکه خیلی از آیین‌نامه‌ها نظیر مبحث 19 در کشور اجرایی نمی‌شود وفردی هم به آن توجهی ندارد اظهار کرد: در حوزه شهرسازی نیز بسیاری از مسائل این‌طور پیش می‌رود، به‌عنوان‌مثال بافت تاریخی در برخی جاها از دیدگاه برخی از مسئولان موضوع تشریفاتی است.
او با اشاره به اینکه بافت تاریخی اعتقاد می‌خواهد و زمانی دوام و حضور و سواد بافت تاریخی در کشور اجرایی می‌شود که 30 درصد مدیران شهر و استان در آن زندگی و مشکلات آن را درک کنند گفت: مشکلی که وجود دارد این است که در ایران به‌ویژه اصفهان بافت تاریخی تنزل قیمت پیداکرده است.
این دکترای شهرسازی تصریح کرد: به دلایل مختلف نظیر ورود میراث و ترافیک به قیمت بافت تأثیر گذاشته است اما در شهرهایی از جهان مانند لندن بافت تاریخی قیمت بالایی دارد و به‌اندازه‌ای ارزشمند است که انسان‌های پولدار در آن زندگی می‌کنند.
عدم آگاهی متولیان امر در حوزه بافت تاریخی شهر اصفهان مشهود است
او بابیان اینکه هر سازمانی در خصوص بافت، جزیره‌ای عمل می‌کند که نباید این‌طور باشد، تأکید کرد: برای اقدام در یک بافت تاریخی یک سرهنگ نیاز داریم و بقیه باید سرباز باشند هماهنطور که در جنگ‌ها این روال پیش می‌رود در این جنگ نباید بقیه ساز خود را بزنند و همه باید در یک راستا حرکت کنند.
امین افزود: باید به حفاظت از بافت و مرمت آن باور داشته باشیم اگر با پدیده‌ای به نام محیط تاریخی، بافت تاریخی و شهر تاریخی مواجه هستیم و می‌خواهیم آن را ساماندهی کنیم باید ابتدا خوب آن را بشناسیم درحالی‌که مشکل موجود آن است که آن را نمی‌شناسیم و این عدم آگاهی بیشتر در شهر تاریخی اصفهان که دارای بافت تاریخی ارزشمند است بیشتر حس می‌شود.
بافت تاریخی اصفهان قربانی پروپاگاندای رسانه‌ای مدیران
محمود تیموری، دکترای سیما و منظر شهری از دانشگاه سوربون فرانسه در گفت‌وگو با اصفهان امروز اظهار کرد: امروز میراث سه وجه کالبدی، معنوی و طبیعی دارد که همه وجه‌های آن در شهر اصفهان وجود دارد که همه این‌ها را باید باهم ببینیم و جدای از هم نمی‌شود. محلات تاریخی و مراکز محلات، بازار و عناصر متشکله، میدان آرامگاه‌ها، مزار و امامزاده‌ها، مساجد، کلیساها و کنیسه‌ها و ... این‌ها عناصر سازنده فضایی اجتماعی بافت تاریخی را تشکیل می‌دهند.
او بابیان اینکه محله در نظام برنامه‌ریزی شهری سال‌هاست فراموش‌شده‌اند و به‌جای آن بلوک شهری را معرفی می‌کنیم گفت: محله عرصه تعامل مردم است و باید در توجه به بافت تاریخی دیده شود. از طرفی باید بازخوانی محدوده تاریخی شهر اصفهان را انجام داد زیرا موضوع شهر تاریخی اصفهان فقط کالبد نیست که البته مورد بی‌مهری هم قرارگرفته، بلکه ویژگی‌هایی دارد که باید به آن توجه کرد.
این مدرس دانشگاه بابیان اینکه حتی عرصه‌های معاصر نظیر خیابان‌ها و میدان‌ها می‌توانند موردتوجه باشند ، تصریح کرد: ازآنجاکه مدیریت شهری اختیاراتی دارد باید شورایی تشکیل شود که نمایندگان باقی مردم در آن حضورداشته باشند و اظهارنظر کنند، حداقل این موضوع می‌تواند از منطقه بافت تاریخی اصفهان آغاز شود.
او یادآور شد: ستادهای بازآفرینی را سال 93 در کشور ایجاد شد و ظرفیت خوبی است که به آن بپردازیم و با یکدیگر کار را پیش ببریم، زیرا ایجاد مدیریت هماهنگ شهری از طریق ستاد بازآفرینی شهری مهم است از طرفی تهیه اسناد راهبردی (برنامه جامع حفاظت، طرح ویژه بافت، طرح‌های موضوعی حفاظت) تدوین بسته‌های حمایتی و تشویقی برای مالکان بافت تاریخی مهم است اما جالب است برای نوسازی تسهیلات داریم اما برای تعمیر و مرمت بسته تشویقی و حمایتی نداریم!
تیموری افزود: در دنیا تجربه‌شده و این نبوده که هیچ تغییری در بافت تاریخی نباشد بلکه اصولی پیش رفته است به‌عنوان‌مثال در روستای کن تهران پلاک به پلاک ضابطه دارد و طبق آن عمل می‌شود، تجربه موفق هم در شهرها داریم و باید دید چطور باید پیش رفت.مدیران نیز به دنبال عدالت پیش روند و باید در یک نظام عادلانه‌ای حق معادل‌سازی بافت برای ساکنان آنجا شود.
او با اشاره به اینکه قرن‌ها طول کشیده تا این بافت تاریخی برای اصفهان ایجاد شود گفت: ما به‌واسطه بافت یک گنجینه گران‌بها داریم که با هزاران بلایا از بین نرفته اما اخیراً چه اتفاقاتی افتاده که در موردش غصه می‌خوریم. موضوع امروز این است که جامعه‌نگری و چشم‌انداز مشخص در خصوص بافت تاریخی در اصفهان وجود ندارد، نمی‌دانیم آیا در خصوص بافت تاریخی مسائل اقتصادی مطرح است یا سیاسی یا اجتماعی و غیره، که به‌طورقطع همه آن‌ها وجود دارد .
بافت تاریخی اصفهان کارکرد رزومه سازی برای برخی مدیران را دارد
تیموری با اشاره به اینکه راهکار این است که باید یک سند چشم‌انداز برای بافت تاریخی تهیه کرد، اظهار کرد: ما در اصفهان هنوز طرح جامعی نداریم که بافت تاریخی درآن توجه شده باشد.
او گفت: تلاش‌های نهادهایی همچون شهرداری اصفهان در حوزه بافت تاریخی ارزشمند است اما با تمام احترامی که من برای همه این عزیزان دارم متأسفانه بیش از اینکه به بافت تاریخی اصفهان و حفاظت از آن توجه شود، این مقوله درگیر پروپاگاندای رسانه‌ای شده است و به‌نوعی بافت تاریخی اصفهان پشت شعارهای زیبا مدیریت شهری فراموش‌شده است.
این مدرس دانشگاه اضافه کرد: شهرداری اصفهان برنامه تلویزیونی در حوزه بافت تاریخی می‌گذارد و از شهروندان می‌پرسد اگر شما جای شهردار اصفهان بودید در حوزه بافت تاریخی اصفهان چه می‌کردید؟ این اقدام ارزشمندی است که شهرداری نسبت به حوزه بافت تاریخی از ظرفیت صداوسیما استفاده می‌کند اما اگر برنامه را موردبررسی قرار دهیم طرح این پرسش اشتباه است؟ برفرض شهروندان هم پاسخ و نظرات سازنده‌ای دهند آیا مدیریت شهری اصفهان این نظرات را اعمال می‌کند؟
او ادامه داد: کمتر از یک هفته از پخش این برنامه نمی‌گذرد که فاجعه‌ای به نام گذرکمرزرین توسط فعالان میراث فرهنگی برملا می‌شود اگر این فعالان موضوع گذر کمر زرین را رسانه‌ای نمی‌کردند، دوستان ما در شهرداری و سازمان‌های وابسته به احیا این گذر بر اساس مطالعات باستان‌شناسی توجه می‌کردند؟ همه این عوامل نشان می‌دهد برخی از مدیران و متولیان امر فقط جهت رزومه سازی در حوزه بافتهای تاریخی شعارهای زیبا و پروپاگاندای رسانه‌ای انجام می‌دهند.
درک صحیحی از مواجه با بافت تاریخی در اصفهان وجود ندارد
مینا میرآقاجانی معمار و مدرس دانشگاه در گفت‌وگو با اصفهان امروز اظهار کرد: بسیاری از مشاوران و محققان روی بافت تاریخی کارکردند اما آیا موفق بودیم و توانستیم ساکنان اصلی را در آن نگه‌داریم؟ باید گفت خیر این‌طور نبوده است به‌عنوان‌مثال در منطقه «جویباره اصفهان» خیلی هزینه کردیم اما آیا ساکنان اصلی را حفظ کردیم؟!، به‌طورقطع این‌طور نبوده و پس باید رویکرد مشارکتی و نگاه اصلی به ساکنان بافت را داشته باشیم.
او افزود: غالبا بافتهای توسعه‌ای ما شکست‌خورده‌اند چون هویت ساکنان آنجا را در نظر نگرفتیم زیرا در بازآفرینی تاریخی شهر باید باکار ظرافتمندانه، هوشیارانه و بادقت بدون اینکه تنشی ایجاد کنیم، میل و رغبت به سکونت در این بافت‌ها را در ساکنان افزایش دهیم.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه ابتدا باید طرح (CDS) طرح ساختاری _ راهبردی برای بافت تهیه کنیم که گویا اداره مسکن و شهرسازی به دنبال آن است گفت: نگاه‌های جزیره‌ای، مقطعی و نقطه‌ای در حوزه بافت وجود دارد که این‌طور کار پیش نمی‌رود و پیشنهاد می‌شود شورای بافت تشکیل شود و نگاه منسجمی در این زمینه باشد.
مشکل بافت تاریخی اصفهان نرم‌افزاری است
او بابیان اینکه مشکل اصلی ما در حوزه بافت تاریخی سخت‌افزاری نیست و نرم‌افزاری است، گفت: باید پروژه‌های محرک و توسعه در بافت تعریف کرد و توجه به مسئله اقتصاد در بافت حائز اهمیت است زیرا محوری در بافت اصل اول است و اگر بنیان محله برداشته شود، بافت هویت خود را نخواهد داشت و اصل دوم حمل‌و‌نقل عمومی و اصل سوم حقوق مالکانه و طرح (TDR) است و درنهایت بحث گردشگری (TDS) مطرح است.
میرآقاجانی اضافه کرد: در پیاده‌راه‌سازی باید اقناع‌سازی مردم انجام گیرد اما متأسفانه این امر در اصفهان توسط نهادهای متولی همچون سازمان نوسازی شهر اصفهان صورت می‌گیرد به‌عنوان‌مثال پیاده راه کردن گذر آقا نجفی اقدام بسیار خوبی نسبت به اینکه این گذر تبدیل به گذر خودرو محور شد، است اما متأسفانه به دلیل نبود دید تخصصی متولیان این امر این گذر نه‌تنها کارکرد پیاده راه ندارد بلکه هرلحظه و با هر تصمیم مدیریت شهری امکان دارد به مسیر خودرو محور تبدیل شود، کافی است گشتی در این گذر زده متوجه می‌شود المان‌هایی که در این گذر استفاده‌شده است به‌راحتی و با کمترین زحمت می‌توان آن را برداشت و یک مسیر هموار برای خودرو محور شدن این گذر ایجاد کرد.
در احیای بافت تاریخی اصفهان از تجربه‌های تلخ گذشته عبرت نگرفته‌ایم
او ادامه داد: مشکل اصفهان در حوزه بافت تاریخی اصفهان این است که مدیران و متولیان امر علیرغم دغدغه برای حفاظت اما تخصص و دانش لازم ا ندارد باعث تأسف است که یکی از مدیران شهری اصفهان در صحبت خود با اصحاب رسانه در حوزه رونق بافت تاریخی به حوزه سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذار تأکید کرد، چرا مدیران ما از تجارب تلخ گذشته پند نمی‌گیرند این نگاه جذب سرمایه‌گذاری قبلا در شهرهای دیگر همچون بافت تاریخی یزد اجرا شد، اما دیدم با این اقدام چه بلایی بر سر بافتهای تاریخی آمد.
این معمار افزود: متأسفانه باید بپذیریم درک صحیحی از سوی متولیان امر نسبت به مواجه با بافت به‌ویژه بافت تاریخی وجود ندارد، برخی از مدیران و متولیان امر کلیدواژه شهر تاریخی ورد زبانشان شده و حتی می‌گویند:« همان‌قدر که درباره بافت تاریخی صحبت می‌کنیم، باید به همان میزان درباره شهر تاریخی نیز صحبت کنیم چراکه اگر به داد شهر تاریخی نرسیم، بافت تاریخی نیز نابود می‌شود.» که باید در پاسخ به این دوستان گفت هرچند شهر تاریخی فقط به کالبد خلاصه نمی‌شود اما نمی‌توان نقش پررنگ کالبد که همان بافت تاریخی شهر است را نادیده گرفت،چگونه می‌توان برای شهری که با بی‌مهری تمام با بافت تاریخی آن رفتار می‌شود و یا زیر بار مرمت‌های غیراصولی و کارشناسی می‌شود، برای شهروندان از روایت شهر تاریخی گفت ای‌کاش افرادی که بر عقیده شهر تاریخی هستند حداقل به وظایف اولیه خود در حفاظت و حراست از بناهای تاریخی عمل می‌کردند.
او بابیان اینکه نقش مردم در بافت قدیمی اهمیت زیادی دارد گفت: حضور ساکنان اصیل رکن اصلی در محلات بافت و آن‌ها دلسوز بافت هستند که باید موردتوجه باشند.تا زمانی که یک شورای بافت متشکل از ذی‌نفعان و ذی‌نفوذان شکل نگیرد تا چالش‌ها و مسائل همراه با مردم بررسی نشود، راه به‌جایی خواهیم برد و با یک نسخه یکسان نمی‌توان شهر را اداره کرد.
میرآقاجانی با تأکید به اینکه بافت باید همراه با مردم و با توجه به رویدادها و ویژگی‌ها شکل گیرد افزود: محله‌های متعدد در بافت اصفهان داریم که روحیه هرکدام متفاوت است و با یک نسخه‌های یکسان نمی‌شود بافت را درمان کرد از طرفی شورای بافت و مجموعه بافت می‌تواند مدیریت عمومی داشته باشد و در کنارش بدنه کارشناسی گذاشته شود.
