رینگ پساب اصفهان: نجات فضای سبز با فناوری نوین و شبکه هوشمند بازچرخانی؛ پروژه‌ای به ارزش بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان

در میانه‌ سرزمینی که نامش با زاینده‌رود و مادی‌ها معنا می‌یافت، اصفهان امروز با یک طرح زیربنایی، نشان داده که چگونه می‌توان از دل بحران کم‌آبی، فرصت تاب‌آوری خلق کرد. طرح «رینگ پساب اصفهان»، نه تنها یک پروژه مهندسی، بلکه نماد تغییر نگرش در مدیریت منابع آبی است؛ پروژه‌ای که با تکیه بر فناوری تصفیه نوین و بازچرخانی آب، جریان پایدار حیات را به رگ‌های خشکیده فضای سبز شهری بازمی‌گرداند.

 

گام بزرگ اصفهان در مسیر تاب‌آوری آبی: پیشرفت ۸۵ درصدی رینگ پساب

مهدی بقایی، معاون محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان، در تشریح ابعاد این طرح بزرگ، آن را یکی از زیرساخت‌های حیاتی و ماندگار شهر در مسیر تاب‌آوری زیست‌محیطی دانست. او تأکید کرد که در تصفیه تکمیلی پساب (فاضلاب خام)، سیاست کلی بر احداث تصفیه‌خانه‌های متمرکز در حاشیه شهر است تا مدیریت مؤثرتری در جمع‌آوری و بازچرخانی آب صورت گیرد و شبکه توزیع آب تصفیه‌شده، به‌صورت مشبک یا شطرنجی (طراحی منحصربه‌فرد طرح آبرسانی اصفهان) در سراسر شهر گسترش یابد.

بقایی با اشاره به تفکیک وظایف این شبکه از شبکه فاضلاب سنتی، توضیح داد که شبکه فاضلاب، پساب خام را به خارج شهر هدایت می‌کند، اما رینگ پساب، شبکه‌ای معکوس است که مأموریت دارد آب‌های تصفیه‌شده را از حاشیه به داخل شهر برساند. این شبکه حیاتی در قالب دو رینگ اصلی تعریف شده است:

• رینگ بیرونی: به طول ۹۶ کیلومتر که طبق گزارش‌ها تقریباً به پایان رسیده است.

• رینگ داخلی: به طول ۲۶ کیلومتر که عملیات اجرایی آن در حال انجام است و در مسیرهای پرترافیکی مانند خیابان چمران و لاهور در جریان است.

مسئولان شهرداری تأکید دارند که نیاز آبی فضای سبز اصفهان در شرایط کم‌آبی حدود ۶۰ میلیون مترمکعب در سال است (معادل ۳۰۰۰ لیتر بر ثانیه) و هدف‌گذاری شده که تا سال ۱۴۱۰، کل این نیاز ۶۰ میلیون مترمکعبی از پساب تصفیه‌شده تأمین شود تا فشار از روی چاه‌ها و رودخانه زاینده‌رود (در صورت عدم جریان) برداشته شود.

 

مقدمه: اهمیت راهبردی مدیریت پایدار منابع آبی شهری

رینگ پساب اصفهان به عنوان یک پروژه زیربنایی و محیط زیستی با هدف مدیریت پایدار منابع آبی و حفظ فضای سبز شهری در شرایط خشکسالی و تنش آبی اجرا می‌شود. هدف اصلی طرح، کاهش وابستگی به منابع آب شرب و آب‌های زیرزمینی است تا پساب تصفیه شده برای آبیاری فضای سبز شهری، که به دلیل فرونشست زمین و خشک شدن چاه‌ها با خطر جدی روبه‌رو است، جایگزین شود. توسعه چنین شبکه‌ای در اصفهان به عنوان الگویی نوین در مدیریت آب‌های خاکستری و بازچرخانی منابع آب مطرح شده است.

 

حفظ اکولوژی شهری و کاهش فرونشست زمین

اهمیت این طرح نه تنها در تأمین آب فضای سبز، بلکه در حفظ اکولوژی شهری، کاهش فشار شدید بر منابع آب زیرزمینی و مقابله با پدیده خطرناک فرونشست زمین است. رینگ پساب، به عنوان یک شبکه گسترده با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر، امکان توزیع کنترل شده پساب تصفیه شده را در سطح شهر فراهم می‌آورد و در ترکیب با چند تصفیه‌خانه، بستری برای آینده پایدار مدیریت آب در شهرهای خشک کشور محسوب می‌شود.

 

تاریخچه و ضرورت‌های فنی طرح

پروژه رینگ پساب شهر اصفهان در راستای مقابله با مسائل جدی کم‌آبی و تأمین پایدار آب فضای سبز در سال‌های اخیر در دستور کار قرار گرفت. اصفهان که از دیرباز با کمبود منابع آب روبه‌رو بوده، با بحران تنش آبی و خطر خشک شدن منابع آب زیرزمینی، نیازمند راه‌حلی پایدار و غیرسنتی برای کاهش مصرف آب شرب در بخش‌های غیرشرب بود.

ایده استفاده از پساب تصفیه شده به عنوان منبع آبی جایگزین شکل گرفت و برنامه‌ریزی جهت ایجاد یک شبکه مستقل و گسترده آغاز شد. اجرای این پروژه شامل ساخت تصفیه‌خانه‌های استاندارد، احداث شبکه‌های لوله‌کشی عظیم و مخازن ذخیره پساب در سطح شهر است. گزارش‌ها حاکی از آن است که بخش‌های اولیه شبکه در سال‌های گذشته به بهره‌برداری رسیده‌اند و با پیشرفت ۸۵ تا ۹۰ درصدی رینگ آب پاک، امید است تا پایان سال ۱۴۰۴ این پروژه تکمیل و بخش عظیمی از آبیاری فضای سبز شهر به آب تصفیه‌شده اختصاص یابد.

 

بودجه و تأمین مالی: پروژه ۱۰۰۰ میلیارد تومانی

اجرای زیرساخت حیاتی رینگ پساب اصفهان نیازمند سرمایه‌گذاری مالی قابل توجهی بوده است. هزینه کل اجرای این شبکه، شامل ساخت تصفیه‌خانه‌ها، خرید تجهیزات و عملیات لوله‌گذاری و اجرایی، بیش از ۱۰۰۰ میلیارد تومان برآورد شده است.

منابع مالی این پروژه عمدتاً توسط شهرداری اصفهان و سازمان‌های مرتبط تأمین می‌شود و منابع داخلی سهم اصلی را دارند. تأمین اعتبار از محل درآمدهای شهری، اعتبارات ملی و مشارکت‌های بخش خصوصی در فازهای مختلف، بخشی از مدل مدیریت مالی این طرح را تشکیل می‌دهد. تلاش می‌شود این پروژه در بازه زمانی پیش‌بینی شده، یعنی تا پایان سال ۱۴۰۴، به بهره‌برداری کامل برسد. استفاده از تکنولوژی‌های روز در تصفیه آب و عملیات بهینه‌سازی، مدیریت مالی پروژه را در برخی فازها تسهیل کرده است.

 

نهادهای مجری، ساختار مدیریتی و فنی

شهرداری اصفهان به عنوان متولی اصلی اجرای پروژه فعالیت می‌کند و بخش محیط زیست و خدمات شهری شهرداری مسئولیت نظارت و هماهنگی‌های لازم را بر عهده دارد. سازمان پارک‌ها و فضای سبز، شرکت آب و فاضلاب و سایر سازمان‌های مرتبط نیز در بخش‌های تخصصی نقش‌آفرینی می‌کنند.

 

نقش دانش‌بنیان‌ها و فناوری نانواوزون

در این طرح، همکاری شرکت‌های پیمانکاری متخصص و به‌ویژه شرکت‌های دانش‌بنیان اصفهانی در به‌کارگیری فناوری‌های نوین تصفیه و گندزدایی بسیار برجسته است. سیدمهدی حسینی، مدیر بهینه‌سازی، تعمیرات و نگهداری تأسیسات شهری شهرداری اصفهان، تأکید می‌کند که فناوری‌هایی مانند «نانواوزون» برای گندزدایی، نخستین‌بار توسط شرکت‌های دانش‌بنیان اصفهان طراحی و اجرا شده و در سیستم تصفیه شهرداری به کار گرفته شده است. این امر ضمن کاهش قابل توجه هزینه‌ها، مصرف انرژی را نیز به میزان تقریبی یک‌سوم روش‌های پیشین کاهش داده است.

ساختار مدیریتی پروژه بر تعامل بین دستگاه‌ها و تقسیم وظایف شفاف متمرکز است تا از تأخیرها و ناهماهنگی‌ها جلوگیری شود.

 

چالش‌ها: مدیریت کیفیت پساب و پیچیدگی‌های اجرا در بافت شهری

با وجود پیشرفت فیزیکی بالا، پروژه رینگ پساب اصفهان با چالش‌هایی جدی روبه‌رو است که نیازمند مدیریت مستمر است:

 

نظارت بهداشتی و ایمنی پساب مصرفی

یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، نگرانی‌های زیست‌محیطی و بهداشتی در خصوص کیفیت پساب مصرفی و احتمال نفوذ آلودگی به سفره‌های زیرزمینی است. در پاسخ به این نگرانی، مسئولان شهرداری اعلام کرده‌اند که پایش مستمر و دقیقی بر کیفیت پساب انجام می‌شود. محمد جمالی‌نژاد، مسئول امور آب معاونت محیط‌زیست و خدمات شهری شهرداری اصفهان، تأکید می‌کند که اصفهان تنها شهری است که از سال ۱۳۹۸ برنامه پایش پساب را به‌صورت کامل اجرا کرده است. نمونه‌برداری‌های تصادفی توسط آزمایشگاه معتمد سازمان محیط زیست انجام شده و در صورت هرگونه مغایرت، جرایم سنگینی از پیمانکاران کسر می‌شود.

 

پیچیدگی‌های لوله‌گذاری در بافت شلوغ شهری

اجرای زیرساخت در دل بافت شهری و در مسیرهای پرترافیک و دشوار مانند خیابان‌های لاهور، پروین و چمران، چالش‌های فنی و ترافیکی فراوانی ایجاد کرده است. علیرضا اکرام‌نیا، مشاور طرح جامع آب فضای سبز شهرداری اصفهان، با اشاره به اینکه تنها رینگ داخلی ۲۶ کیلومتر لوله‌گذاری با قطر ۷۰۰ میلی‌متر دارد، تأکید می‌کند که این امر مستلزم اراده جدی برای پیشرفت و هماهنگی مستمر است.

 

دستاوردها و نتایج: حفظ حیات سبز و مقابله با بحران

رینگ پساب اصفهان به عنوان یک الگوی نوین در مدیریت پایدار آب شهری، دستاوردهای متعددی داشته است:

 

حفظ منابع آبی و کاهش فرونشست زمین

کاهش وابستگی به منابع آب آشامیدنی و چاه‌های زیرزمینی، باعث حفظ بهتر منابع آب و کاهش فشار بر اکوسیستم‌های زیرزمینی و در نتیجه کنترل فرونشست زمین شده است؛ موضوعی که در اصفهان بحرانی جدی به شمار می‌رود. مهدی بقایی تصریح می‌کند که برداشت آب زیرزمینی به‌شدت خطرناک شده و رینگ پساب، راه‌حل جایگزین است.

 

ارتقاء کیفیت پساب بهداشتی و مانیتورینگ هوشمند

بقایی با اشاره به تصفیه‌خانه‌های جدید، اعلام کرده که کیفیت پساب از گرید C (قابل استفاده فقط برای فضای جنگلی) به گرید A ارتقا می‌یابد و می‌تواند در تمامی فضاهای شهری استفاده شود. حسینی نیز از اجرای پروژه «شبکه مانیتورینگ خطوط پساب و تصفیه‌خانه‌ها» خبر داده است تا عملکرد تصفیه‌خانه‌ها و حجم پساب جابه‌جا شده در هر منطقه به‌صورت برخط و هوشمند پایش شود.

 

احیای مادی‌ها و اکوسیستم شهری

بقایی و جمالی‌نژاد تأکید می‌کنند که آب تصفیه‌شده با گرید A قابلیت رهاسازی در مادی‌ها را دارد. در فصول زمستان که نیاز آبی فضای سبز کاهش می‌یابد، می‌توان این آب را در دهنه مادی‌ها رها کرد؛ اقدامی که هم به احیای سرزندگی محلات و هم به افزایش تزریق آب به آبخوان‌ها کمک می‌کند و روح آب را به محلات تاریخی اصفهان بازمی‌گرداند.

 

چشم‌انداز و افق طرح: مدل ملی مدیریت پساب

هدف کلان رینگ پساب، ایجاد یک شبکه پایدار و مستقل تأمین آب غیرشرب است تا مصرف منابع آب شرب را به حداقل برساند. چشم‌انداز این پروژه دست‌یابی به یک مدل کامل و مهندسی شده در مدیریت آب‌های خاکستری و پساب برای کلان‌شهرهای ایران است.

استراتژی‌های طرح شامل:

• افزایش ظرفیت تصفیه‌خانه‌ها تا ۱۰۰۰ لیتر بر ثانیه در مرحله کنونی.

• هدف‌گذاری برای تأمین کل ۶۰ میلیون مترمکعب نیاز آبی فضای سبز شهر از پساب تصفیه‌شده تا سال ۱۴۱۰.

• توسعه فناوری‌های جدید تصفیه، مانند تصفیه‌خانه‌های «کانتینری» برای فضاهای کوچک و لوکال.

این پروژه در راستای سیاست‌های ملی مدیریت منابع آب و مقابله با بحران تغییرات اقلیمی قرار دارد و با تکیه بر دانش بومی، گامی بلند در مسیر ایجاد زیرساخت پایدار برای شهری است که می‌خواهد با تکیه بر آب بازچرخیده، حیات سبز خود را حفظ کند.