مزاجتان را بشناسید تا سالم بمانید

این روزها موضوع طب سنتی و به خصوص مزاج‌شناسی بحث برانگیز شده است و در حینی که علاقه مندان زیادی را به خود جذب کرده است، ‌ابهامات بسیاری درباره آن هست. به همین منظور بازار گیاهان دارویی سلسله همایش‌هایی را برای رفع این ابهامات با حضور زهراعبداللهی مدرس و عضو انجمن بازار گیاهان دارویی برگزار کرده است. به بخشی از مباحث هفته گذشته اشاره می‌کنیم:

طب سنتی از کجا آمد؟
طب سنتی قدمت چندین هزار ساله در ایران دارد. این طب از زمان پارت‌ها وارد ایران شد و ورود آن از کشور همسایه خوارزم بود. اولین پزشک ایرانی که به این طب تسلط پیدا کرد، تریتا نام داشت. نام این پزشک نه تنها در پزشکی ایران جا مانده بلکه در منطقه هندوستان نیز نخستین پزشک آریایی شناخته شده است و بعد از آن چند تن دیگر اما بقراط ظاهرا اولین کسی بود که در تاریخ، طب را به صورت منظم و مدون ارائه کرد و آن را از سحر و جادو جدا ساخت و طب مزاجی اساس و روش درمانی بقراط و جالینوس بوده است.از این گذشته چندین پزشک معروف ایران به خصوص محمد بن زکریا رازی و علی بن عباس مجوسی اهوازی که قبل از ابن سینا می‌زیسته‌اند، نیز دارای اکتشافات عدیده در پزشکی بوده‌اند که قبلا وجود نداشته و بقراط از آنها بی‌اطلاع بوده است. بنابراین ابن سینا وارث گنجینه‌ای گرانبها از معلومات گروهی از نوابغ دانشمندان قدیم بوده است و بدون شک وی با آن نبوغ خداداد، جامع همه آن علوم بوده است به طوری که کتاب قانون ابوعلی سینا دانش پزشکی جهان در پنجم هجری قمری شهره محافل پزشکی بود. بد نیست بدانید کتاب قانون ابن سینا حدود ۷ قرن در دانشگاه‌های اروپا تدریس می‌شده است.به عبارت دیگر باید گفت: دانش پزشکی معدوم بود، بقراط آن را از عدم به وجود آورد و جالینوس آن را زنده کرد. بعدها رازی آن را جمع آوری و بالاخره دانش پزشکی ناقص بود که بوعلی سینا آن را کامل کرد.

اساس طب سنتی
در تاریخ چنان نوشته‌اند که اساس طب سنتی برپایه مزاج شناسی استوار است و در این صورت اولین سوالی که به ذهن علاقه‌مندان طب سنتی خطور می‌کند، بدن آدمی از چه ساخته شده است...؟ از دیدگاه طب مکتبی پزشکی جدید بدن آدمی از اعضا و اعضا از بافت‌ها، بافت‌ها از سلول‌ها و سلول از مولکول تشکیل پیدا کرده اند. اما در طب مزاجی این امر چگونه است؟ یعنی در جواب این سوال که بدن ما از چه ساخته شده است، پاسخ می‌شنویم که بدن انسان از چهار عنصر اصلی خلقت؛ یعنی آب، هوا، خاک و آتش به وجود آمده است.خداوند جهان را بر پایه دو عنصر آفرید: گرمی و سردی؛ از گرمی‌ها جهان عالی و از سردی‌ها جهان سفلی را آفرید: «ولقد خلقنا من زوجین». از گرمی‌ها آسمان و آسمانی‌ها را آفرید.جن و ملائک؛ و از سردی‌ها، زمینی‌ها را آفرید. از برآیند اثر این دو عنصر، چهار عنصر خلق کرد که به ترتیب آنها را آتش، هوا، آب و زمین نامید و از برآیند اثر این چهار عنصر، بستری آفرید که نظام خلقت شد.بستر زمین از برآیند اثر عناصر مختلف، آرایش داده شد. اولین خلقت خدا روی زمین گیاهان بودند که به تناسب عناصر تشکیل‌دهنده هر کدام، تمایل به گرمی، سردی، خشکی و تری دارند. خلق بعدی خداوند، حیوانات بودند که به تناسب موقعیت جغرافیایی که در آن خلق شده‌اند و سرشت اصلی‌شان، تبلوری از آتش، هوا، آب یا خاک هستند، برخی هم تبلور دو و یا سه عنصر هستند.

عناصر
بنابر نظر طب سنتی ایران که مورد تایید طب اسلامی و تقریبا تمامی مکاتب طبی قدیم است؛ تمام هستی از ترکیب چهار عنصر (رکن، پایه و اساس، اسطقس) به نام (خاک، آب، هوا، بادو آتش) تشکیل شده است. عناصر، اجسامی هستند ساده و غیرقابل تجزیه به جزءهای کوچک تر که همه هستی از ترکیب آنها به وجود آمده است.

خاک: این عنصر سنگین مطلق است و در مرکز سایر عناصر قرارمی‌گیرد. این عنصر در موجودات باعث به هم پیوستگی، پایداری و حفظ شکل است و مزاج آن سرد و خشک است.
آب: این عنصر سنگین نسبی است و اطراف خاک را فرا می‌گیرد. هر شکلی را به آسانی می‌پذیرد و به آسانی نیز از دست می‌دهد‌ و به دیگر عناصر قابلیت شکل‌گیری می‌دهد. مزاج آن هم سرد و تر است.
هوا: این عنصر سبک نسبی است و اطراف آب را گرفته است. با عناصر دیگر می آمیزد و باعث تخلخل و سبکی و گشادگی آنها می‌شود. مزاج آن گرم و تراست.
آتش: این عنصر ‌که سبک مطلق است و بالاتر از سایر عناصر قرار می‌گیرد، باعث می‌شود هوا به دو عنصر سرد نفوذ کند، سردی آنها را بشکند. در موجودات باعث پختن، نرم کردن و آمیختن می‌شود و مزاج آن گرم و خشک

است.معادل عناصر اربعه «آب، آتش، خاک و هوا(آب)» در بدن اخلاط اربعه است.غذا تحت تاثیر جویدن دندان ها و ترشحات دهان و معده و حرکات دستگاه گوارش به یک ماده شبیه سوپ جو به نام کیلوس معدی تبدیل و به کبد رفته آنجا نیز تحت تاثیر حرارت کبدی به کیموس کبدی تبدیل شده که از کیموس کبدی چهار خلط به نام سودا، بلغم، دم و صفرا ایجاد می‌شود. تعادل این اخلاط چهارگانه نقش مهمی در حفظ سلامتی دارد. چرا که بسیاری از بیماری‌ها به علت عدم تعادل این اخلاط حاصل می‌شود. در واقع اگر اخلاط ایجاد شده صالح و از نظر کمیت و کیفیت، معتدل باشد، موجب سلامتی بدن و اگر اخلاط ناصالح باشند، زمینه بروز بیماری ها محیا می‌شود.