قفل صنعتی در قطب صنعتی
دهم تیرماه روزی که در تقویم به‌عنوان روز صنعت و معدن نام‌گذاری شده است، روزی که به این نام مزین شده تا شاید بخشی از مشکلات این بخش بزرگ اقتصاد کشور را یادآور شود و تمرکز مسئولان را بیش‌ازپیش به مقوله صنایع و معادن معطوف سازد.
دهم تیرماه روزی که در تقویم به‌عنوان روز صنعت و معدن نام‌گذاری شده است، روزی که به این نام مزین شده تا شاید بخشی از مشکلات این بخش بزرگ اقتصاد کشور را یادآور شود و تمرکز مسئولان را بیش‌ازپیش به مقوله صنایع و معادن معطوف سازد. امروز بخش قابل‌توجهی از اقتصاد دنیا بر پایه این بخش اصلی در جریان است، در کشور ما نیز باوجود تمامی مشکلاتی که وجود دارد همچنان شاهد موفقیت‌های چشمگیر این بخش در میدان‌های بزرگ اقتصادی هستیم. اشتغال‌زایی بالا، خودکفایی کشور در بسیاری از محصولات، صادرات و ارزآوری، خلق ارزش‌افزوده و مواردی ازاین‌دست درگرو توجه هر چه بیشتر به این بخش اساسی اقتصاد محسوب می‌شود. در این میان استان اصفهان با جای دادن بیش از هشت هزار واحد صنعتی و حدود 800 معدن فعال در دل خود، به‌عنوان قطب صنعتی کشور شناخته می‌شود و از جایگاه بالایی در این بخش برخوردار است. استقرار صنایع مادر، وجود نیروهای جوان و باتجربه و واحدهای خدمات فنی و مهندسی، دسترسی آسان به منابع، وجود زیرساخت‌های صنعتی همچون شهرک‌ها، نواحی و خوشه‌های صنعتی جهت حمایت از صنایع کوچک، برخورداری استان از چند منطقه ویژه اقتصادی، وجود قطب‌های صنعتی متعدد و مواردی ازاین‌دست باعث شده تا استان اصفهان دارای مزیت‌های بی‌شماری درزمینه صنایع و معادن باشد. امروز سازمان‌ها، نهادها و ارگان‌های مختلفی در سطح استان همچون «سازمان صنعت، معدن و تجارت»، «اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی»، «خانه صنعت، معدن و تجارت»، «شرکت شهرک‌های صنعتی» و... همگی به‌عنوان حامیان بخش صنعت و معدن در حال فعالیت هستند اما متأسفانه شاهد این هستیم که گاهی تعدد این دستگاه‌ها و نهادها علاوه بر اینکه مشکلی را از سر راه صنعتگران و معدن‌کاران و تولیدکنندگان برنمی‌دارد بلکه موازی کاری‌های بی‌مورد راه را برای ادامه فعالیت بسیار دشوار می‌کند.
چالش‌ها
به نظر می‌رسد یکی از دلایل نام‌گذاری روز دهم تیرماه به نام روز صنعت و معدن معطوف کردن توجهات به مشکلات این بخش است لذا در نگاهی اجمالی به مهم‌ترین مشکلات و چالش‌های موجود بر سر راه صنایع و معادن استان می‌پردازیم.
- نقدینگی، مشکل همیشگی: در حال حاضر یکی از اصلی‌ترین مشکلات واحدهای تولیدی و صنعتی در استان، مربوط به عدم تأمین نقدینگی است که این موضوع خود دلایل مختلفی دارد. بسیاری از کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی توانایی پرداخت حقوق پرسنل خود را ازدست‌داده‌اند و همین موضوع باعث کاهش نیرو و حتی تعطیلی واحدها شده است.
- رکود: اما این مشکل از کجا نشئت می‌گیرد؟ به‌طورقطع یکی از دلایل اصلی ایجاد چنین وضعیتی را می‌توان در رکود ایجادشده در بازار جست‌وجو کرد. رکود نیز علل مختلفی دارد که هرکدام نیاز به بررسی دقیق و مفصلی دارند. در حقیقت این رکود باعث شده تا اجناس کارخانه‌های مختلف در انبارها باقی بماند و خریداری نداشته باشند، این قضیه می‌تواند به‌مرور مسائل دیگری را نیز دربرداشته باشد. به‌جرئت می‌توان گفت امروز هیچ صنعتگر و تولیدکننده‌ای وجود ندارد که از تأثیر رکود بر کسب‌وکار خود گلایه نکند، رکودی که کمر تولید و صنعت استان را شکسته است.
- واردات بی‌رویه: در حقیقت در ریشه‌یابی دلایل رکود صنایع استان به مقوله مهمی به نام واردات می‌رسیم، واردات بی‌رویه‌ای که باعث ایجاد رقابتی ناجوانمردانه میان محصولات داخلی و تولیدات بی‌کیفیت چینی شده است. کیفیت پایین بسیاری از محصولات وارداتی به‌خصوص از نوع چینی باعث شده تا این کالاها باقیمت‌هایی به نسبت بسیار پایین‌تری نسبت به تولیدات داخلی عرضه شوند و همین موضوع باعث رغبت بیشتر مردم برای خرید چنین کالاهایی است، آن‌هم در شرایطی که قدرت خرید مردم به دلایل مختلف کاهش‌یافته و مردم ترجیح می‌دهند محصولاتی هرچند بی‌کیفیت اما باقیمت ارزان‌تر خریداری کنند.
- قاچاق: جدای از بحث واردات بی‌رویه به‌صورت قانون‌مند که خود باعث بروز مشکلات بسیاری برای صنایع شده است، بحث قاچاق نیز وجود دارد، متأسفانه صدماتی که این بخش بر پیکره صنعت و تولید استان و کشور وارد ساخته ده‌ها برابر بیشتر از واردات بی‌رویه به‌صورت قانونی است، عمده کالاهایی که به‌صورت قاچاق وارد می‌شوند، یا تقلبی و با برندهای جعلی هستند و یا از کیفیت بسیار پایینی برخوردار بوده و حتی از مواد اولیه بسیار نامرغوب و بعضاً خطرناکی در ساخت آنها استفاده‌شده که می‌توانند سلامت مصرف‌کنندگان خود را هم به خطر بیندازند. شاید بتوان گفت یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بخش صنعت و تولید، همین موضوع قاچاق است و در صورت برخورد اساسی با این مشکل بخش عمده‌ای از مشکلات اقتصادی صنایع نیز برطرف خواهد شد، موضوعی که تمامی مسئولان کشور نیز بر آن تأکیددارند اما متأسفانه اقدامات عملی مؤثری در راستای برخورد با آن شاهد نیستیم.
- سود تسهیلات بالا و جرائم سنگین بانکی: در این شرایط و باوجود مشکلات فراوان، زمانی که تولیدکننده تصمیم بگیرد برای مقابله با مشکلات و کاهش بار مسائل، با دریافت تسهیلات از بانک‌ها اقدام به مبارزه با برخی چالش‌ها کند، با مشکلی بزرگ‌تر به نام تسهیلات با سود بالا روبرو می‌شود. متأسفانه سود تسهیلاتی که بانک‌ها در اختیار صنعتگران و تولیدکنندگان می‌گذارند بسیار بالا است و همین موضوع کار را برای فعالان اقتصادی بسیار سخت‌تر می‌کند، به‌گونه‌ای که یا از دریافت تسهیلات منصرف می‌شوند و یا بعد از دریافت این تسهیلات، باید با مسائل بزرگ‌تری همچون جرائم دیرکرد، ممنوع‌الخروجی و... روبرو شوند. امروز فعالان اقتصادی بسیاری به دلیل همین سختگیری بانک‌ها در شرایط بسیار بد و حتی در زندان به سر می‌برند، موضوعی که چند ماه پیش به اعتراض جامعه صنعت و تولید نیز منجر شد اما هنوز نتیجه روشنی حاصل نشده و مشکلات در این بخش ادامه دارد.
- بروکراسی و موازی کاری: در حال حاضر سختگیری‌های فراوان و در بسیاری موارد موازی کاری‌های بی‌مورد نیز باعث ایجاد مشکلات دیگری در این بخش شده است، به‌گونه‌ای که برای دریافت مجوز فعالیت یک واحد تولیدی باید از چندین ارگان و نهاد مختلف مجوزهایی را با هزاران دردسر دریافت کرد، مجوزهایی که هرکدام چند ماه وقت می‌گیرند و همین موضوع باعث ایجاد چالش‌های دیگری نیز می‌شود. این بروکراسی‌ها موضوع مهم دیگری به نام سرمایه گریزی را در اصفهان ایجاد کرده است به‌گونه‌ای که سرمایه‌گذاران در مواردی ترجیح می‌دهند سرمایه‌های خود را به سایر نقاط کشور ببرند اما درگیر مسائل و مشکلات ناشی از بروکراسی‌های اداری و موازی‌کاری‌های اداری نشوند.
- سختگیری‌های مالیاتی و تأمین اجتماعی: از طرفی، سختگیری در مسائل تأمین اجتماعی، مالیات و... نیز وجود دارد تا جایی که بسیاری از فعالان جامعه صنعت و تولید معتقدند سختگیری‌های مالیاتی در استان اصفهان بسیار بیشتر از سایر نقاط کشور است، درحالی‌که شاهد اجرای قوانین مالیاتی واحد در تمام کشور هستیم.
- کمبود آب و آلودگی‌های زیست‌محیطی: استان اصفهان از چندین سال گذشته با مشکل بزرگی به نام کمبود آب دسته و پنجه نرم می‌کند، موضوعی که ریشه‌یابی و بررسی آن بسیار گسترده بوده و در غالب یک یا حتی چند گزارش نیز نمی‌گنجد اما چیزی که مشهود است تأثیر این کمبود آب بر ادامه فعالیت صنایع بزرگ استان است. هرچند صنایع مختلف استان حداکثر تلاش خود را انجام داده‌اند تا بیشترین میزان صرفه‌جویی را در مصرف آب داشته باشند اما هنوز هم هجمه‌های زیادی ضد صنایع استان در زمینه مصرف منابع آبی وجود دارد که ادامه فعالیت آنها را تحت تأثیر قرار داده است. در مورد مشکلات زیست‌محیطی نیز حرف‌وحدیث بسیار بوده و انگشت اتهام بسیاری در این بخش به سمت فعالیت صنایع و معادن استان است، این در حالی است که فعالان این بخش این موضوع را رد و ادعا می‌کنند که فعالیت آنها بر اساس شاخص‌های زیست‌محیطی است. درهرصورت مشکلات زیست‌محیطی نیز یکی از چالش‌های بزرگ پیش روی جامعه صنعت و تولید استان محسوب می‌شود.
- تورم در قیمت مواد اولیه و بی‌ثباتی نرخ ارز: یکی دیگر از مشکلاتی که نه‌تنها در سطح استان بلکه در کشور باعث ایجاد مشکلات مختلفی برای جامعه صنعت و تولیدشده است، موضوع تورم در قیمت مواد اولیه و بی‌ثباتی نرخ ارز است، تولیدکنندگان معتقدند قیمت مواد اولیه ثبات چندانی ندارد و هر از چند گاهی به بهانه‌های مختلف افزایش می‌یابد، این افزایش قیمت مواد اولیه تأثیر خود را بر قیمت محصول می‌گذارد و در مواردی باعث ایجاد نارضایتی در مشتریان و حتی از دست دادن بازارهای هدف می‌شود درحالی‌که خود تولیدکننده هیچ نقشی در این افزایش قیمت‌ها ندارد و تنها متضرر اصلی هم خود اوست. بی‌ثباتی و عدم شفافیت در نرخ ارز نیز یکی از مشکلات است، این در حالی است که نرخ ارز تأثیر مستقیمی در قیمت تمام‌شده بسیاری از محصولات دارد و همین مقوله می‌تواند در ایجاد چالش‌های مختلف برای صنایع مؤثر باشد.
- نداشتن نگاه صادرات محور: متأسفانه صنایع مستقر در استان، آن‌چنان‌که انتظار می‌رود نگاه صادراتی به تولید محصولات خود ندارند، این در صورتی است که نگاه صادرات محور می‌تواند بسیاری از مشکلات همچون عدم فروش محصولات در داخل کشور و رکود را برطرف کند و موجب ارزآوری بیشتر شود. البته تعداد کم شرکت‌های مدیریت صادرات و آشنا نبودن تولیدکنندگان با شیوه‌های مختلف بازاریابی نیز بر مشکلات این بخش افزوده است.
- فرسودگی و عمر بالای ماشین‌آلات: یکی دیگر از چالش‌های بخش صنعت و معدن استان، فرسودگی ماشین‌آلات و تجهیزات است، این موضوع باعث بروز مشکلات مختلفی شده به‌گونه‌ای که با افزایش مصرف و کاهش راندمان موجب می‌شود قیمت تمام‌شده تولید بیشتر شود. از طرفی این موضوع تأثیر مستقیمی در هزینه واحدهای تولیدی دارد و بر کیفیت محصولات نیز تأثیر می‌گذارد.
- نبود زنجیره تولید و تأمین: توجه به زنجیره تولید و تأمین یکی از اصول اساسی در بخش‌های تولیدی در تمام دنیا محسوب می‌شود، این زنجیره‌ها می‌توانند موجب افزایش عملکرد در تولیدشده و به بهبود شرایط تولید در بخش صنعت کمک زیادی داشته باشند. نگاه علمی به فرآیندهای صنعتی در این بخش صورت می‌گیرد و این در شرایطی است که این موضوع مورد غفلت بسیاری از صنعتگران استان است.
راهکارها
به 12 مورد از مهم‌ترین مشکلات بخش صنعت و معدن استان از نگاه کارشناسان، متخصصان و فعالان این بخش‌ها پرداختیم اما در مورد راهکار رفع مشکلات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: تأمین نقدینگی واحدهای تولیدی، کاهش سود بانکی و افزایش تعاملات بانک‌ها و صنایع، جلوگیری از واردات بی‌رویه، فرهنگ‌سازی مصرف کالاهای داخلی، برخورد جدی با پدیده قاچاق، حذف بروکراسی‌های دست و پاگیر، جلوگیری از موازی کاری، افزایش آموزش تولیدکنندگان، ایجاد نگاه صادرات محور در میان فعالان جامعه صنعت و تولید، ایجاد زنجیره‌های گسترده تولید و تأمین، کاهش فشار مالیاتی، نوسازی تجهیزات و ماشین‌آلات، همکاری و تعامل بیشتر دانشگاه و صنعت، ایجاد ثبات در بازار ارز، کنترل کامل نرخ تورم، افزایش تعاملات بخش‌های دولتی و خصوصی با یکدیگر، برنامه‌ریزی برای جذب سرمایه‌گذاران بیشتر، انجام اقدامات کارشناسی در اعطای مجوزها و تلاش بیشتر برای رقابتی‌تر شدن فضا. با تمام این تفاسیر امید است با رفع مشکلات جامعه صنعت و تولید شاهد بهبود وضعیت این بخش در استان باشیم.