کودکان؛ قربانی قانون نهادینه‌شده آلودگی هوا
اگرچه قوانین سخت‌گیرانه‌ای درباره آلودگی هوا در کشورهای توسعه‌یافته نهادینه‌شده اما در کشور ما آنچه خود به قانونی نهادین بدل شده، همانا قانون‌گریزی در مقولاتی ازجمله تعهدات در قبال آلودگی هواست. مسئله‌ای که بیش از هرچیز متوجه کودکان و نسلهای آتی این مرزوبوم خواهد شد.
لیلا شهبازیان:/اصفهان امروز: دیگر حساب روزهای ناسالم هوای شهر از دست در رفته و اندک روزهایی که هوا پاک و آسمان آبی است را می‌شود با انگشتان دو دست محاسبه کرد. آلودگی هوا که تغییر در ویژگی‌های طبیعی جو براثر مواد شیمیایی، غباری یا عوامل زیست‌شناختی تعریف می‌شود ازجمله آلودگی‌های شایع در سال‌های اخیر است. جو یا اتمسفر، سامانه گازیِ طبیعیِ پویا و پیچیده‌ای است که زندگی در سیاره زمین به آن وابسته است. تحلیل‌رفتن لایه اوزون ِاستراتوسفر به خاطر آلودگی هوا، دیرزمانی است که خطری برای تندرستی مردمان و نیز زیست‌بوم‌های زمین شناخته می‌شود. این آلودگی هوا ممکن است طبیعی مانند فعالیت آتشفشان‌ها باشد یا مصنوعی مانند دود وسایل نقلیه و کارخانه‌ها. در کلان‌شهرهای امروزی ازجمله در اصفهان این عوامل مصنوعی هستند که آلودگی هوا را در بسیاری از روزهای سال به اوج می‌رسانند.
بسیاری از ما، آسمان شهر را زمانی که هرروز آبی می‌دیدیمش و صاف و بدون آلودگی در خاطر داریم. سعید جوزدانی که آبان سال 75 به اوکلند (نیوزیلند) مهاجرت کرد می‌گوید که تا آن زمان هیچ‌وقت به یاد نداشت که اصفهان مشکل آلودگی هوا داشته باشد. «تا آن زمان غیرممکن بود که نشود کوه صفه را واضح و شفاف از هر نقطه شهر دید، اما اولینبار وقتی در دی‌ماه سال 90 برای یک سفر شش هفته‌ای به ایران برگشتم واقعا جاخوردم، چون روزهایی بود که کوه صفه یا اصلا پیدا نبود و یا فقط بخش کوچکی از کوه را می‌شد دید.»
او می‌افزاید که در نیوزیلند قوانین بسیار سختی در مورد دود خودروها و سوخت مصرفی اتومبیل‌ها اجرا می‌شود و آخرین استانداردهای سوخت و مرغوبیت سوخت را اجرا می‌کنند و در معاینات خودروها، از کامیون گرفته تا موتورسیکلت علاوه بر امکانات ایمنی خودرو، میزان آلایندگی وسیله نقلیه را هم می‌سنجند و اگر این میزان از حد استاندارد میزان آلايندگي وسیله نقلیه بالاتر باشد برچسب معاینه فنی که پشت شیشه خودرو نصب‌شده تا دائماً در معرض دید پلیس و مأموران ترافیک شهرداری باشد، صادره نمی‌شود و درصورتی‌که مأموران اینگونه خودروها را ببینند سریعا آن خودرو را توقیف می‌کنند. جوزدانی که مشاور شهرداری اوکلند نیز بوده می‌گوید: «شاید در ایران، ما نیز قوانین این‌چنینی داشته باشیم ولی کسانی که باید این قانون‌ها را اعمال کنند اهمال می‌کنند و برای همین قانون‌گریزی در کشور ما نهادینه‌شده و این معضل به اشکال مختلف ازجمله آلودگی‌ها گریبان مردم را می‌گیرد. یک مورد دیگر از تفاوت‌های بین ایران و نیوزیلند در این مورد، سطح فرهنگ و آموزش مردم است. برای نمونه در ایران رانندگان اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها همواره موتور خودرو‌شان را حتی در توقف‌های طولانی در مبدأ خط روشن نگه می‌دارند اما در خارج از ایران، رانندگان اتوبوس و مینی‌بوس‌ها در ایستگاه‌های مبدأ حتما موتور خودرو را خاموش می‌کنند؛ این کار می‌تواند هم باعث جلوگیری از به هدر رفتن گازوئيل شود و هم از آلودگی ناشی از دود حاصل از سوخت گازوئيل جلوگیری کند.»
به گفته پزشکان پدیده آلودگی هوا بر دستگاه‌های داخلی بدن همچون دستگاه قلبی و عروقی و تنفسی و همچنین اندام‌های خارجی مانند چشم و پوست که به‌طور مستقیم در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، اثرات مخربی دارد و بروز بیماری‌های مزمنی همچون آسم و آلرژی‌های پوستی و بعضا بیماری‌های صعب‌العلاج و لاعلاجی مانند سرطان ازجمله تأثیرهای مخرب و غیرقابل‌جبران آلودگی هوا بر سلامت افراد جامعه است.
محمدرضا فولادگر که مربی ورزش آموزش‌وپرورش است و بسیار نگران سلامت دانش آموزان، فعالیت ورزشی را در هوای آلوده برای بدن بسیار مضر می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه تبادلات تنفسی بدن یک شخص در زمان فعالیت بدنی چندین برابر افزایش پیدا می‌کند درنتیجه میزان ورود مواد شیمیایی هم به‌تبع آن زیادتر از حالت استراحت به بدن خواهد شد. در سال‌های گذشته در مدارس شیر توزیع می‌شد که متأسفانه امسال به دلیل کمبود منابع مالی آموزش‌وپرورش، شیر توزیع نمی‌شود که بسیار اتفاق بدی است. این مدت که هوا آلوده است تا جایی که امکان دارد سعی می‌کنیم که بچه‌ها را در حیاط مدرسه نبریم اما متأسفانه برخی از والدین به‌غلط تصور می‌کنند که ما دبیران تربیت‌بدنی بهانه می‌گیریم و برای راحتی خودمان بچه‌ها را در کلاس نگه می‌داریم. من خودم به‌شخصه خیلی مقاومت می‌کنم در این زمینه اما بعضی مواقع کادر مدیریت مدرسه هم فشار می‌آورد که دانش آموزان را حتما بیرون ببریم. متأسفانه کسی این مشکل آلودگی هوا را خیلی جدی نمی‌گیرد.»
نگار گودرزی که تسهیلگر مدرسه طبیعت کندوکاو است نیز می‌گوید که با توجه به تجربه شخصی‌اش حتی زمانی که شهر، هوای آلوده دارد وقتی به همراه کودکان به بیرون شهر و مدرسه طبیعت می‌روند به دلیل وجود درخت‌ها و دوری از ماشین‌ها هوای بهتری را تنفس می‌کنند. او می‌گوید: «روش مدرسه طبیعت عاری از هرگونه آموزش مستقیم یا هشدار دادن به بچه‌هاست چون اعتقادداریم دانستن این مسائل سودی برای آنها ندارد و حتی ممکن است که تأثیر منفی هم بر آنها داشته باشد، اما تجربه به ما نشان داده که بیشتر بچه‌ها وقتی به مدرسه طبیعت می‌آیند از اینکه از شلوغی و دود و ماشین خبری نیست احساس رضایت دارند و معمولا هم می‌گویند که چقدر خوب است که اینجا خبری از ماشین و شلوغی شهر نیست.»
در روزهایی که آلودگی هوا به مرز بحران می‌رسد بازهم شاهد صحنه‌هایی از حضور کودکان به همراه مادران خود و نیز افراد سالمند که آلودگی هوا برای آنها بیش از همه مضر است در خیابان‌های شهر هستیم. شهلا که دست دختر دو سال و نیمه‌اش را گرفته و پشت ویترین روسری فروشی ایستاده و به روسری‌ها نگاه می‌کند، می‌گوید که تا سه ماه پیش هم خیلی مواظب بود تا در روزهایی که هوا بسیار آلوده است به خاطر دخترش هم که شده بیرون از خانه نیاید اما آنقدر تعداد روزهای با هوای آلوده زیاد شده که اگر بخواهد مراعات کند و بیرون نیاید باید خودش و فرزندش را در خانه حبس کند.
بسیاری از ما، آسمان شهر را زمانی که هرروز آبی می‌دیدیمش و صاف و بدون آلودگی در خاطر داریم. سعید جوزدانی که آبان سال 75 به اوکلند (نیوزیلند) مهاجرت کرد می‌گوید که تا آن زمان هیچ‌وقت به یاد نداشت که اصفهان مشکل آلودگی هوا داشته باشد. «تا آن زمان غیرممکن بود که نشود کوه صفه را واضح و شفاف از هر نقطه شهر دید، اما اولینبار وقتی در دی‌ماه سال 90 برای یک سفر شش هفته‌ای به ایران برگشتم واقعا جاخوردم، چون روزهایی بود که کوه صفه یا اصلا پیدا نبود و یا فقط بخش کوچکی از کوه را می‌شد دید.»
او می‌افزاید که در نیوزیلند قوانین بسیار سختی در مورد دود خودروها و سوخت مصرفی اتومبیل‌ها اجرا می‌شود و آخرین استانداردهای سوخت و مرغوبیت سوخت را اجرا می‌کنند و در معاینات خودروها، از کامیون گرفته تا موتورسیکلت علاوه بر امکانات ایمنی خودرو، میزان آلایندگی وسیله نقلیه را هم می‌سنجند و اگر این میزان از حد استاندارد میزان آلايندگي وسیله نقلیه بالاتر باشد برچسب معاینه فنی که پشت شیشه خودرو نصب‌شده تا دائماً در معرض دید پلیس و مأموران ترافیک شهرداری باشد، صادره نمی‌شود و درصورتی‌که مأموران اینگونه خودروها را ببینند سریعا آن خودرو را توقیف می‌کنند. جوزدانی که مشاور شهرداری اوکلند نیز بوده می‌گوید: «شاید در ایران، ما نیز قوانین این‌چنینی داشته باشیم ولی کسانی که باید این قانون‌ها را اعمال کنند اهمال می‌کنند و برای همین قانون‌گریزی در کشور ما نهادینه‌شده و این معضل به اشکال مختلف ازجمله آلودگی‌ها گریبان مردم را می‌گیرد. یک مورد دیگر از تفاوت‌های بین ایران و نیوزیلند در این مورد، سطح فرهنگ و آموزش مردم است. برای نمونه در ایران رانندگان اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌ها همواره موتور خودرو‌شان را حتی در توقف‌های طولانی در مبدأ خط روشن نگه می‌دارند اما در خارج از ایران، رانندگان اتوبوس و مینی‌بوس‌ها در ایستگاه‌های مبدأ حتما موتور خودرو را خاموش می‌کنند؛ این کار می‌تواند هم باعث جلوگیری از به هدر رفتن گازوئيل شود و هم از آلودگی ناشی از دود حاصل از سوخت گازوئيل جلوگیری کند.»
به گفته پزشکان پدیده آلودگی هوا بر دستگاه‌های داخلی بدن همچون دستگاه قلبی و عروقی و تنفسی و همچنین اندام‌های خارجی مانند چشم و پوست که به‌طور مستقیم در معرض آلودگی هوا قرار می‌گیرند، اثرات مخربی دارد و بروز بیماری‌های مزمنی همچون آسم و آلرژی‌های پوستی و بعضا بیماری‌های صعب‌العلاج و لاعلاجی مانند سرطان ازجمله تأثیرهای مخرب و غیرقابل‌جبران آلودگی هوا بر سلامت افراد جامعه است.
محمدرضا فولادگر که مربی ورزش آموزش‌وپرورش است و بسیار نگران سلامت دانش آموزان، فعالیت ورزشی را در هوای آلوده برای بدن بسیار مضر می‌داند و می‌گوید: «با توجه به اینکه تبادلات تنفسی بدن یک شخص در زمان فعالیت بدنی چندین برابر افزایش پیدا می‌کند درنتیجه میزان ورود مواد شیمیایی هم به‌تبع آن زیادتر از حالت استراحت به بدن خواهد شد. در سال‌های گذشته در مدارس شیر توزیع می‌شد که متأسفانه امسال به دلیل کمبود منابع مالی آموزش‌وپرورش، شیر توزیع نمی‌شود که بسیار اتفاق بدی است. این مدت که هوا آلوده است تا جایی که امکان دارد سعی می‌کنیم که بچه‌ها را در حیاط مدرسه نبریم اما متأسفانه برخی از والدین به‌غلط تصور می‌کنند که ما دبیران تربیت‌بدنی بهانه می‌گیریم و برای راحتی خودمان بچه‌ها را در کلاس نگه می‌داریم. من خودم به‌شخصه خیلی مقاومت می‌کنم در این زمینه اما بعضی مواقع کادر مدیریت مدرسه هم فشار می‌آورد که دانش آموزان را حتما بیرون ببریم. متأسفانه کسی این مشکل آلودگی هوا را خیلی جدی نمی‌گیرد.»
نگار گودرزی که تسهیلگر مدرسه طبیعت کندوکاو است نیز می‌گوید که با توجه به تجربه شخصی‌اش حتی زمانی که شهر، هوای آلوده دارد وقتی به همراه کودکان به بیرون شهر و مدرسه طبیعت می‌روند به دلیل وجود درخت‌ها و دوری از ماشین‌ها هوای بهتری را تنفس می‌کنند. او می‌گوید: «روش مدرسه طبیعت عاری از هرگونه آموزش مستقیم یا هشدار دادن به بچه‌هاست چون اعتقادداریم دانستن این مسائل سودی برای آنها ندارد و حتی ممکن است که تأثیر منفی هم بر آنها داشته باشد، اما تجربه به ما نشان داده که بیشتر بچه‌ها وقتی به مدرسه طبیعت می‌آیند از اینکه از شلوغی و دود و ماشین خبری نیست احساس رضایت دارند و معمولا هم می‌گویند که چقدر خوب است که اینجا خبری از ماشین و شلوغی شهر نیست.»
در روزهایی که آلودگی هوا به مرز بحران می‌رسد بازهم شاهد صحنه‌هایی از حضور کودکان به همراه مادران خود و نیز افراد سالمند که آلودگی هوا برای آنها بیش از همه مضر است در خیابان‌های شهر هستیم. شهلا که دست دختر دو سال و نیمه‌اش را گرفته و پشت ویترین روسری فروشی ایستاده و به روسری‌ها نگاه می‌کند، می‌گوید که تا سه ماه پیش هم خیلی مواظب بود تا در روزهایی که هوا بسیار آلوده است به خاطر دخترش هم که شده بیرون از خانه نیاید اما آنقدر تعداد روزهای با هوای آلوده زیاد شده که اگر بخواهد مراعات کند و بیرون نیاید باید خودش و فرزندش را در خانه حبس کند.