خلع سلاح دونالد ترامپ

اصفهان زیبا: 23 اوت، وین، مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی، عکس یادگاری نماینده آمریکا در سازمان ملل با مدیرکل آژانس و گفت‌وشنودها و فشارهایش برای ناکام گذاشتن توافق هسته‌ای ایران. 31 اوت، وین، مقر آژانس بین المللی انرژی اتمی، هشتمین گزارش آژانس بعد از اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک و مهر تایید دوباره مدیرکل آژانس بر پایبندی ایران به روح و جسم برجام.

قریب به یک هفته پس از سفر نیکی هیلی به اتریش و دیدار با یوکیو آمانو و کارشناسان آژانس برای یافتن پاسخ این پرسش كه آیا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دسترسی كافی و مورد نیاز به سایت‌های نظامی ایران را دارد یا خیر، مقام های آژانس روز پنجشنبه شب به وقت تهران اعلام کردند بازرسان برای وقوع این مسئله باید معتقد باشند که چنین کنترل هایی مورد نیاز است و تاکنون به چنین باوری نرسیده اند. این مقام بلند پایه آژانس که نام وی فاش نشده است، گفت: قرار نیست ما از یک سایت نظامی مانند پارچین صرفا با هدف ارسال پیامی سیاسی بازدید کنیم. در همین حال، یکی دیگر از مقام های آژانس در گفت‌وگو با رویترز در پاسخ به چرایی عدم درخواست آژانس برای بازدید از سایت های نظامی ایران تاکید کرد که از زمان اجرایی شدن برجام، این نهاد هیچگاه چنین درخواستی از طرف ایرانی نکرده؛ چراکه دلیلی برای چنین کاری وجود نداشته است.

در همین حال، دیگر مقام آژانس تاکید کرد که اگر آمریکا بخواهد توافق با ایران را بر هم بزند، این کار را انجام خواهد داد، اما ما نمی خواهیم چنین بهانه ای به دست آنها بدهیم.از زمان روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا، این سومین باری است که مدیرکل آژانس گزارش دوره‌ای خود درباره برجام را منتشر می‌کند و در هر گزارش بر پایبندی ایران به تعهداتش در چارچوب توافق هسته ای مهر تایید می زد.

فضاسازی و کارشکنی‌های واشنگتن در یکی، دو ماه گذشته که با سفر هیلی به وین شدت گرفت، این بار هم نتوانست داور توافق هسته‌ای را برای بازی غیرحرفه‌ای در زمین برجام تحت تاثیر قرار دهد تا ادعای نگرانی از پایبندی ایران به توافق هسته ای در جامعه جهانی خریداری نداشته باشد. نیكی هیلی در سخنان خود پیش و پس از دیدار با یوكیو آمانو ادعا كرد كه ایران در گذشته در برخی تاسیسات نظامی فعالیت‌های مشكوک داشته است و اكنون سوال این است كه آیا بازرسان آژانس دوباره از آن مكان‌ها بازدید كرده‌اند تا مطمئن شوند كه فعالیت‌هایی كه در گذشته در این تاسیسات صورت می‌گرفته، دیگر تكرار نخواهد شد؟

وی همچنین ادعا كرد كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی این قدرت را دارد كه همین حالا از تاسیسات نظامی ایران بازرسی كند و به هر نقطه مشكوكی سر بزند و سوال ما این است كه آیا این كار را می‌كنند؟ نیكی هیلی در حالی این سخنان را بر زبان راند كه در پاسخ به نامه محمد جواد ظریف و واكنش‌های ایران به موضع‌گیری‌های وی پیش و پس از دیدار با آمانو ادعا كرد كه برای اعمال فشار بر آژانس برای انجام كار خاصی به وین نرفته است؛ ادعایی كه به هیچ‌وجه با محتویات سخنان وی همخوانی نداشت. نماینده آمریکا در سازمان ملل در حالی این ادعا را كرده كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هرزمان كه اراده كند، می‌تواند از تاسیسات نظامی یا هر نقطه مشكوكی در ایران براساس برجام بازدید كند كه چنین مسئله یا آزادی عملی در اختیار آژانس قرار نگرفته است. براساس متن برجام، درخواست‌های آژانس برای بازدید از تاسیسات نظامی ایران یا هر منطقه مشكوک باید به اطلاع ایران رسانده شود و این ایران است كه با توجه به دغدغه‌های امنیت ملی خود درمورد چگونگی بازدید یا نمونه‌برداری مستقیم یا غیرمستقیم تصمیم‌گیری می‌كند. علاوه بر این، زمانی كه آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ادعا كند كه در مورد برخی مواد اعلام نشده هسته‌ای یا فعالیت‌های اعلام نشده ایران در این حوزه نگرانی دارد یا آنها را مغایر با برجام یا پروتكل‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌داند، بازرسان آژانس باید اسناد و ادله كافی برای دلیل اصرار بر بازدید از اماكن خاص را ارائه دهند. پس از آنكه این اسناد و مدارک از سوی آژانس در اختیار ایران قرار گرفت، ایران برای رفع نگرانی‌های آژانس راهكارهایی را ارائه می‌كند.

اگر طرح‌ها و راهكارهای ایران برای پاسخ دادن به چنین نگرانی‌هایی راضی‌كننده نباشد، مكانیسمی وجود دارد كه براساس اجماع سه روز پس از عدم تفاهم ایران و طرف‌های مقابل در برجام، آنها می‌توانند ایران را به برداشتن گام‌های ضروری برای پایان دادن به نگرانی‌های آژانس وادار كنند.

گزینه‌های روی میز ترامپ
روزنامه نیویورک تایمز در مطلبی در این باره نوشت: «درست یک هفته بعد از آنکه ترامپ نماینده خود در سازمان ملل را به وین فرستاد تا بازرسان آژانس را برای برخوردهای جدی تر با ایران و تحریک برای بازدید از سایت های نظامی این کشور تحت فشار قرار دهد، آژانس بین المللی انرژی اتمی گزارش خود مبنی بر پایبندی ایران به توافق را منتشر کرد. گرچه سخنان هیلی توانسته بود چند تن از بازرسان آژانس را تحت تاثیر قرار دهد، اما براساس برجام، آژانس تنها در صورتی اجازه دسترسی به سایت های نظامی ایران را دارد که دلیل قابل قبولی برای تردید خود نسبت به فعالیت های غیرقانونی هسته ای ایران در این مراکز ارائه کند. نیکی هیلی فردی است که گفته می شود رویای رسیدن به راس وزارت خارجه آمریکا را در سر دارد و به همین دلیل تلاش می کند تا تمامی خواسته‌های ترامپ برای ایجاد اختلال در روند توافق هسته‌ای ایران را جامه عمل بپوشاند.» این روزنامه در ادامه به گزینه های پیش روی ترامپ در مواجه با توافق هسته‌ای اشاره می‌کند و نوشت:«گزینه نخست این است که او می‌تواند توافق کنونی را پاره و اعلام کند تا زمانی که ایران به آزمایش موشک های بالستیک، حمایت از گروه‌هایی مانند حزب الله که آمریکا آنها را تروریستی می داند و حضور در سوریه و عراق ادامه دهد، روح توافق نقض شده است.

اما روشن است که برجام تنها با برنامه هسته ای ایران سروکار دارد و درواقع، این مسئله برای ترامپ رضایت بخش نیست، به همین دلیل بارها اعلام کرده است که این توافق نمی تواند در مقابل تهدید روز افزون ایران برای ایالات متحده قدرت بازدارندگی داشته باشد. انتخاب این گزینه از سوی ترامپ اما می تواند دردسرساز باشد؛ چراکه درصورت پاره کردن توافق، ایران قادر خواهد بود تا هرمیزان اورانیوم یا پلوتونیوم غنی شده که مایل است، تولید کند. این همان چیزی است که رکس تیلرسون و تیم امنیت ملی آمریکا از جمله مک مستر نیز بارها درباره آن و لزوم عدم خروج واشنگتن از توافق را هشدار داده اند. از سویی دیگر، در صورتی که ترامپ تصمیم به برهم زدن برجام بگیرد، چهره آمریکا در جامعه بین الملل مخدوش خواهد شد؛ زیرا بریتانیا، چین، روسیه، فرانسه و آلمان که دیگر امضاکنندگان این توافق هستند، بارها بر حمایت کامل خود از روند توافق و ادامه اجرای آن تاکید کرده و هشدار داده اند در صورتی که ترامپ قصد خروج از آن را داشته باشد، قطعا در این تصمیم تنها خواهد بود و همراهی دیگر کشورهای حاضر در این توافق را با خود نخواهد داشت. دیگر گزینه پیش روی ترامپ این است که ضمن ادعای عدم پایبندی ایران به توافق هسته‌ای، به هر شکل ممکن، آن را حفظ کند.

این انتخاب می تواند مانع از رای دوباره کنگره به بازگشت تحریم های ایران شود و براین اساس، متحدان واشنگتن برای مدتی هم که شده ساکت خواهند بود. اما گزینه سوم ترامپ در مواجه با برجام چیست؟ برخی از مقامات دولت او می گویند رئیس جمهور می‌تواند تمام تلاش خود را به کار ببندد تا با دست کاری اطلاعات و ارائه اطلاعات محرمانه به آژانس، ایران را از پاسخگویی به این نهاد ناتوان سازد و در این صورت، مسئله بازدید از مراکز نظامی در دستور کار قرار گیرد. البته به گفته این مقام‌ها، تاکنون چنین اطلاعاتی گزارش نشده است.»

براساس قوانین مصوب در آمریکا، رئیس جمهور هر 90 روز یکبار باید در گزارشی، پایبندی ایران به مفاد توافق را به کنگره ارائه کند و گرچه او بارها برجام را بدترین توافق تاریخ دانسته است، اما در دو گزارش اخیر خود ناچار شده تا به پایبندی ایران به برنامه جامع اقدام مشترک اعتراف کند. او اما حالا هفته‌هاست ک تلاش دارد تا در گزارش بعدی خود که باید در ماه اکتبر، در اختیار کنگره قرار دهد، مدعی نقض برجام از سوی ایران شود. «کلیف کوپشان»، کارشناس حوزه بین‌الملل در این رابطه به نیویورک تایمز گفت:«خیلی ساده باید گفت که ترامپ این توافق را دوست ندارد و به هر نیرویی متوسل می شود تا در گزارش بعدی خود مدعی عدم پایبندی ایران به آن شود. در این میان، او تصور می‌کند که تنها گزینه فعلی و کم هزینه برای دولتش، فشار آوردن بر آژانس بین المللی انرژی اتمی برای در دستور کار قرار دادن بازدید از تاسیسات نظامی ایران است تا از این طریق، صبر تهران را سرریز سازد و به هدف خود برسد. با این حال، اما این توافق در دردسر است.» در همین حال، نشریه آمریکایی نیوزویک نیز ضمن بازتاب گزارش روز پنجشنبه آژانس، می‌نویسد: «ایران رویاهای آمریکا برای بازدید از مراکز نظامی خود را نقش برآب و(عزم راسخ خود را برای) تقویت توان موشکی کشور اعلام کرد.»

مثلثی برای خسته کردن ایران
به نظر می رسد تمرکز بر بازدید از تاسیسات نظامی ایران به یکی دیگر از اضلاع تلاش آمریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران بدل شده است. فعالیت‌های منطقه‌ای و آزمایش‌های موشکی ایران نیز دیگر اضلاع مثلثی هستند که ترامپ به کمک آن تلاش می‌کند تا حلقه را بر تهران تنگ‌تر کند. در دومین روز از ماه اوت بود که نیکی هیلی در نامه‌ای برای دبیركل سازمان ملل تاكید كرد كه به نمایندگی از كشورهای فرانسه، آلمان، بریتانیا و آمریكا اعلام می‌كند كه ایران با آزمایش ماهواره‌بر سیمرغ اقدام به آزمایش موشكی كرده كه توانایی حمل كلاهک هسته‌ای را دارد. نیكی هیلی در همان نامه هم تاكید كرده بود كه برنامه موشكی ایران نقض قطعنامه ٢٢٣١ است؛ لذا خواهان رسیدگی به این مسئله در شورای امنیت شده بود. درحالی که نام سه کشور اروپایی نیز در این نامه آمده بود، اما فرانسه، آلمان و بریتانیا در اعمال تحریم‌های غیرهسته‌ای بر ایران، با ایالات متحده همراهی نکردند و گام‌های سازنده‌ای را در راستای توسعه مناسبات خود با تهران برداشتند. نماینده آمریکا در سازمان ملل که این نامه را به سفیر ایتالیا به عنوان رئیس کمیته تحریم ایران در سازمان ملل هم تقدیم کرده بود، با پاسخ قاطع «گری سیک» مواجه شد. سفیر ایتالیا در گفت‌وگویی که با سی بی اس داشت، گفت تلاش دارد تا موضعی واحد میان كشورهای دخیل در برجام ایجاد كند تا همگی با یک صدای واحد با ایران در این زمینه سخن بگویند. در حالی كه نیكی هیلی می‌گوید آمریكا برای متوقف كردن آزمایش‌های موشكی ایران دست به هر كاری می‌زند و در این مسیر همچنان به اعمال فشار ادامه می‌دهد، اما مسئله آزمایش‌های موشكی ایران ارتباطی با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ندارد و البته در نگاهی كلان‌تر ارتباطی میان این آزمایش‌ها و برجام نیز نیست.اظهارات روز گذشته آمانو درباره بازدیدها اما در رسانه‌‌های داخلی ایران با حاشیه همراه شد. این اما و اگرها زمانی آغاز شد که خبرگزاری آسوشیتدپرس در مطلبی به نقل از مدیرکل آژانس گزارش داد: «این نهاد درصورت وجود ظن فعالیت هسته ای نیازمند دسترسی به همه اماکن مربوطه است و به همه مکان‌ها بدون تمایز بین نظامی و غیرنظامی دسترسی دارد.» این اما درحالی است که در واقع آمانو حرف تازه یا عجیبی مطرح نکرد؛ چراکه اصولا بازرسی از اماکن صرفا نظامی و دفاعی که خط قرمز ایران برای بازرسی اعلام شده، در حوزه کاری آژانس نیست و اماکن غیرهسته ای که به طور معمول فعالیت‌های مرتبط هسته ای در آنها انجام می‌شود، طبق مقررات پادمانی تحت نظارت و راستی آزمایی قرار دارند.در همین حال، نشریه «فارین پالسی» نیز در ارزیابی این شرایط نوشت: از آنجا که ایران براساس توافق هسته ای تعهدات خود را انجام داده است، نسبت به انجام خواسته های بیشتر آمریکا هیچ اجباری ندارد. اگر ایالات متحده بخواهد بحرانی در ارتباط با ایران ایجاد کند، حتی از سوی متحدان اروپایی خود حمایت های بین المللی اندکی را پشت سر خود خواهد دید.به نوشته این نشریه آمریکایی، حتی براساس برجام، احتمال اینکه آژانس بین المللی انرژی اتمی وضعیت خاصی را تشخیص دهد و خواستار «بازرسی ویژه» باشد بسیار کم است. این بازرسی ها ویژه هستند و در موقعیت های فوق العاده انجام می شوند. حال وقتی ایران توافق را رعایت می کند، آژانس چنین درخواستی را مطرح نخواهد کرد.