بوریس جانسون در ایران به دنبال چیست؟

در حالی که برخی از تحلیلگران مسائل اروپا معتقدند دولت انگلیس در مقطع کنونی انگیزه ای جدی برای تعمیق روابط با ایران ندارد و بیشتر به دنبال حل اختلافات تاکتیکی است، گروهی دیگر معتقدند سفر وزیر امور خارجه انگلیس تأکیدی بر اهمیت نقش ایران در منطقه و با هدف بهبود مناسبات سیاسی و اقتصادی انجام شده است.

. بوریس جانسون وزیر خارجه انگلیس پس از هفته ها صحبت و گمانه زنی رسانه ها پیرامون سفر وی به ایران، بالاخره صبح روز شنبه 18 آذر برای دیدار و گفت و گو با مقامات کشورمان وارد تهران شد. او پیش از سفرش به ایران، وضعیت روابط دوجانبه به خصوص در حوزه همکاری های عالی اقتصادی دو کشور، برخی مسائل حساس منطقه از جمله چگونگی یافتن راه حلی برای پایان درگیری ویرانگر یمن و نیز پیگیری پرونده‌های کنسولی افراد دو تابعیتی زندانی در ایران را از مهمترین اهداف سفر خود به ایران معرفی کرد.

فراز و فرودهای رابطه ایران و انگلیس

روابط ایران و انگلیس در سال‌های اخیر با فراز و نشیب‌های زیادی همراه بوده است؛ شش سال پیش در همین آذر ماه سرد بود که روند مناسبات ایران و انگلیس نیز به سردی گرایید. 6 اذر 1390، نمایندگان مجلس هشتم پس از طرح نقش مخرب انگلیس در قضایای سال 1388 که هم در سفارت این کشور انجام می شد و هم از سوی رسانه هایشان از جمله بی بی سی دنبال می شد، طرح کاهش روابط با انگلستان را در صحن علنی مجلس به رای گذاشته و تصویب کردند. آنها دو هفته به دولت وقت فرصت دادند تا سطح رابطه با دولت انگلستان را کاهش دهد .

تنها دو روز بعد از تصمیم نمایندگان مجلس، در ۸ آذر ۱۳۹۰،عده ای که از افراد که از آنها به عنوان دانشجو یاد می شد ، به سفارت بریتانیا در تهران حمله کردند. این افراد وارد ساختمان سفارت شدند، پرچم بریتانیا را پایین کشیدند و بعضی مدارک را از درون ساختمان سفارتخانه به بیرون پرتاب کردند. هر چند دولت وقت ایران (محمود احمدی نژاد) تأکید کرد در سازماندهی حملهٔ دانشجویان معترض به سفارت انگلیس نقشی نداشته‌ و از هجوم تعدادی از دانشجویان تندرو به سفارت بریتانیا متأسف است؛ اما مقامات بریتانیا سفارت ایران در لندن را تعطیل و بعد از دادن یک مهلت ۴۸ ساعته به دیپلمات‌های ایرانی، از آنها خواستند خاک این کشور را ترک کنند. دولت انگلیس همچنین تمامی نیروهای سفارت خود را از تهران فرا خواند.

در پی این اتفاقات، علاءالدین بروجردی رییس وقت کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: آنچه که مجلس شورای اسلامی در زمینه روابط با انگلیس مصوب کرد، بحث کاهش روابط دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و انگلستان از سطح سفیر به کاردار بود که همچنان پابرجاست و مجلس شورای اسلامی به این مصوبه افتخار می کند. اما آنچه که انگلستان انجام داد، فراخوانی کلیه نیروهای سفارت انگلیس از تهران بود و با این حساب، قصور وضعیت روابط فعلی ایران و انگلستان در شرایط فعلی که چیزی شبیه قطع رابطه است، در تاریخ به پای انگلستان نوشته خواهدشد؛ اما ایران هم به هیچ وجه مایل به ارتقا و بهبود روابط با انگلیس در سطح سفیر نیست .

طلیعه بهبود روابط در دوران حسن روحانی

دور تند خصومتها و تیرگی روابط بین ایران و انگلیس با روی کار آمدن دولت حسن روحانی کند شد و پس از آغاز به کار دولت یازدهم و اتخاذ رویکرد تعامل‌گرایانه از سوی این دولت، تلاش‌هایی برای ترمیم روابط با انگلیس صورت گرفت؛ در اول مهر 1392 ، محمد جواد ظریف وزیر خارجه کشورمان در حاشیه شصت و هشتمین مجمع عمومی سازمان ملل با «ویلیام هیگ» وزیرخارجه وقت انگلیس دیدار کرد؛ دیداری که یخ روابط تهران و لندن را تا حدودی آب کرد و موجب شد تا در 20 آبان 1392، ماموریت کاردارهای غیرمقیم هر دو کشور آغاز شود .

در میانه‌های مرداد 1393 بود که علاء‌الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نهم طی مصاحبه‌ای از توافق ایران و انگلیس برای بازگشایی سفارت این کشور در تهران خبر داد؛ هر چند تأکید نمود که «مصوبه مجلس مبنی بر کاهش سطح روابط ایران و انگلیس از سفیر به کاردار همچنان به قوت خود باقی است». در نهایت در شهریور 1394 بود که با سفر «فلیپ هاموند» به ایران، پس از چهار سال سفارت انگلیس در تهران بازگشایی شد.

هم‌زمان با بازگشایی سفارت انگلیس در تهران که با حضور وزیر خارجه این کشور اروپایی انجام شد، سفارت جمهوری اسلامی ایران در انگلیس نیز فعالیت خود را آغاز کرد؛ هر چند بازگشایی سفارتخانه ها به معنای بهبود و توسعه یکباره روابط دو کشور نبود.

سیاست تقابل گرایانه ترزا می به ایران

در تابستان 2016(تیر 1395) همزمان با طوفان تغییرات در بریتانیا و خروج این کشور از اتحادیه اروپا که به استعفای دیوید کامرون از پست نخست وزیری منجر شد، «ترزا می» وزیر کشور با سابقه بریتانیا جانشین وی در سمت نخست وزیری بریتانیا شد. او در بسیاری از مسائل اقتصادی و نظم و امنیت به جریان اصلی حزب محافظه کار تعلق دارد. در رویکرد امنیتی و سیاست خارجی ترزا می، ایران کشوری ستیزه‌جو تعریف شده و از قابلیت نفوذ بدخیم در خاورمیانه برخوردار است، در نتیجه مخل نظم راهبردی و ژئوپولیتیکی در منطقه است و با رفتار بی‌ثبات‌کننده خود تهدیدی آشکار و جدی برای امنیت منطقه خلیج‌فارس و منافع بریتانیا و حتی منافع جهانیان است.

بنابراین از دیدگاه وی، حفاظت از امنیت خلیج‌فارس به معنای امنیت و ثبات بریتانیا تلقی می‌شود و همین معضل امنیتی حلقه اتصال و سبب نزدیکی بیشتر بریتانیا به کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس شده است. ترزا می در ابتدای دوران نخست وزیری خود، نام کشورمان را در کنار داعش قرار داد و ایران را به عنوان تهدیدی برای اسرائیل معرفی کرد. بوریس جانسون وزیر امور خارجه وی نیز از زمان آغاز کار خود، نسبت به ایران مواضع دوستانه ای نداشت و در مقابل ارتباطات نزدیکیبا رقبای منطقه ای و دشمنان کشورمان برقرار کرد.

سفر جانسون به ایران دارای اهداف مقطعی و تاکتیکی است

با وجود رویکرد خصمانه دولت ترزا می نسبت به ایران، سفر وزیر خارجه انگلیس به ایران می تواند حاوی معانی و پیامهای بسیار باشد. مجید کافی دکتری روابط بین الملل و کارشناس مسائل اروپا این سفر را رویکرد تاکتیکی دولت بریتانیا برای حل مقطعی مشکلات بین دو کشور دانست و در این زمینه به خبر نگار ایمنا گفت: سفر وزیر خارجه بریتانیا به ایران درست درزمانی انجام می شود که پروسه برگزیت بالاخره به سرانجام رسیده و جداشدن راه انگلیس از اروپای قاره ای رسمیت پیدا کرده است. شاید بتوان با توجه به درون گرایی شدیدی که انگلوساکسونها در دو سوی اقیانوس اطلس طی دو سال اخیر از خود نشان داده اند، این سفر را عموما دارای اهداف تاکتیکی مقطعی به خصوص در ارتباط با مسئله نازنین زاغری دانست.

کافی همچنین گفت: در حقیقت برگزیت و ترامپیسم طلیعه سیاست جدیدی از پسرعموهای انگلوساکسون است برای آغاز دوره تحفظ گرایی در سیاست و روابط خارجی. از این منظر امید چندانی به وجود انگیزه ای جدی برای تعمیق روابط بریتانیا و ایران دست کم در طرف مقابل دیده نمی شود.

این متخصص مسائل اروپا در ادامه افزود: ارزش راهبردی این سفر احتمالا متمرکز بر سامان منطقه خاورمیانه پساداعش خواهد بود که در این مورد هم طرح ایران و طرح غربی ها برای چشم انداز خاورمیانه تا اندازه ای متفاوت است که جایی برای چانه زنی و مذاکره باقی نخواهد گذاشت. به شکل متناقض نمایی البته خود این سفر و صحبت و هشدار با ایران درباره آینده منطقه، خواه ناخواه تایید ضمنی نقش بی بدیل ایران در پایان ترک تازی داعش است. نقشی که غربی ها همواره در به رسمیت شناختنش بی میل بوده اند.

مجید کافی تصریح کرد: نکته دیگری که خوشبینی در مورد این سفر و نتایج آن را کاهش می دهد، وضعیت شکننده دولت محافظه کار ترزا می در سیاست داخلی بریتانیا و موقعیت متزلزل بوریس جانسون در کابینه خانم می است. از سمت ایران اما به هر حال سفر هر وزیر خارجه اروپایی در شرایطی که جنگ پنهان و آشکار با قدرتهای منطقه و حامیان فرامنطقه ای شان به مراحل حساس خود رسیده و هیچ چیزی جز انزوای کامل ایران آنها راضی نخواهد کرد، دستاورد مهمی است.

سفر جانسون به دلیل تمرکز بر روابط دوجانبه مهم است

البته همه دیدگاهها نسبت به سفر بوریس جانسون به ایران بدبینانه نیست؛ حمید بعیدی‌نژاد، سفیر جمهوری اسلامی ایران در انگلستان نیز معتقد است سالهای طولانی و حتی دهه‌هاست که سفری از سوی مقامات رسمی انگلیس به‌خصوص وزیر امور خارجه - که بخواهد در آن سفر به مباحث دوجانبه پرداخته شود - به ایران انجام نشده است. حتی سفرهایی که آقای جک استراو در دهه ۸۰ به ایران انجام دادند، در چارچوب مذاکرات هسته‌ای ایران با سه کشور اروپایی بود . وی ادامه داد: تمرکز بازدید آقای هاموند هم که دو سال پیش به ایران سفر کردند، برای بازگشایی سفارت پس از تعطیلی آن، صورت گرفت .

سفیر کشورمان در لندن، افزود: بنابراین سفر وزیر امور خارجه انگلیس که پس از سال‌ها و با هدف پرداختن به مباحث دوجانبه، منطقه‌ای و چندجانبه صورت می‌گیرد، سفر خاصی است که طی آن، همه ابعاد روابط دو کشور از جمله مباحث اقتصادی، سیاسی، منطقه‌ای، بین‌المللی و برجام مورد بحث و گفت‌وگو قرار می‌گیرد. دستور کار این سفر یک دستور کار جامع به شمار می‌رود و تمام جنبه‌های روابط دو کشور را شامل می‌شود .

برخورد مقامات ایرانی با جانسون انتقادی است

در کنار چنین اظهار نظرهای بدبینانه وخوشبینانه ای، محتوای گفت و گوهای مقامات ایرانی با وزیر خارجه انگلیس، در نخستین روز سفر وی به ایران نیز نشان می دهد که تیرگی مناسبات دو طرف همچنان سایه خود را بر روابط آنها انداخته است. بوریس جانسون دیروز شنبه 18 آذرماه، با وزیر امور خارجه، رئیس مجلس و رئیس شورای عالی امنیت ملی کشورمان دیدار و گفتگو کرد و در هر سه دیدار نیز با رویکرد انتقادی مقامات کشورمان نسبت به سیاستهای کشورش در منطقه، فروش سلاح به کشورهای عربی متجاوز و رویکرد دوگانه نسبت به حقوق بشر مواجه شد.

محمد جواد ظریف از همتای انگلیسی خود خواست به تعهداتشان در قبال برجام پایبند باشند. علی لاریجانی در دیدار بوریس جانسون از بد عهدی مقامات این کشور در دوره پسا برجام گلایه کرد و گفت: «انگلیس پس از تصویب برجام اقدام جدی برای همکاری اقتصادی انجام نداد، در حالی که برخی از کشورهای اروپایی تلاش بسیار بیشتری کردند». وی به وزیر خارجه انگلیس تصریح کرد که «شما حتی مشکل بانکی سفارت ایران در لندن را نیز حل نکرده اید»!

دبیر شورای عالی امنیت ملی نیز با انتقاد از مواضع بریتانیا علیه سیاست های منطقه ای ایران، به وزیر امور خارجه انگلیس گوشزد کرد که«اگر سیاست ها و اقدامات عملی جمهوری اسلامی به بهای تقدیم صدها شهید نبود، امروز داعش حکومت عراق و سوریه را در دست داشت و به همسایگی اروپا رسیده بود».

بدین ترتیب به نظر می رسد سفر وزیر خارجه انگلیس به ایران، نمی تواند به یکباره تنور سرد و خاموش مناسبات دو کشور را روشن و گرم کند؛ اما می تواند گامی کوچک برای حل سوء تفاهمهای دوجانبه باشد و با آشنا کردن وزیر خارجه انگلیس با واقعیتهای ایران و مواضع مقامات کشورمان،این کشور اثر گذار اروپایی را از موضع گیری یک سویه به سود رقبا و دشمنان منطقه ای ایران و کارشکنی علیه کشورمان باز دارد. گسترش روابط اقتصادی و تجاری میان دو کشور فراتر از روابط سنتی اقتصادی و تعاملات تجاری بویژه در حوزه انرژی نیز می تواندکمک کند تا روابط ضعیف و شکننده سیاسی جمهوری اسلامی ایران و انگلیس قوام و استحکام بیش‌تری بیابد.

•