ملک پور: مجری مناظره انتخاباتی فقط «سؤال‌خوان» نباشد
اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری جمعه برگزار شد و هنوز حاشیه‌های سیاسی و اجتماعی آن در روزنامه‌ها دنبال می‌شود. اما از نظر فنی، دکور و تکنیک‌های اجرا این مناظره چگونه ارزیابی می‌شود؟ آیا بخش‌های مختلف این برنامه می‌توانست رضایت کارشناسان را جلب کند؟ فضای کلی اجرا چگونه بود؟ ضعف‌های چه بخش‌هایی می‌تواند در برنامه‌های بعد اصلاح شود؟
زهرا حکیمی | شفقنا - اولین مناظره انتخابات ریاست جمهوری جمعه برگزار شد و هنوز حاشیه‌های سیاسی و اجتماعی آن در روزنامه‌ها دنبال می‌شود. اما از نظر فنی، دکور و تکنیک‌های اجرا این مناظره چگونه ارزیابی می‌شود؟ آیا بخش‌های مختلف این برنامه می‌توانست رضایت کارشناسان را جلب کند؟ فضای کلی اجرا چگونه بود؟ ضعف‌های چه بخش‌هایی می‌تواند در برنامه‌های بعد اصلاح شود؟
مریم ملک پور، مدرس فن بیان و مهارت ارتباطی در گفت‌وگو با شفقنا رسانه در ارزیابی عملکرد مجریان برنامه اختصاصی مناظره می‌گوید: در گام نخست باید ساختار و رسالت برنامه مورد بررسی قرار گیرد و در مرحله بعد به ارزیابی عملکرد عوامل آن از جمله مجریان پرداخته شود، تا بدانیم آیا به واقع متناسب با رسالت برنامه انتخاب شده‌اند یا نه؟ وانگه عملکرد اجرای آنان مورد مداقه و ارزیابی قرار گیرد.
او با تقسیم برنامه به دو بخش پیش مناظره و مناظره بیان می‌کند: محتوای برنامه دارای اشکالات فراوان بود و از رسالت و سیاست خود بسیار فاصله داشت. اشاره به اهداف مناظره و اهمیت آن، بیان قوانین موضوعه اخیر مناظره در کشور، نگاهی به مناظره‌ها و آداب آن در سایر کشورها، بیان تلاش و توجه به خواست اکثریت برای اجرای زنده مناظره و گزارش‌های مردمی با حضور مسئولان و کارشناسان و تحلیلگران زبده، کارآمد و علمی از مغفولات برنامه بود که طبعا این نکات بر انتخاب مجریان اثرگذار است.
آمادگی ذهنی مخاطب در پیش‌مناظره
ملک‌پور ادامه می‌دهد: در یک برنامه سیاسی مناظره چالشی پرهیجان که نمایندگان احزاب سیاسی مختلف در سطح کلان به بحث و گفت‌وگو می‌پردازند، باید احتمال تهییج مردم و اختلاف دیدگاه‌ها مورد نظر قرار گیرد و برای وقوع هر گونه جنبش و حرکت اعتراضی یا هیجانی مردم پیش از برنامه، با ظرافت، تمام تدابیر رسانه‌ای و آمادگی ذهنی برای پیشگیری از بحران لحاظ شود که جای خالی آن در برنامه پیش مناظره کاملا مشهود بود.
این کارشناس ارزیاب برنامه‌های صداوسیما می‌گوید: عموما در تهیه و ساخت چنین برنامه‌هایی که مقدمه‌ی برنامه رسمی دیگری با زمان مشخص و معلوم و دارای اهمیت سرنوشت ساز ملی است و تک تک عناصر بصری و ساختاری برنامه برای مخاطبان دارای اهمیت و توجه است، به طور معمول برای تنوع، از سازندگان دکور و عوامل برنامه ساز دعوت می‌شود تا ضمن توضیح، ابهامات و سؤالات احتمالی مخاطبان در حین برنامه رسمی پیشاپیش برطرف شود. به عنوان مثال، وجود گوشی‌ها در گوش نامزدهای انتخاباتی در وهله‌ی اول مناظره ذهن مخاطبان را به خود مشغول کرد که بازتاب آن را در دقایق اول در فضای مجازی شاهد بودیم و مجری اصلی مناظره مجبور به توضیحی شد دال بر بزرگ بودن فضای مناظره و نارسایی صدا در فضا! مثال مهم دیگر این که مجری مناظره در حین گفت‌وگو به ابزاری به نام صداسنج اشاره کرد که عملکرد آن برای همگان مبهم بود و مبهم نیز ماند. و اینها از جمله مواردی بود که توضیحات آن با حضور سازندگان دکور و تجهیزات در برنامه پیش مناظره نه تنها به ابهامات پاسخ می‌داد بلکه برای بیننده جذاب و متنوع هم بود.
ملک پور تأکید می‌کند: نکته بسیار اساسی که توجه به آن در پیش مناظره به راحتی می‌توانست شرح داده شود، توضیح قوانین مناظره و پیش آگاهی مخاطب برای آشنا شدن با روند مناظره بود که محقق نشد و همان گونه که دیدیم در شروع بخش دوم مناظره هنوز کاندیداها راجع به زمانبندی و زمان اختصاصی باقی‌مانده سؤال داشت و قوانین به درستی تبیین نشده بودند. پس در یک جمع‌بندی باید گفت: تهیه، ساختار و بخش‌های برنامه پیش مناظره اصولی،کارشناسی و منطبق بر نیاز مخاطب نبود.
محتواهای گسسته و نامرتبط
این مجری می‌گوید: حال که شرحی بر برنامه داشتیم، بهتر می‌توانیم عملکرد مجریان بزرگوار را ارزیابی کنیم. اولا ذکر این نکته حائز اهمیت است که برنامه‌ی مناظره ماهیت سیاسی دارد و باید در انتخاب مجریان با پیش زمینه سیاسی دقت نظر شود. نکته دوم و مهم این که باید بین گوینده، مجری، مجری-کارشناس ومجری-بازیگر و نحوه کار هر یک از عزیزان تفاوت و تمایز قایل شد. لذا گرچه موضوع این مناظره، اجتماعی بود ولی باید حتی در پیش مناظره هم مجریانی انتخاب می شدند که زمینه سیاسی با رویکرد اجتماعی داشته باشند. توجه داشته باشیم هیچ یک از مجریان بزرگوار که در جای خود از خوبان اجرا هم هستند، در ذهن مخاطب به عنوان مجری کارشناسان مشرف به مسایل سیاسی شناخته نمی‌شده و نمی‌شوند. پس اولین ایراد به انتخاب غیرمرتبط مجریان محترم پیش مناظره وارد است.
ملک پور ادامه می‌دهد: مسئله دوم این که علاوه بر اشکالات تهیه برنامه و فقدان رسالت صحیح آن، نویسندگی برنامه هم دچار مشکل بود و طبیعتا موضوعاتی که برای بیان به مجریان واگذار شده بود، اشکالات فراوانی داشت. گسست فکری، پریشانی گفتار و نبود انسجام و هماهنگی معنایی بین مجریان، تعدد مجری، مشخص نبودن مجری اصلی و کمکی، از دیگر اشکالات مجریان و برنامه بود. به عنوان مثال تبریک‌های نابجا و پیشاپیش با فاصله زیاد روز معلم و روز کارگر چه ضرورتی در یک برنامه سیاسی مهم دارد؟! اصلا این قاعده خطای پیشاپیش و پساپس تبریک و تسلیت گفتن مناسبت‌ها در رسانه توسط مجریان و مهمانان مگر جز تکلفات و تشریفات مازاد گفتاری که به مرور زمان به فرهنگی خطا بدل می‌شود، عاید دیگری هم دارد؟! فضا سازی عرفانی و تلطیفی در یک برنامه سیاسی آن هم وقتی هم از ظهر جمعه گذشته ایم و هم به غروب نرسیده‌ایم، چه ضرورتی دارد!؟ هر سخن جایی و هر نکته مکانی دارد.
این کارشناس ارزیاب برنامه‌های صداوسیما با اشاره به چینش مجریان پیش‌مناظره می‌گوید: فلسفه حضور ۳ مجری در برنامه چه بود؟! آن هم همگی مَرد! اینجا با تاکید بر اینکه نگاهم هرگز فمینیستی نبوده و نیست می خواهم به این نکته اشاره کنم. آیا به جا نبود عوامل برنامه‌ساز در بخشی از برنامه حضور زنان را هم در نظر بگیرند؟ در حالی که قرار است عبارت «رجل سیاسی» بعد از گذشت سالها بازنگری و تفسیر قانونی شود؛ از دریچه دوربین در دید داخل و خارج ۶ کاندیدای مرد داریم، مستقبلین همه مرد هستند، مجری مناظره مرد است و البته از سویی به رای نیمی از این جامعه که زنان هستند هم نیاز است. حداقل یکی از ۳ مجری پیش مناظره را از مجریان زن انتخاب کنند ؟! اینها ظرافت‌های هوشیارانه تصمیم‌گیران و برنامه‌سازان است که لحاظ نشد، و بی‌توجه از کنار آن گذشته‌اند وکماکان می‌گذرند.
او تأکید می‌کند: مجریان منتخب این گونه برنامه‌های حساس و مهم باید ضمن دارا بودن صفات ذاتی و اکتسابی اجرا، جزو کاریزماتیک‌ترین و خبره‌ترین ستارگان اجرای کارشناسی مشرف به مسایل سیاسی باشند. قضاوت این که این بزرگواران در این پیش مناظره خوش درخشیدند یا خیر، بر عهده مخاطب است. البته ذکر این نکته لازم است که باید برای آموزش و تربیت ستارگان رسانه تلاش، و از ستاره سوزی سلیقه‌ای پرهیز کرد. چرا این همه سال چنین اقدام ضروری دور از نظر مانده را نمی‌دانم که آیا نمی‌خواهیم یا نمی‌توانیم!؟ گرچه معتقدم اگر بخواهیم، می‌توانیم.
عادی جلوه‌دادن تأخیر اشتباه است
ملک پور ادامه می‌دهد: در خصوص خود مناظره باید عرض کنم بی‌برنامگی و تأخیر حدود ۴۰ دقیقه‌ای برنامه در حالی که همه کاندیداها حاضر بودند، یکی از بزرگترین اشکالات مشهود در مناظره بود. مسلم‌ترین و ساده‌ترین مورد در برگزاری یک برنامه تلویزیونی توجه و تعهد به زمانبندی است، در حالی که تمام خدمات سازمانی و کشوری به خدمت تهیه آن درآمده اند. دلیل این تأخیر چه بود؟ هنوز برای مخاطبان مبهم است و مهم‌تر از آن عادی جلوه دادن تأخیر از خطاهای معمول و مرسوم است که نشان از نادیده گرفتن مخاطب دارد.
این مدرس فن بیان و مهارت ارتباطی بیان می‌کند: آنچه به گمان من بزرگترین ضعف این مناظره شناخته می شود، استراحت بدون برنامه‌ریزی قبلی در این زمان بود و توجه به این نکته که علی‌رغم وانمود کردن توجه به نظر جمعی، اجماع لحاظ نشد و بنابر نظر اقلیت، استراحت ۱۵ دقیقه‌ای حدود ۳۵ دقیقه طول کشید و مردم، بهانه این استراحت نابهنگام شدند. در حالی که مخاطبِ خسته از تأخیر و برنامه طولانی راغب بود ادامه مبحثی را مشاهده کند که در نقطه اوج خود بود تا هر چه زودتر به ثمر و نهایت برسد. متاسفانه ما مخاطب شناس خوبی نیستیم و گمان می‌کنیم او مواضع ما را متوجه نمی‌شود، در حالی که آگاهانه یا ناخودآگاه متهم به جانبداری می‌شویم.
او با اشاره به فضای دکور تصریح می‌کند: زمینه‌ی پشت سر مجری عملا هیچ نشان دیداری از مناظره نداشت و در تک شات، مجری با یک سری نوشته‌های ریز به چشم می‌خورد. اشکالات دیگری هم در صحنه بود که در این مجال نمی‌گنجد.
مجری در نقش «گوی‌چرخان» و «سؤال‌خوان »
ملک‌پور در پایان درباره‌ی اجرای مجری اختصاصی مناظره می‌گوید: جناب آقای مرتضی حیدری از مجری کارشناسان خبره رسانه ملی است. نگاه متوازن به کاندیداها، رعایت متانت و ادب در برخورد با مردان سیاست ایران، وقار و متانت، لحن بیان آرام و متین، اشراف موضوعی کامل به مباحث سیاسی روز، آراستگی و وجاهت و مقبولیت ظاهری و سایر ویژگی‌های ذاتی و اکتسابی اجرا از شایستگی‌های انتخاب ایشان در این جایگاه بود. ولی از دید من برگزاری مناظره انتخاباتی به این سیاق، مجری نمی‌خواهد، منشی می‌خواهد. چرا که عملا نقش مجری به عنوان یک مدیرِ آگاهِ هوشمند دارای شهامت، ابهت و صلابت همچنین آشنا به رسالت رسانه و سیاست و منفعت ملی کشور لحاظ نمی‌شود و عملا گوی چرخان و سؤال‌خوان است.