افغانستان بستری مناسب برای ریشه‌دواندن داعش
کمتر کسی بر این باور بوده که داعش می‌تواند قدرتی همپای طالبان در افغانستان به دست آورد، اما هرچند داعش به بازیگر اصلی در افغانستان تبدیل نشود، باید در نظر داشت که این امکان را دارد که عامل کشتار مردم در این کشور باشد و تا به حال نیز مسئولیت بسیاری از عملیات‌های تروریستی را در این کشور به‌عهده گرفته است.
کمتر کسی بر این باور بوده که داعش می‌تواند قدرتی همپای طالبان در افغانستان به دست آورد، اما هرچند داعش به بازیگر اصلی در افغانستان تبدیل نشود، باید در نظر داشت که این امکان را دارد که عامل کشتار مردم در این کشور باشد و تا به حال نیز مسئولیت بسیاری از عملیات‌های تروریستی را در این کشور به‌عهده گرفته است.
بازپس گیری تدریجی مناطق تحت تصرف داعش در عراق و سوریه به خلافت خودخوانده اسلامی پایان داد. بااین وجود، آیا بیرون راندن داعش از مناطق اشغالی به معنای پاک شدن منطقه از شر این عنصر شوم است؟ واقعیت تلخ این بوده که گرچه خطر گسترش طلبی ارضی این گروه در سوریه و عراق دفع شده، ولی هنوز منطقه از جانب آنها در معرض تهدید است. عناصر داعش در عراق، سوریه و بسیاری دیگر از کشورهای منطقه و خارج از منطقه، زندگی و همچنان به طور مخفی به فعالیت های خود ادامه می‌دهند.
تلاش های ائتلاف غرب و مهمتر از آن، برنامه های روسیه و ایران توانست تا حد زیادی خطر داعش را دفع کند، اما هنوز محو نشده است. داعش 30 ولایت مختلف را در قسمت های مختلف جهان تحت کنترل خود دارد که 20 ولایت در عراق و سوریه و 10 ولایت دیگر خارج از این دو کشور است (1). به همین دلیل امکان سربرآوردن این گروه از کشورهای مستعد افراطی گری وجود دارد. کشورهایی مانند افغانستان به دلیل ضعف قدرت مرکزی و ویژگی های فرهنگی و جغرافیایی می توانند میزبان جدید داعش باشند.
داعش؛ پیشینه حضور در افغانستانداعش در افغانستان ولایتی با نام خراسان پایه گذاری کرده است. این ولایت در 26 ژانویه 2015م تأسیس گردید و بعد از مراسم سوگند، «حافظ سعیدخان» به عنوان والی و «عبدالرئوف» به عنوان معاون او تعیین گردیدند. خراسان به لحاظ تاریخی شامل افغانستان، پاکستان و دیگر سرزمین‌های مجاور آن است. در 9 فوریه 2015م ملاعبدالرئوف در حمله نیروهای ناتو کشته شد (2). براساس گزارش های واصله به رویترز در ژوئن 2015م برخی روستاهای استان ننگرهار توسط طرفداران داعش از طالبان گرفته شد (3). در 10 جولای 2015م حافظ سعیدخان، امیر امارت خراسان، طی حمله پهپاد آمریکایی‌ها در افغانستان شرقی کشته شد (4). پس از آن عبدالحسیب لوگری، دومین رهبر داعش در افغانستان، انتخاب شد که در ولسوالی اچین ننگرهار بر اثر حملات هوایی کشته و دولت افغانستان و وزارت دفاع آمریکا این خبر را تأیید کردند. سپس، ابوسعید، برادر حافظ سعید، به عنوان رهبر جدید این گروه در افغانستان تعیین شد.
در آوریل 2017م آمریکا اعلام کرد که 700 داعشی در افغانستان مشغول به فعالیت هستند و برای نابودی هسته مرکزی آنها «مادر بمب ها» را که از بزرگترین بمب های غیرهسته ای جهان است به سمت مخفیگاه های آنها در افغانستان شلیک کرد. 3 ماه بعد ارتش آمریکا اعلام کرد که ابوسعید، والی خراسان، در یک حمله هوایی کشته شده است. در آن زمان، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد: «ما به طور چشمگیری برنامه گروه های تروریستی که توانسته بودند حضور خود در افغانستان را گسترش دهند، نقش بر آب کردیم.» (5). چند ماهی از این ادعا نگذشته، داعش با منفجرکردن یک مرکز فرهنگی شیعی در کابل که منجر به کشته شدن 41 نفر و زخمی شدن 80 تن دیگر شد، نشان داد نه تنها هنوز در این کشور حضور دارد، بلکه به قدری قدرتمند شده که قادر به انجام عملیات در پایتخت این کشور هم هست. البته، پس از آن عملیات دیگری در نزدیکی مرکزی اطلاعاتی در کابل منجر به کشتن 6 نفر شد. همچنین، هجوم 18 مسلح داعشی به مرکز اطلاعاتی دیگری در کابل ادامه قدرت و نفوذ این گروه در افغانستان را نشان داد. نیکیتا مندکویچ، کارشناس مرکز مطالعات افغانستان، در مورد تداوم فعالیت داعش در افغانستان می گوید: جنگجویان تحت پرچم داعش در بسیاری از نقاط افغانستان از جمله استان ننگرهار و برخی مناطق شمالی این کشور مانند قندوز فعال شده‌اند (6).
تعداد نیروهای داعش در افغانستان
داعش از زمان آغاز به کار در افغانستان تعداد زیادی از مبارزان خود را در حملات هوایی آمریکا، جنگ با نیروهای افغان و درگیری ها با طالبان از دست داده است. در مورد تعداد جنگجویان داعش در افغانستان آمار مختلفی وجود دارد. ژنرال جان نیکلسون، فرمانده نیروهای آمریکایی و ناتو در افغانستان، معتقد است که حدود هزار تا هزاروپانصد جنگجوی داعشی در افغانستان مشغول به فعالیت هستند. او معتقد است زمانی این رقم به سه هزار نفر هم می رسید، اما به واسطه عملیات های نظامی علیه داعش در سال گذشته این رقم به طور تقریبی به نصف تقلیل یافت. همچنین، اضافه نمود 70 درصد این جنگجویان از شاخه طالبان پاکستان به داعش پیوسته اند. همراستا، مقامات افغان تاکید دارند پاکستانیان 80 درصد نیروهای داعش افغانستان را تشکیل می دهند. مابقی اعضای داعش، افرادی از جنبش اسلامی ازبکستان -گروهی متمرکز در آسیای مرکزی- و نیروهای جداشده از طالبان و اعضای جدید هستند (7).
چرا افغانستان؟چرا حضور عناصر داعش در افغانستان می تواند به خطری جدی تبدیل شود؟ چه مشترکاتی منجر به این شده که این گروه بتواند بعد از عراق و سوریه در افغانستان فعال ترین شاخه را داشته باشد؟
1) شرایط جغرافیایی: افغانستان از طرفی به دلیل کوهستانی بودن می تواند پناهگاهی دنج برای گروه های تروریستی باشد. از طرف دیگر، این کشور دارای منابع کانی مانند اورانیوم است که به شدت برای داعش وسوسه انگیز می باشد. علاوه براین، داعش به خوبی می داند که همان طور که توانست از ناامنی عراق و سوریه به نفع خود سود ببرد، می تواند از ناتوانی دولت های افغانستان و پاکستان در تامین امنیت خود استفاده و شبکه هایی زیرزمینی در این دو کشور برپا کند. در کنار این موارد، افغانستان می تواند برای داعش دروازه ورود به آسیای مرکزی باشد. در واقع، داعش درصدد است تا از این طریق جاه طلبی های ارضی خود را نیز تامین کند. آسیای مرکزی با حدود 70 میلیون جمعیت و نظام های نه چندان قوی، ظرفیت بالایی برای سربازگیری داعش دارد. به ویژه در این مناطق جمعیت مسلمانان در فقر و کمبود امکانات زندگی می نمایند که زمینه را برای پیوستن آن ها به داعش تسریع می کند. در همین زمینه، نماینده ویژه ریاست جهوری روسیه در امور افغانستان، زمیر کابولوف، هشدار داد دولت اسلامی در حال گردآوری نیروهای خود در شمال افغانستان است تا خود را برای حمله به آسیای مرکزی و روسیه آماده سازد (8).
2) شرایط اقتصادی: گرچه دست داعش از منابع نفتی سوریه و عراق کوتاه شد، معادن افغانستان می توانند منبع درآمدی خوبی برای داعش در این کشور باشند. کشت خشاش و تجارت مواد مخدر هم عامل محرک دیگری بوده که توجه داعش را به سوی افغانستان جلب کرده است.
3) شرایط اجتماعی: در افغانستان به دلیل سطح پایین سواد همواره گروه های ایدئولوژیک -افراط گرا نزد بسیاری از مردم جاذبه خاصی دارند. به خصوص از آنجا که مردم این کشور سالهاست که در رنج، فقر و جنگ به سر می برند شعارهایی با مضامین شهادت طلبانه و یا وعده پول برای آنها بسیار فریبنده است. بنابه گفته سازمان ملل 40 درصد از مردم این کشور با بیکاری روبرو هستند که این مساله بستر بسیار مناسبی برای فعالیت داعش در این کشور فراهم می کند.
4) شرایط سیاسی: افغانستان هنوز درگیر گروه طالبان و تفکرات طالبانی است. بسیاری از افراد طالبان قابلیت جذب در گروه داعش را دارند. به خصوص اینکه عناصر افراطی تر طالبان که از اقدامات این گروه در مذاکره با دولت افغانستان ناراضی هستند، ممکن است داعش را با تفکرات خود همراستاتر بیایند و جذب این گروه شوند. افزون براین، گروه های تروریستی به شکل طبیعی تمایل زیادی به رویش در کشورهایی دارند که دچار ضعف و خلل سیاسی باشند. به همین دلیل افغانستان زمینه بسیار مناسبی برای فعالیت گروه های تروریستی از جمله داعش و طالبان فراهم آورده است.
داعش در افغانستان؛ نتایج حضور
1- با توجه به اختلاف شدیدی که بین داعش و طالبان وجود دارد، ادامه حضور این گروه در افغانستان می تواند منجر به درگیری های بیشتری بین این دو گروه و کشته شدن شمار زیادی از اهالی ساکن در مناطق درگیری گردد. 2- حضور داعش در افغانستان منجر به سرگرم شدن نیروهای نظامی افغانستان به این گروه و غفلت از طالبان خواهد شد که این امر منجر به تقویت مجدد طالبان در این کشور می شود. 3- داعش برای ایجاد بستری مناسب جهت جذب نیرو و تداوم حیات خود در افغانستان نیاز به دامن زدن بر اختلافات فرقه ای شیعه و سنی دارد و به همین دلیل برای رسیدن به هدف خود شروع به حمله به مناطق و مراکز شیعی کرده است. به شکل پیش گفته، حمله به مرکزی شیعی در کابل در همین راستا بود. هیچ بعید نیست که در آینده رویدادهای شبیه حمله به مسجد باقرالعلوم کابل یا مسجد جوادیه شهر هرات در دیگر نقاط افغانستان اتفاق افتد. چنین رویدادهایی منجر به بروز کدورت های مذهبی شیعیان و سنیان افغانستان خواهد شد که خود خشونت هایی را به همراه خواهد آورد. 4- از دلایلی که داعش افغانستان را به عنوان کشور جایگزین سوریه و عراق انتخاب کرده، این بوده که افغانستان دروازه ورود به حیاط خلوت روسیه و هم مرز با ایران است و داعش دل خوشی از هر دو کشور ندارد. در نتیجه، به دنبال این است تا بتواند شکست های خود در روسیه و عراق را که در زیر سایه ایران و روسیه رخ داد، تلافی کند. تداوم حضور این گروه تروریستی در مرزهای ایران و آسیای مرکزی و قفقاز می تواند زمینه ساز بروز حملات تروریستی و یارگیری این گروه در داخل کشورهای این مناطق باشد. 5- حضور داعش در افغانستان و تشدید فعالیت های آن، در نهایت، منجر به بروز جنگی نیابتی در افغانستان خواهد شد و با توجه به درگیری های موجود یمن و سوریه، بروز جنگ جدید افغانستان می تواند منجر به صف بندی کشورهای منطقه علیه یکدیگر شده و پیامدهای وخیمی را به همراه داشته باشد.
جمع بندی
کمتر کسی بر این باور بوده که داعش می تواند قدرتی همپای طالبان در افغانستان به دست آورد، اما هرچند داعش به بازیگر اصلی در افغانستان تبدیل نشود، باید در نظر داشت که این امکان را دارد عامل کشتارهای زیادی در این کشور گردد؛ همچنان که تا به حال نیز مسئولیت بسیاری از عملیات های تروریستی را در این کشور به عهده گرفته است. هزاران داوطلب پیوسته به داعش از آسیای مرکزی، اگر اینک بعد از پاشیده شدن بساط این گروه در عراق و سوریه به داعش در افغانستان بپیوندند، مشکلی بزرگ برای منطقه به همراه خواهند آورد. داعش با توجه به اینکه بر پایه رادیکالیسم افراطی سنی متکی است، سعی دارد اقلیت شیعه افغانستان را تحت فشار قرار داده و با دامن زدن به اختلافات شیعه و سنی برای حضور خود در این کشور فلسفه وجودی و نیرو دست وپا کند. افغانستانی لبریز از جنگ و کشمکش های داخلی و فرقه ای می تواند بهشتی امن برای نیروهای داعش باشد که این مساله نه تنها باعث کشتار مردم افغانستان، بلکه امنیت منطقه را نیز به خطر می اندازد. چنانچه افغانستان به پایگاه جدید این گروه تبدیل شود، به دلیل شرایط جغرافیایی- اجتماعی این کشور مقابله با آن ها بسیار سخت خواهد بود و به دلیل مرزهای طولانی وغیرقابل کنترل زمینی با همسایگان فرصتی استثنایی جهت جذب نیرو، نفوذ و انجام عملیات تروریستی در این کشورها خواهد داشت.
منابع
1- Micallef, joseph , " The Middle East after ISIS " , huffingtonpost,4 march2016,access to https://www.huffingtonpost.com/joseph-v-micallef/the-middle-east-after-isi_b_9603946.html.
2-Afghanistan drone strike kills IS commander Abdul Rauf " ,bbc,9february2015,access to http://www.bbc.com/news/world-asia-31290147.
3-shalizi,hamid, " Exclusive: In turf war with Afghan Taliban, Islamic State loyalists gain ground " ,29 june 2015, access to https://www.reuters.com/article/us-afghanistan-islamic-state/exclusive-in-turf-war-with-afghan-taliban-islamic-state-loyalists-gain-ground-idUSKCN0P91EN20150629.
4- Raghavan ,sudarsan, " Officials: Top Islamic State leader killed in Afghanistan strike " ,11 july 2015, access to https://www.washingtonpost.com/world/suspected-us-drone-strike-kills-top-isis-leader-in-afghanistan/2015/07/11/90dc9bf6-5ff4-4472-84f8-8a059eaed501_story.html?utm_term=.4dedf5b3766a.
5- kalamur krishnadev, " ISIS in Afghanistan Is Like a Balloon That Won't Pop " ,the atlantic, 28 december 2017, access to https://www.theatlantic.com/international/archive/2017/12/afghanistan-isis/549311/.
6-Falvey, dan, " ISIS could be preparing to form new home in Afghanistan after losing war in Iraq and Syria " ,express,12 december 2017,access to https://www.express.co.uk/news/world/891155/isis-news-terrorism-syria-iraq-afghanistan-new-home-extremist-terror-attack.
7- " IS in Afghanistan: How successful has the group been? " ,bbc,25 february2017,access to http://www.bbc.com/news/world-asia-39031000.
8- Kucera, Joshua , " Kremlin Talks Up ISIS Threat To Central Asia, Russia " , eurasianet,6 jan 2015, access to https://eurasianet.org/node/ 71531 .
منبع: شبکه مطالعات سیاستگذاری عمومی
نویسنده: آرین پورقدیری