سقوط فرزندآوری؛ زنگ خطر بیخ گوش جمعیت جوان کشور

چندی پیش بود که یکی از سلبریتی‌های فعال در فضای مجازی، در صفحه شخصی خود بخشی از صحبت‌های یکی از اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی را با این مضمون منتشر کرد: "میزان ناباروری دختران ما الان تقریبا دو برابر رِیتِ جهانیه. مشکل ما ایناس.
اولویت جوانان ما داشتن یه زندگی سالم، بدون دغدغه یا کم دغدغه ست که بتونند تشکیل خونواده بدند. توی تبرّجا گیر کردند. توی فرهنگا گیر کردند. حالا اونم یه قسمته قضیه ست. اولویتای ما رو کی داره تعیین می‌کنه؟سلبریتیا.
کسایی که خودشون بالاترین میزان طلاق و مواد مخدر تو اوناست. بالاترین آسیب‌های اجتماعی رو اونا دارند. اینا سگ بغل می‌کنند..." که این صحبت‌های او با واکنش‌های مختلف عده‌ای از سلبریتی‌ها و کاربران فضای مجازی روبرو شد.
این صحبت‌ها و تیتر‌هایی چون؛ نرخ رشد جمعیت به زیر یک درصد رسیده، کدام استان رکورددار بیشترین فاصله ازدواج تا نخستین فرزندآوری است؟! در هفته‌های گذشته، کافی بود تا پس از گذشت چند ماه از روز ملی جمعیت و بیش از یک دهه از دست به دست شدن پرونده سنگین طرح و لایحه‌ها و همچنین جلسه‌ها و کمیسیون‌های مختلف برای موضوع مهم فرزندآوری و کاهش جمعیت جوان کشور که به زعم بسیاری از کارشناسان و جمعیت شناسان، در داخل کشور به یک بحران تبدیل شده است، دوباره مسئولان و کارشناسان به چاره اندیشی برای تحقق این مهم وادار شوند.
موضوعی که زنگ خطر هشدار، بیخ گوش آن، به صدا درآمده است و حال چندان خوشی ندارد و برخلاف هشدار‌های جدّی مقام معظم رهبری مبنی بر معضل کاهش جمعیت جوان کشور و ترغیب خانواده‌ها به فرزندآوری,، امّا این موضوع همچنان پشت گوش مسئولان مربوطه مانده است.
در روز‌های آغازین سال ۹۸ بود که مقام معظم رهبری در بخشی از دیدار خود با جمعی از زوج‌های جوان به موضوع فرزندآوری اشاره و اظهار کردند: " این حدیثی که من از قول پیغمبر اکرم (ص) خواندم که " تَناکَحوا تَناسلوا تَکثُروا ", خدای متعال از مسلمان‌ها خواسته که زیاد بشوند، افزایش پیدا کنند.
وقتی که عدّه زیاد است، افراد صالح در آن, قهرا زیادترند، توانایی‌ها قهرا بیشتر است، نیروی انسانی قهرا راقی‌تر است؛ این، چون طبیعی است. اگر چنانچه جمعیت زیاد باشد، جمعیت کم، مقهور واقع می‌شود.

موضوع فرزندآوری در تمامی کشور‌ها از اهمیّت بالایی برخوردار است و اغلب کشور‌ها برای تحقق هرچه بیشتر این مهم بسته‌های تشویقی متفاوتی را برای زوجین در نظر گرفته‌اند، امّا اغلب مسئولان کشور همچنان از این موضوع مهم مغفول مانده‌اند تا جایی که صالح قاسمی, پژوهشگر تحولات جمعیت ایران و جهان در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان, در رابطه با معضل کاهش جمعیت در کشور اظهار کرد: تجربه دنیا به ما می‌گوید که برای ترغیب و تشویق خانواده‌ها به فرزندآوری باید دو راهبرد مهم در دستور کار قرار گیرد. اوّل فرهنگسازی عمومی، بدین معنا که فرزندآوری باید به یک فرهنگ ارزشی و رفتار ارزشمند تبدیل شود و دوم اعطای مشوق‌های مالی و اقتصادی به خانواده‌ها، چرا که بسته‌های تشویقی و مشوق های مالی می‌توانند سهم بزرگی در ترغیب خانواده‌ها برای فرزندآوری داشته باشند.
وی بیان کرد: الگو گرفتن از شخصیت‌های مشهور جامعه, یک پدیده حقیقی است که وجود واقعی هم دارد و تأثیر بسزایی در جامعه می‌گذارد، به این دلیل که یکی از اصلی ترین متغیرهای تعیین کننده الگوی فرزندآوری, نوع نگرش اجتماعی به فرزندآوری است که در این میان, سبک زندگی و فرهنگ عمومی هم در فرزندآوری بسیار موثر است.
قاسمی گفت: این یک واقعیت است که رفتار افراد مشهور اعم از سیاسی, نخبگان, هنری, ورزشی و به طور کلی سلبریتی‌ها روی نوع نگرش فرزندآوری بسیار موثر است و می‌تواند تعریف خانواده مطلوب و تعداد فرزندان در جامعه را تغییر دهد و دچار دگرگونی کند.
پژوهشگر تحولات جمعیت ایران و جهان تصریح کرد: چند سالی است که مقام معظم رهبری و کارشناسان حوزه جمعیت, در رابطه با تحولات جمعیتی, هشدارهای جدّی داده‌اند و بیش از پنج سال است که به طور رسمی, سیاست‌های کلی جمعیت به قوای سه گانه و مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ شده است، اما با قاطعیت می‌گویم که هنوز هیچ اتفاقی برای اجرای این سیاست‌ها نیفتاده است، چرا که مسئولان مربوطه, نه تنها هیچ گونه اراده‌ای برای این منظور ندارند، بلکه مجلس هم در دوره‌های نهم و دهم, کوتاهی‌های غیرقابل توجیهی برای این منظور داشته است که از آن جمله می‌توان به برخی از طراحی‌ها در الگوی پرداخت یارانه بنزین و اعطای وام ازدواج و ... اشاره کرد که این‌ها کاملا ضدّ جمعیتی است.
وی ادامه داد: مجلس یازدهم هم که به تازگی شروع به فعالیت کرده قول‌هایی به منظور افزایش نرخ رشد جمعیت داده که آن هم هنوز در این مدت کوتاه منتج به نتیجه محسوس نشده است و این نشان می‌دهد که در کشور ما یک غفلت عمومی در خصوص سیاست‌های کلی جمعیت وجود دارد.

پژوهشگر تحولات جمعیت ایران و جهان تأکید کرد: وقتی نیروی کار کاهش پیدا می‌کند, کشور به وارد کردن نیروهای خارجی وابسته و تولید ناخالص ملی هم کم می‌شود، در نتیجه کشور نیازمند واردات گسترده شده و به تدریج هم به یک کشور وارد کننده بزرگ تبدیل می‌شود که پیامدهای منفی چون افزایش خروج ارز از کشور را به همراه دارد، زیرا نیروی کار خارجی برای کار, وارد کشور می‌شود و درآمد خود را به کشور مقصد می‌برد و در نتیجه صادرات کشور, افزایش و درآمدهای ارزی کاهش پیدا می‌کند.
وی با اشاره به دیگر پیامدهای منفی کاهش نرخ جمعیت در کشور بیان کرد: با کاهش فرزندآوری در کشور, نهادهای تأمین و حمایت اجتماعی نیز تحت فشار بیشتری قرار می‌گیرند، چرا که با افزایش میانگین سنی بازنشستگان, میزان بیمه و مالیات پرداختی افراد نیز بیشتر می‌شود تا نهادهای مربوطه بتوانند بازنشستگان را تأمین کنند که به دنبال آن, فشار اقتصادی بیش از پیش شده و نهاد خانواده دچار یک دگرگونی جدّی می‌شود و از طرف دیگر ضریب امنیت ملی و قدرت دفاعی کشور به خاطر سالخورده شدن جامعه به شدت کاهش پیدا می‌کند و تراکم جمعیت در روستاها و شهرها محسوس می‌شود، به طوری که روستاها خالی از سکنه و افراد طالب حاشیه نشینی می‌شوند.
قاسمی با بیان دو راهکار اصلی برای عبور از بحران همه جانبه کاهش جمعیت اظهار کرد: راهبرد اول این است که بحران کاهش جمعیت باید برای تمامی مردم کشور به درستی تبیین و ابعاد آن به درستی تعریف شود، زیرا متأسفانه بسیاری از افراد جامعه از ابعاد نگران کننده بحران جمعیت اطلاع کافی ندارند و این باعث شده است که این معضل مورد غفلت قرار گیرد و راهبرد دوم این است که باید از تمام نهادهای مسئول, یک مطالبه گری جدی در رابطه با معضل کاهش جمعیت شود و یک گفتمان عمومی نیز تحت عنوان اینکه "چرا موضوع تحولات جمعیت و حمایت خانواده برای فرزندآوری در دستور کار این نهادها نیست ؟" شکل گیرد، زیرا این گفتمان می‌تواند تا حد زیادی موثر واقع شود.
وی در پایان با اشاره به نقش مشکلات اقتصادی در کاهش نرخ رشد جمعیت در کشور خاطرنشان کرد: بدون شک مشکلات اقتصادی و رکود اقتصادی روی تصمیم فرزندآوری تأثیر جدّی می‌گذارند، امّا عامل مهم‌تری که متأسفانه زیر سایه مشکلات اقتصادی کمتر دیده می‌شود و مغفول مانده, سبک زندگی است، چراکه شیوع فردگرایی و اصالت رفاه و راحتی من, نوع نگاه برگرفته از غرب و منطبق با فردگرایی جهانی است که باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.
سید امیر عباس عبداللهی جامعه شناس در رابطه با معضل فرزندآوری در کشور اظهار کرد: با توجه به بافت فرهنگی جامعه و مسائل پیچیده آن، سلبریتی‌ها یکی از عوامل تأثیرگذار در کاهش فرزندآوری و رشد جمعیت در کشور هستند، چرا که با افزایش فعالیت اغلب سلبریتی‌ها در فضای مجازی و نمایش تصاویر خود با حیوانات، باعث دور شدن نگرش فرزندآوری مردم شده‌اند تا جایی که پیشتر یکی از این سلبریتی‌ها اعلام کرده بود که حاضر است به جای داشتن فرزند با گربه خود زندگی کند که این امر تبعات متفاوتی را در میان گروه‌های مختلف جامعه به همراه دارد و باعث می‌شود افراد اشتیاق به داشتن فرزند نداشته باشند و تمام این‌ها الگوگیری از غرب است که به دنبال آن, موضوعات لیبرالیسم و نئولیبرالیسم مطرح می‌شوند که تأثیرات زیادی دارند.
وی بیان کرد: علاوه بر اقتصاد کشور، مشکلات متعدد اجتماعی و فرهنگی هم وجود دارند که دست به دست هم داده و باعث کاهش نرخ جمعیت کشور شده‌اند که در این میان زوج‌های جوان، مشکلات اقتصادی و ترس از آن را مهم‌ترین دلیل عدم فرزندآوری خود هم در سال‌های اولیه زندگی مشترک و هم پس از آن, اعلام می‌کنند.
این جامعه شناس تصریح کرد: متأسفانه جامعه ما الگوبرداری‌های ناقصی از دیگر جوامع داشته است که از آن جمله می‌توان به موضوع سیاست‌های تشویقی فرزندآوری اشاره کرد، چرا که به جای کمک کردن به افزایش جمعیت کشور, بیشتر به مدد کاهش آن آمده‌اند که باید به فرهنگسازی و هدف گذاری بسته‌های تشویقی در جامعه و الگو گرفتن از کشورهای موفق توجه ویژه‌ای شود.
عبداللهی با اشاره به پیامدهای منفی بحران کاهش جمعیت در کشور گفت: بحران کاهش جمعیت, تأثیرهای بسزایی در تمامی ابعاد جامعه دارد که از آن جمله می‌توان به کمبود نیروهای امنیتی و کار اشاره کرد، زیرا جامعه‌ای که برای دفاع از کشور و فعالیت‌های اقتصادی خود با کمبود نیروهای جوان روبرو باشد, می‌تواند متحمل آسیب‌های غیر قابل جبرانی شود.
وی با بیان اینکه ویروس کرونا یکی دیگر از عوامل موثر در کاهش نرخ باروری کشور در ماه‌های گذشته است, ادامه داد: با شیوع ویروس کرونا، کشور در سال‌های آینده با رشد منفی جمعیت روبرو خواهد شد، زیرا عوامل موثر بر کاهش جمعیت چهار رکن دارند که از آن جمله می‌توان به مهاجرت؛ اعم از داخلی یا خارجی, ازدواج, طلاق و فوت اشاره کرد که ویروس کرونا روی تمامی این عوامل تأثیر بسزایی می‌گذارد و ترس از ابتلا به این ویروس باعث می‌شود که زوجین اقدام به فرزندآوری نکنند.
این جامعه شناس با اشاره به نقش کلیدی دولت و مجلس برای حل معضل کاهش جمعیت در کشور تأکید کرد: دولت و مجلس, به عنوان دو اهرم کلیدی می‌توانند در موضوع مهم فرزندآوری نقش آفرینی کنند، امّا متاسفانه با اهمال کاری‌های خود، این موضوع مهم را به فراموشی سپرده‌اند که با گذشت زمان، کمبود نیروهای جوان بیشتر در کشور احساس می‌شود.