پای سالن‌های تئاتر اصفهان لنگ می‌زند
سالن‌های نمایشی یکی از پایه‌های اصلی هنر تئاتر در هر شهر و استانی است. به نظر می رسد حوزه تئاتر از این جهت در شهر اصفهان دچا کمبودهایی است.
این مساله که تعداد سالن‌های نمایشی تخصصی در اصفهان کافی نیست، دغدغه هنرمندان بسیاری است. عده‌ای معتقدند که هیچکدام از سالن‌های نمایشی تعریفی از اینکه چه نوع تئاتری باید در آنها اجرا شود ندارد و برخی نگاه و توجهی که به صنعت تئاتر اصفهان می‌شود را نامناسب می‌خوانند. این گروه بر این باور هستند که این هنر به خوبی می‌تواند در گسترش فرهنگ یک جامعه مؤثر باشد به همین دلیل سالن‌های تئاتر باید در هر کجای شهر به چشم بخورد. برخی چنین دغدغه‌ای در وضعیت کنونی تئاتر را در اولویت نمی‌دانند و اوضاع را وخیم‌تر از آن می‌دانند که با تجهیز کردن و افزایش دادن تعداد سالن‌های تئاتر حل شود.
محمدرضا رهبری، نمایشنامه‌نویس در این باره به خبرنگار ایمنا می‌گوید: معضلی که امروزه در حوزه تئاتر از آن رنج می‌بریم، نگاه نادرستی است که به این حوزه دوخته شده است. ما باور نداریم که تئاتر برای زندگی امروزی جوامع، یک ضرورت بزرگ فرهنگی است و کارکرد آن بسیار وسیع است. این در حالی است که برای تقویت نهادهای فرهنگی خود نیاز داریم که نهاد تئاتر داشته باشیم.
وی می‌افزاید: از طرفی تئاتر را در حاشیه و آن را تفریحی می‌دانیم. در صورتی که تئاتر جایگاه بسیار وسیع‌تر و غنی‌تری دارد. در صد سال گذشته با توجه به تغییر و تحولاتی فرهنگی که جوامع داشته‌اند بشر به دستاوردهای جدیدی دست یافته است و تئاتر از یک برنامه فرهنگی ویژه اشراف، طبقه خاص یا روشنفکران و یا صرف عامه مردم با نمایش‌های مردمی چه در گونه حزن آور چه در گونه شادی آور خارج شده است. امروزه تئاتر جنبه‌های گوناگونی دارد.
این نمایشنامه‌نویس ادامه می‌دهد: تئاتر را باید محور بزرگی در نظر گرفت که یک سر آن تئاتر عامه پسند و مردمی است (که نام‌های دیگری هم می‌شود روی آن گذاشت)، و یک سر دیگر آن به تئاتر روشنفکرانه یا فرهنگی ختم می‌شود. بین این دو سر محور، طیف متنوعی از تئاترهای مختلف مثل تئاترهای تعلیمی، آموزشگاهی، سیاسی و بیرونی وجود دارد. منظور از تئاتر آموزشگاهی، تئاترهایی است که در دانشگاه‌ها یا مدارس وجود دارد. هر شکلی از این تئاترها به موضوعات و نیازهایی از جامعه یا مخاطبان در رده‌های سنی متفاوت پاسخ می‌دهد.
تعداد سالن‌های تئاتر کفاف جامعه امروز را نمی‌دهد
رهبری اظهار می‌کند: همه این طیف وسیع و متنوع تئاترها مورد نیاز جامعه است. از این نیازهای متنوع و شکل‌های متفاوت مشخص می‌شود که به بیش از این تعداد سالن و محل اجرا و فرصت ارائه تئاتر نیاز است. نمی‌شود برای شهری به وسعت اصفهان که پایتخت فرهنگی کشور است، یک گونه نمایشی و یک مرکز تئاتر در نظر گرفت.
وی تصریح می‌کند: از همین روی به شکل‌های متنوعی از تئاتر و انواع سالن در نقاط مختلف شهر نیاز داریم به دلیل این که جامعه شهری توسعه پیدا کرده و این جامعه شهری نیازهای متنوعی پیدا کرده که باید به آنها پاسخ داده شود. این حرف‌ها از منظر مدیریت فرهنگی شهر است. در واقع این تعداد سالن و فقط یک گونه از تئاتر کفاف جامعه امروز را نمی‌دهد و برای آن بسیار مضر است. شهر ثابت نمانده و هر روز در حال تغییر است و به همین دلیل نیازهای آن نیز رو به تغییر است.
مطالبه از یک نهاد و سازمان نیست
این نمایشنامه‌نویس توضیح می‌دهد: با توجه به این تعریف، مطالبه از یک نهاد و سازمان خاص نیست. درواقع این مطالبه فقط از ارشاد یا شهرداری نیست، بلکه از همه دستگاه‌ها است. برای نمونه، آموزش پرورش چرا سالن تئاتر در مدارس را در نظر نمی‌گیرد؟ دانشگاه‌ها چرا آمفی‌تئاتر ندارد؟
رهبری با اشاره به خاص و متفاوت بودن وضعیت فعلی ادامه می‌دهد: طبیعتاً در موقعیت فعلی، یعنی دوران کرونا، اگر گونه‌های مختلف تئاتر در نظر گرفته می‌شد به راحتی می‌شد با رعایت پروتکل‌های لازم، در فضاهای مختلف شهری تئاتر کار کرد. در واقع الزاماً همه سالن‌ها سربسته نبود و پایگاه‌های مختلف تئاتری در شکل‌های مختلف برای زمان‌ها و موقعیت‌های متفاوت وجود داشت.
وی می‌افزاید: بحث واکسیناسیون هم که متأسفانه به موقع انجام نشد و ما هر روزه شاهد مرگ عزیزان خود در سطح جامعه هستیم. کسی که در دانشگاه درس تئاتر خوانده و معیشت او از این راه است، الان که فعالیت اهالی تئاتر به طور کامل تعطیل است، چگونه گذران زندگی کند؟
این نمایشنامه‌نویس تاکید می‌کند: کدام یک از نهادهایی که معتقدند باید به اهالی تئاتر دستور بدهند و به آنها امر و نهی کنند، الان به فکر این قشر هستند؟ کسانی که فکر می‌کنند باید اهالی تئاتر پاسخگوی شورای نظارت بر نمایش آنها باشد (همه نهادها یک شورا دارند) چرا اکنون راهکار معیشتی ندارند؟ الان نوبت آن‌هاست که وارد میدان شوند.
تئاتر شهر یک شوخی با هنرمندان است
رهبری در ادامه درباره اصفهان و حاشیه‌های اقداماتی که برای زدن اولین کلنگ آن صورت گرفت می‌گوید: تئاتر شهر یک شوخی با هنرمندان است که هر چند سال یک بار گریبان گیرشان می‌شود. به نظر من دیگر کافیست! در تعریف من در همه جا باید سالن تئاتر وجود داشته باشد. بحث تئاتر شهر جریانی بود که در سطح کشور از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هدایت و برنامه‌ریزی شده بود. پیش شرط‌هایی داشت و اقداماتی قرار بود انجام شود. در سال ۹۲ زمینه‌هایی فراهم شد. در ابتدا مقرر شد تا تالار فرشچیان به این کار اختصاص داده شود و حتی تابلویی هم آماده شد، اما متأسفانه به دلیل اشکالات قانونی و یا شاید کم کاری اتفاقی نیفتاد.
وی اظهار می‌کند: در خصوص مسئله تئاتر شهر اصفهان دو مسئله وجود دارد. یکی آنچه که شهرداری به عنوان تئاتر شهر مطرح می‌کند، یعنی ساختمانی که نهاد اصلی تئاتر اصفهان باشد (روزی چهارباغ و روزی مجموعه مسکونی شهید کشوری پیشنهاد شد) و دوم یک طرحی که در وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی وجود دارد. الان از کدام یک حرف می‌زنیم؟ در هر حالت باید گفت مسئله تئاتر شهر تاریخچه مفصلی پیدا کرده که متأسفانه تاریخچه موفقی هم نیست. مهم‌تر از اینها اصلاح نگاه و رسیدن به دیدگاه درست چاره‌ساز است.
لزوم توسعه زیرساخت‌های نمایشی شهر
سعید امامی مدیر تالار هنر اصفهان به خبرنگار ایمنا می‌گوید: سالن‌های تئاتر محدود است و تعداد کمی سالن نمایشی در اصفهان داریم. مجموعه سالن تئاتر تخصصی شهرداری اصفهان یا همان تالار هنر، حوزه هنری و مجموعه فرشچیان سه مجموعه سالن تخصصی برای اجرا هستند و دیگر سالن‌ها، استاندارد و تخصصی نیستند. اگر در سالن‌های دیگر هم اجرایی انجام شود، تعدادشان انگشت شمار است. حتی می‌توان گفت در دوران شیوع کرونا، بقیه سالن‌ها هیچ اجرایی نداشتند.
وی مطالبه و نیازهای اصفهان در خصوص سالن‌های نمایشی را به دو بخش تقسیم می‌کند و می‌افزاید: اولین بخش، حمایتی است که باید از گروه‌های نمایشی صورت بگیرد که اگر با نگاه منصفانه بررسی کنیم، از این نظر و در حد توان یا حتی بیشتر، از گروه‌های مختلف نمایشی حمایت شده است. می‌توان گفت هنرمندان و اجرا کنندگان در سالن‌های نمایشی، رضایت نسبی از شهرداری و مشخصاً مجموعه فرهنگی تالار هنر داشتند.
مدیر تالار هنر خاطر نشان می‌کند: اما دومین بخش و جنبه زیرساختی مسئله، بحث دیگری است و فراتر از تصمیم‌گیری مدیریت تالار هنر است. هر چند من همیشه این مطالبه را داشتم و معتقدم که در خصوص توسعه زیرساخت‌های حوزه نمایش شهر، باید اقداماتی انجام شود برای نمونه چند سال پیش طرحی برای ساخت تئاتر شهر اصفهان داده شد. بودجه‌ای در نظر گرفته شد و جانمایی هم انجام شد. منتهی پیگیری برای اجرای این مصوبه و به ثمر نشستن آن صورت نگرفت. این مسئله چیزی فراتر از حوزه فعالیت سازمان فرهنگی است و مربوط به بحث‌های عمرانی شهرداری و متولیان دیگر می‌شود.
سعیدی ادامه می‌دهد: البته اقدامات لازم باید تحت نظارت و با نظر کارشناسی سازمان فرهنگی و تالار هنر صورت بگیرد و نظارت فنی و کارشناسی به عهده سازمان فرهنگی است، اما اصل پیگیری مربوط به مجموعه‌های غیر است و این مسئله دست ما را می‌بندد بنابراین مرجع اصلی این مطالبه تیم شهرداری جدید و شخص شهردار خواهد بود.
دیگر تئاتری وجود ندارد
احسان جانمی، عضو هیأت مدیره انجمن هنرهای نمایشی در گفت و گو با خبرنگار ایمنا، اظهار می‌کند: سالن‌های نمایشی در اولویت قرار ندارد چون دیگر تئاتری وجود ندارد.دغدغه اصلی، حال بد تئاتر است که هیچ ربطی به سالن‌ها ندارد! در اصفهان برنامه‌ریزی مناسبی برای تئاتر وجود ندارد. حوزه هنری بودجه و چشم اندازی برای تئاتر ندارد و ارشاد هم می‌گوید بودجه ندارم! تالار هنر هم که در وضعیت بهتری به سر می‌برد به خاطر شرایط کرونا تعطیل است. سالن‌های تئاتر حتی اگر وضعیت خوبی هم داشتند، نمی‌شد در آنها اجرایی داشت.
وی می‌گوید: اوضاع خیلی ریشه‌ای تر از این حرف‌ها است. مسئله تئاتر این است که اصلاً دیگر تئاتر وجود ندارد. هنرمندان تئاتر داریم، اما تئاتر نداریم. این قشر از جامعه این روزها با وام زندگی خود را می‌گذرانند. بحث سالن‌های تئاتر موضوع خوبی است اما مشکل الان این است که تئاتر اصلاً وجود ندارد.
شاید زخم تئاتر اصفهان عمیق‌تر از این حرف‌ها است و لنگ زدن پای سالن‌های تئاتر کوچک‌ترین مشکل باشد؛ اما اگر تمامی اینها یک زنجیره بزرگ از کنش‌ها واکنش‌ها باشد چطور؟ اگر یک قدم، قدم‌های دیگر را در پی داشته باشد چطور؟ اگر تمامی این عوامل به یکدیگر وابسته باشد چطور؟ به هر حال باید از یک جا شروع کرد. باید دست یاری به سوی تئاتر اصفهان دراز کرد و زخم‌هایش را التیام داد. چرا که اصطلاحاً ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است.