چشم انتظاری تلخ
یکی از پرآسیب‌ترین مشکلات یک زوج ناباروری است، براساس برآوردها ۱۵ درصد زوجینی که در دوره باروری و در سنین ۲۵ تا ۴۰ سال قرار دارند مشکل ناباروری دارند، در برخی استان‌های پرجمعیت آمار ناباروری حدود ۲۰ درصد است، در کشور حدود ۴ میلیون زوج نابارور نیازمند دریافت خدمات درمان مشکل ناباروری هستند.
ناباروری در دنیا و کشور با بالا رفتن سن ازدواج روبه افزایش است، میانگین نرخ ناباروری در جهان ۱۵ درصد است، عددی که در ایران حتی به ۲۲ درصد هم می‌رسد، بر طبق آمارها در ایران حدود ۴ میلیون زوج نابارور وجود دارد که سهم ناباروری در آقایان و خانم‌ها تقریباً برابر است، به عبارتی ناباروری چیزی در حدود یک دوازدهم جمعیت کشورمان را مستقیم یا غیرمستقیم درگیر کرده است.
اما حدود ۶۰ درصد زوج‌های نابارور کنونی، نابارور ثانویه هستند، نابارور ثانویه یعنی زوج‌هایی که بارور بوده‌اند اما به دلایلی همچون سبک زندگی، تأخیر در فرزندآوری، تغذیه و… قدرت باروری خود را از دست داده‌اند! این آمار یعنی، برخلاف باور عمومی زوج‌های جوان، فرصت فرزندآوری همیشگی نیست و ریسک جدی ناباروری در کمین زوج‌هایی است که فرزندآوری را به تأخیر می‌اندازند! به عبارت دیگر با سونامی ناباروری ثانویه در ایران روبه‌رو هستیم.زوجین نابارور با چالش‌های فراوانی روبه‌رو هستند، تزریق داروهای هورمونی، استراحت‌های طولانی برای جواب دادن IVF و طی کردن چندباره این مسیر توان هر فردی را می‌گیرد. عدم نتیجه‌گیری از درمان، از دست رفتن جنین‌ها، ضعیف شدن بدن، سرزنش‌های اطرافیان، ترس از قضاوت دیگران و هزینه‌های گزاف درمان منجر به ناامیدی و بسیاری از اوقات این زوج‌ها درگیر افسردگی، انزوای اجتماعی و حتی طلاق می‌شوند.
بزرگترین دغدغه زوج‌های نابارور پس از قضاوت دیگران، هزینه درمان است، گاهی آنقدر هزینه‌ها بالا است که زوجین از درمان روی باز می‌گردانند. بسیاری از تجهیزات، دستگاه‌ها و داروهای مورد استفاده برای درمان ناباروری وارداتی بوده و تحریم‌های کشور نیز مزید بر علت شده تا هزینه‌های درمان بسیار بالا برود. هزینه هر سیکل درمانی در مراکز دولتی ناباروری، هشت تا ۹ میلیون تومان و دوره کامل آن متوسط حدود ۲۴ تا ۲۷ میلیون تومان است و این اصلاً مبلغ کمی نیست، ناگفته نماند در مراکز خصوصی هزینه درمان حدود دو تا سه برابر بیشتر است.
درد و دل زوج‌های نابارور / روش‌های خرافی برای درمان ناباروری
زنی ۳۸ ساله که درگیر موضوع ناباروری است، به خبرنگار ایمنا می‌گوید: یکسال از ازدواج من و همسرم می‌گذشت که تصمیم به بارداری گرفتیم و حدود هشت ماه بعد به علت باردار نشدن به پزشک مراجعه کرده و متوجه شدم به علت ژنتیکی نابارور هستم. حدود هفت یا هشت سال است که علیرغم اقدام و تلاش پزشکی برای بارداری نتیجه‌ای حاصل نشده است و دوران این چشم انتظاری تلخ همچنان ادامه دارد.
وی در خصوص رفتار اطرافیان، می‌افزاید: خانواده‌ها همراه با فشارهای روحی، روش‌های خرافی را توصیه می‌کردند. اکنون با گذشت این سال‌ها خانواده همسرم اصرار بر ازدواج دوم او دارند و این اصرارها از نظر روحی من و همسرم را بسیار ضعیف کرده و امید را از ما گرفته است.
این خانم جوان، ادامه می‌دهد: در طول این مدت چندین روش درمان ناباروری مانند کاشت جنین را تجربه کرده‌ام اما متأسفانه هیچکدام به نتیجه نرسیده است. هزینه‌های بسیاری برای درمان صرف شده و تحت پوشش بیمه نبودن خدمات ناباروری زوجین، فشار اقتصادی و فشار روحی ما را اضافه می‌کند. خانواده همسرم مخالف فرزندخواندگی هستند و به همین علت تاکنون برای فرزندخواندگی اقدام نکرده‌ایم.
انزوای زوجین نابارور با رفتارهای غلط اطرافیان
مردی ۴۰ ساله هم در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص اهمیت روحیه و امید در دوران درمان ناباروری، اظهار می‌کند: از تلاش من و همسرم برای شنیدن صدای کودک خود حدود پنج سال می‌گذرد. داشتن روحیه برای درمان بسیار مؤثر است، به خصوص اینکه دوره درمان ناباروری بسیار طولانی است، از نظر اقتصادی و روحی دوران سختی را طی می‌کنیم.
وی ادامه می‌دهد: اینکه مدام اطرافیان سعی می‌کنند ترحم بیش از حد به ما داشته باشند، سرزنش کنند و یا از ما سوالات بسیار بپرسند باعث افزایش افسردگی، اضطراب و استرس می‌شود، حتی در بسیاری از اوقات من و همسرم به علت حفظ روحیه و قرار نگرفتن در معرض رفتارهای این چنینی از رفتن به مهمانی‌ها و دورهمی‌ها دوری می‌کنیم.
این مرد جوان اضافه می‌کند: تاکنون هزینه‌های بالایی پرداخت کرده‌ایم و گاهی اوقات به سختی از پس هزینه‌ها برآمده‌ایم. شاید تنها شانس بیشتری که نسبت به اکثر زوج‌های نابارور داشتیم، داشتن حمایت خانواده‌ها بوده است.
شروع درمان ناباروری پس از یکسال
کیهانه اساسی متخصص زنان و زایمان و فلوشیپ ناباروری در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص زمان نابارور دانستن یک زوج، اظهار می‌کند: هنگامی یک زوج نابارور خطاب می‌شوند که حداقل یکسال هیچ گونه جلوگیری نداشته اما بارداری حاصل نشده باشد. در موارد خاص مانند سابقه ناباروری در بستگان درجه یک، دارا بودن عامل خطر از ناباروری، سن بالای زوجین به خصوص هنگامی که سن خانم بالای ۳۴ سال است و زوجینی که به علت استرس و اضطراب بالا بر اساس تمایل خود حتی بدون هیچ عامل خطری از ناباروری مراجعه می‌کنند، بررسی برای آنها پس از شش ماه نزدیکی بدون جلوگیری آغاز می‌شود.
وی با اشاره به مراجعه برخی زوجین برای چکاپ باروری، تصریح می‌کند: در رویکرد جدیدی که با آن مواجه هستیم زوجین به علت شنیده‌ها و تجارت دیگران زودتر از یک سال برای بررسی و چکاپ به پزشک مراجعه می‌کنند که شرح حال و معاینه بالینی کامل را گرفته، تمام عوامل خطر جمع‌بندی می‌شود و بر اساس آنها برنامه درمان برنامه‌ریزی می‌شود.
این متخصص زنان و زایمان ادامه می‌دهد: خانم‌ها توسط متخصص زنان دارای فلوشیپ یا فوق تخصص ناباروری و آقایان توسط پزشکان اورولوژیست معاینه می‌شوند. پس از انجام شدن معاینه و مشخص شدن نکات مثبت و منفی شرح‌حال، آزمایش‌هایی گرفته می‌شود که شامل آزمایش هورمونی برای خانم، تست‌های ذخیره تخمدان در گروه‌های دارای عامل خطر، بررسی لوله‌های رحم، بررسی اسپرم یا نطفه‌های مرد است. از زوجین نابارور که دوران برقراری نزدیکی بدون مراقبت آنها به اتمام رسیده باشد و عامل خطر برای ناباروری داشته باشند، قبل از پایان یکسال عکس‌برداری از لوله‌های رنگی فلوتیوپ انجام می‌شود.
وی در خصوص تست ذخیره تخمدان، اضافه می‌کند: با تست ذخیره تخمدان نمی‌توان آینده باروری زوجین، زمان کاهش قدرت باروری و زمان یائسگی را مشخص کرد. بر اساس تست ذخیره تخمدان درمان‌های ناباروری طرح‌ریزی می‌شود. بنابراین گرفتن این تست از افرادی که عامل خطری برای ناباروری ندارند منطقی نبوده و تنها موجب افزایش استرس و اضطراب زوجین خواهد شد.
اساسی با اشاره به گروه‌بندی افراد نابارور، می‌گوید: در زوجین نابارور، علت ناباروری حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد بانوان، عدم تخمک‌گذاری مرتب است که سر دسته گروه آنها، افراد دارای تنبلی تخمدان هستند، ۳۰ تا ۴۰ درصد ناباروری‌ها نیز به ناباروری مردان وابسته است و علت ناباروری دسته دیگری درگیری لوله‌های رحم و فالوپین تویوپ است.
افزایش سن ازدواج و فرزندآوری
وی در خصوص تأثیر افزایش سن ازدواج و فرزندآوری، اظهار می‌کند: گروه دیگری از زوجین دچار اختلالات تخمک‌گذاری شده، در اواخر دوران باروری خود هستند و ذخایر تخمدان آنها روبه اتمام است. در این گروه سن بارداری در خانم‌ها به تعویق افتاده و در انتهای دوران باروری به فکر فرزندآوری می‌افتند. سن ازدواج زوجین در تمام دنیا بالا رفته و سن فرزندآوری نیز به طبع افزایش یافته است.
این فلوشیپ ناباروری ادامه می‌دهد: گروه بزرگی که در دسته اختلالات لوله رحمی قرار می‌گیرند، بیماران آندومتریوز هستند. این بیماری کف لگن و تمام اجزای حاضر در لگن را درگیر می‌کند. در واقع بافت آندومتر یا بافتی که در خون قاعدگی دفع می‌شود از طریق لوله‌های رحم وارد حفره لگن می‌شود که به طور طبیعی این بافت باید توسط سیستم ایمنی خانم جمع شده و از بین برود اما در گروه مستعد ژنتیکی، این بافت در حفره لگنی جایگزین می‌شود. در نوع شدید این بیماری امکان دارد به تخمدان‌ها و به لوله‌های رحم آسیب رسیده و ترکیب شیمیایی حفره لگن را طوری تغییر دهد که برای لقاح، تشکیل جنین و باروری مضر باشد.
راه‌های نوین درمان ناباروری
وی درباره ذخیره قدرت باروری خانم از طریق فریز کردن تخمک‌ها، تصریح می‌کند: از جمله راه‌های جدید درمان ناباروری، ذخیره قدرت باروری خانم برای آینده است. خانم‌هایی که تا سن ۳۵ سال ازدواج نکرده‌اند می‌توانند تخمک‌های خود را فریز کنند. البته این سن یک عدد مطلق است که امکان دارد برای افراد مختلف متفاوت باشد. سن ۳۵ حداکثر سنی است که یک فرد برای ذخیره قدرت باروری خود اقدام می‌کند.
اساسی اضافه می‌کند: چنین افرادی از روش‌های کمک باروری برای فریز کردن تخمک‌های خود استفاده می‌کنند تا در صورت نداشتن تخمک مطلوب یا ذخیره کافی برای باروری در آینده، از این ذخیره استفاده کنند. استفاده یک خانم از ذخیره تخمک خود مشروط به ازدواج و داشتن همسر مشخص و قانونی است.
وی با اشاره به زوجینی که قصد فرزندآوری در حال حاضر ندارند، اظهار می‌کند: زوجینی که ازدواج کرده‌اند اما در حال حاضر قصد باروری به هر علتی ندارند، می‌توانند جنین‌های خود را فریز کنند؛ البته این روش نیز مشروط بر داشتن همسر قانونی و مشخص است. رحم خانم‌ها به طور معمول تا حدود ۵۰ سالگی دارای حالت مطلوب برای باروری است اما در آن سن امکان دارد تخمک‌های خوبی برای بارور شدن وجود نداشته باشد، بنابراین جنین‌های فریز شده توسط کاشت یا IVF به بدن خانم انتقال می‌یابند.
این متخصص زنان و زایمان با اشاره به روش‌های مشاوره ژنتیک، خاطرنشان می‌کند: از دیگر روش‌های درمان ناباروی برای افراد با بیماری‌های ژنتیک یا زوجین دارای سقط جنین مکرر است. اگر بتوان از روش‌های مشاورات ژنتیک ژن معیوب را مشخص کرد می‌توان جنین‌های سالم را انتقال داد.
شیوع کلی ناباروری در کشور ۸۸/۷ درصد / اعمال اصلی درمان ناباروری تحت پوشش بیمه نیست
زهرا جوانمردی رئیس اداره مامایی معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا در خصوص انواع ناباروری، اظهار می‌کند: ناباروری به دو دسته ناباروری اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. ناباروری اولیه برای زوجین بدون فرزند که پس از یکسال تلاش برای باروری موفق به بارداری نشده‌اند و ناباروری ثانویه برای زوجین دارای فرزند که پس از یکسال عدم پیشگیری از بارداری نتوانسته‌اند موفق به باردار شوند، به کار می‌رود.
وی با اشاره به میانگین هزینه درمان ناباروری در مراکز دولتی، می‌افزاید: شیوع کلی ناباروری در کشور ۸۸/۷ درصد برآورد شده است. شیوع ناباروری اولیه ۰۹/۳ درصد و ناباروری ثانویه ۱۸/۲ درصد و شیوع ناباروری در طول سال‌های زندگی ۹۶/۱۳ درصد است. میانگین هزینه درمان ناباروری در مراکز دولتی حدود هشت تا ۹ میلیون تومان است. قابل ذکر است که در حال حاضر اعمال اصلی درمان ناباروری تحت پوشش بیمه نیست.
رئیس اداره مامایی معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تصریح می‌کند: در حال حاضر اساتید و متخصصان شاغل در مراکز درمان ناباروری استان اصفهان مطابق با آخرین پروتکل‌ها و گایدلاین‌های علمی مشغول فعالیت هستند. همچنین با تشکیل اداره‌ای مجزا در وزارت بهداشت که متولی امور درمانی ناباروری است، آخرین دستورالعمل‌های علمی به کلیه دانشگاه‌ها و مراکز ناباروری ابلاغ می‌شود.
وی با اشاره به تجهیزات و امکانات درمان ناباروری استان اصفهان، ادامه می‌دهد: طبق اذعان وزارت بهداشت از نظر تجهیزات و امکانات درمان ناباروری، استان اصفهان جزو استان‌های برتر کشور در زمینه درمان ناباروری است. در حال حاضر دو مرکز درمان ناباروری حضرت مریم (ع) که مرکزی دولتی دانشگاهی مستقر در مرکز آموزشی درمانی شهید بهشتی اصفهان است و مرکز خصوصی باروری و ناباروری اصفهان در حال فعالیت هستند.
بسته حمایت مالی و تسهیلات قرض‌الحسنه زوجین نابارور
جوانمردی اضافه می‌کند: طبق بسته حمایت مالی از زوجین نابارور ابلاغ شده توسط وزارت بهداشت به دانشگاه‌ها و مراکز درمان ناباروری، برای زوجین نابارور واجد شرایط، ۹۰ درصد تعرفه دولتی خدمات شامل سونوگرافی و پروسیجرهایی که در کتاب ارزش نسبی به عنوان خدمات بدون بیمه مشخص شده و در درمان ناباروری اعمال می‌شود تحت پوشش بسته حمایتی خواهد بود. این بسته شامل روش‌های کمک‌باروری، میکرواینجکشن، لقاح آزمایشگاهی و تلقیح داخل رحمی و سایر روش‌های تشخیصی درمانی از جمله درمان‌های ناباروری مردان است.
وی با اشاره به شرایط زوجین نابارور برای دریافت بسته حمایت مالی، اظهار می‌کند: از زوجین دارای شرایط داشتن ناباروری اولیه یا ثانویه، سن کمتر از ۴۲ سال خانم، تابعیت ایرانی حداقل یکی از زوجین و داشتن بیمه پایه مشمول برنامه، حمایت مالی می‌شود.
رئیس اداره مامایی معاونت درمان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان ادامه می‌دهد: تسهیلات قرض‌الحسنه به افراد واجد شرایط که در زمان معرفی برای اخذ تسهیلات تحت درمان هستند، اعطا می‌شود. برای برخورداری از این تسهیلات سن خانم نابارور باید زیر ۴۵ سال باشد و زوجین باید تاییدیه مرکز ناباروری دولتی دال بر هزینه بالای خدمت را داشته باشند. به هر زوج نابارور تنها یک سهمیه تعلق می‌گیرد. مبلغ تسهیلات اعطایی میان پنج تا ۳۰ میلیون تومان، بسته به نوع خدمت ارائه شده متفاوت است.
وی خاطرنشان می‌کند: جهت دریافت این تسهیلات قرض‌الحسنه، زوج نابارور باید در مرکز دولتی دانشگاهی حضرت مریم (ع) واقع در مرکز آموزشی درمانی شهید بهشتی اصفهان نسبت به تشکیل پرونده و انجام بررسی‌های لازم اقدام نمایند، سپس از طریق آن مرکز و با هماهنگی معاونت درمان افراد واجد شرایط به بانک‌های عامل جهت دریافت تسهیلات معرفی خواهند شد.
خدمات جدید بیمه سلامت به زوجین نابارور
در روزهای گذشته مهدی رضایی معاون بیمه و خدمات سلامت سازمان بیمه سلامت ایران با اشاره به اینکه بر اساس طرح جوانی جمعیت بندهایی از این قانون متوجه سازمان‌های بیمه‌گر پایه برای برقراری پوشش بیمه خدمات است، گفت: در بحث درمان ناباروری این سازمان جهت شناسایی افراد ناباروری که بیمه نیستند مکاتبه‌ای با مراکز بهداشتی و مدیران کل استان‌ها داشته است تا در صورت مراجعه، این افراد به طور رایگان بیمه شوند، همچنین جهت پوشش خدمات ناباروری که تاکنون ستاره بودند و در تعهد نبودند نیز طبق تفاهم نامه‌ای که با معاونت درمان منعقد می‌شود، سازمان بیمه سلامت خدمات نازایی مربوط به زوجین نابارور را به میزان ۹۰ درصد پوشش خواهد داد.
وی می‌افزاید: خدمات آزمایشگاه، دارو، پاراکلینیک و نیز اقدامات مرتبط با سقط‌های درمانی نیز در حال حاضر تحت پوشش بیمه قرار دارد. جهت شناسایی زوجین دچار مشکل ناباروری علاوه بر سامانه‌ای که معاونت درمان در اختیار دارد، از طریق مدیریت نشان هم می‌توان اقدام کرد؛ ضمن اینکه از مراکز طرف قرارداد نیز می‌خواهیم تا افرادی که بیمه ندارند را جهت برخورداری از پوشش بیمه به سازمان بیمه سلامت معرفی کنند.
وی در خصوص پوشش بیمه‌ای خدمات درمان ناباروری، اظهار می‌کند: هزینه این خدمات طبق بررسی که معاونت درمان به ما ارائه داده است، در بخش دولتی برای خدمت میکروانجکشن پنج میلیون تومان فارغ از دارو، برای آزمایش و پاراکلینیک و خدمت IUI دو میلیون تومان هزینه دارد. هزینه IVF در بخش خصوصی حدود هشت میلیون تومان است که با اضافه کردن هزینه‌های دارویی و پاراکلینیک حدود ۲۰ میلیون تومان می‌شود. خدمات دارویی این بیماران و گرافی‌های تخصصی آنها در حال حاضر با تعرفه دولتی و فرانشیز ۳۰ درصد تحت پوشش بیمه است.