وقتی فرا بنفش در اصفهان به شدت خطرناک می‌شود

احمدرضا جلوه نژاد: آفتاب اصفهان از بسیاری از شهرهای آفتابی جهان سوزان‌تر است. این نه که تنها در باور و احساس عامه مردم باشد که نقشه‌های ماهواره‌ای نیز که شاخص فرابنفش جهان را به تصویر می‌کشد، نیز آن را تأیید می‌کنند. روز گذشته نقشه ماهواره‌ای مانیتورینگ جهانی شاخص فرابنفش نشان می‌داد که مناطق مرکزی و جنوب غربی ایران که اصفهان را نیز شامل می‌شود، با مناطقی از مکزیک و آمریکای مرکزی و نیز هیمالياى مرتفع بیشترین میزان این اشعه مضر را در این روز دریافت کرده است.

مانیتورینگ نشر تروپوسفریک که مقرش در هلند است، میزان شاخص فرابنفش اصفهان در روز گذشته، 24 خرداد را ١٣.٦ واحد برآورد کرده است. شاخصی که اگر بالای ٨ باشد بسیار خطرناک و بالاتر از ١١ به‌شدت خطرناک عنوان می‌شود و هر چه بیشتر وخیم‌تر.

برآورد این مرکز حاکی از آن است که ستون اوزون بالای شهر اصفهان در این روز ٢٧٢.٥ واحد دابسون است. هر یک واحد دابسون برابر لایه‌ای از گاز اوزون است که ضخامتی برابر یک‌صدم میلی‌متر دارد؛ بنابراین ٣٠٠ واحد دابسون که معیاری به نسبت معمول است بیانگر لایه‌ای است که تنها ٣ میلی‌متر ضخامت دارد. هرچه ستون اوزون که در واقع لایه محافظ جو برای جذب اشعه‌های مضر است نازک‌تر باشد، تبعات آن زیان‌آورتر است. اگر چگالی اوزون به ٢٢٠ واحد دابسون تقلیل یابد، آن‌گونه که برای نخستین بار در قطب جنوب اتفاق افتاد، می‌توان گفت که فرایند شکل‌گیری سوراخ اوزون فرارسیدهاست.

کاهش لایه اوزون افزایش اشعه فرابنفش (UV) را به همراه دارد که ازجمله برای چشم و پوست بسیار خطرناک است.

شاخص اشعه ماوراءبنفش (UVI)، یک مقدار کمی است که شدت اشعه ماوراء‌بنفش را در محل و منطقه موردنظر مشخص می‌کند. این شاخص سطح غلظت را در مقیاس یک تا ١١ نشان می‌دهد. هرچه مقدار این شاخص بیشتر شود، قدرت تخریب پوست و چشم بیشتر است.

مقدار این شاخص در زمان‌های مختلف روز متفاوت است ولی در گزارش شاخص، تأکید بر حداکثر روزانه شاخص است که ساعات پیرامونی ظهر از ساعت ١١ تا حدود ٤ بعدازظهر است.

برپایه استاندارد شاخص تابش فرابنفش خورشیدی، اگر این شاخص روی اعداد ١ و ٢ باشد، اشعه بی‌خطر است. شاخص ٣، ٤ و ٥ نشان‌دهنده کم‌خطر بودن اشعه است و نه‌تنها عینک و کرم ضد آفتاب که کلاه نقاب‌دار نیز لازم است اما شاخص ٦ و ٧ نشان‌دهنده خطر زیاد باید چتر نیز بر سر گرفت. شاخص ٨، ٩و ١٠ که بیانگر خطر بسیار زیاد است در برخی از توصیه‌های پزشکی چنین گفته می‌شود که از خروج غیرضروری از خانه بین ساعات ١٠ تا ١٦ تا حد امکان پرهیز شود و در صورت خروج از منزل نیز باید حفاظت‌های لازم را انجام دهند.

برآورد این شاخص برای روز گذشته که در اصفهان ١٣.٦ بود نشان از وخامت اوضاع دارد. البته این رقم از سوی مرکز شیمی جو اصفهان قابل‌تأیید نیست ولی در نبود آماری از سوی این مرکز، این آمار مانیتورینگ جهانی ناگزیر تنها آمار مستند محسوب می‌شود.

شدت تابش خورشید در اصفهان طی چهل سال گذشته به شکلی ملموس افزایش‌یافته است، همچنان که دیگر تغییرات اقلیمی و گرمایش زمین نیز در اصفهان در این دهه‌ها بیش از میانگین جهانی بوده است.

١٢ تيرماه ١٣٥٥ دماي اصفهان به ٣٨ درجه رسيد و يکبار ديگر هم در ١٢ مردادماه دماي اصفهان ٣٧.٧ درجه را نشان داد. اين دو روز گرمترين روزهاي تابستان آن سال بود و بقيه روزها دماي اصفهان از ٣٦ درجه بيشتر نشد.

در تابستان سال ٩٤ اصفهان ٣٧ روز گرم (با دمای ٣٧ و بالاتر) را پشت سر گذاشت و این میزان در تابستان ٩٥ که گرمترین تابستان کره زمین هم بود، بیشتر شد. در تابستان سال ٩٤، اصفهان ١٨ روز را با دماي ٣٧ درجه، ١١ روز را با دماي ٣٨ درجه، ٣ روز را با دماي ٣٩ درجه و ٥ روز را نيز با دماي ٤٠ درجه از سر گذراند. در تابستان سال ٩٥ اصفهان ١٢ روز را با دمای ٣٧ درجه، ١٢ روز را با دمای ٣٨ درجه، ١٤ روز را با دمای ٣٩ درجه، ٤ روز را با دمای ٤٠ درجه و ٢ روز را با دمای ٤١ درجه سپری کرد.

بنابراين ناگزير بايد بپذيريم که اصفهان گرمتر شده و روزهاي گرم طاقت‏فرساي تابستاني‏اش از 2 روز در 1353 به 37 روز در 1394 و 44 روز در سال 95 رسيده است.

دهه 1350 ميانگين دماي حداکثر در گرم‏ترين ماه سال حدود 33 درجه بود، حال‌آنکه ميانگين حداکثر دماي اصفهان در ماه جولاي که در سال‏هاي اخير گرم‏ترين ماه اصفهان به شمار رفته است، به حدود 37 درجه رسيده است. يک گرم‏تر شدن حدود 4 درجه‏اي در تابستان!

در دهه 1350 گرمترين ماه سال اصفهان بين تيرماه و مردادماه دست‌به‌دست مي‏شد و عمدتاً مردادماه گرمتر از تيرماه بود، اما حالا با گذشت زمان آغاز شدت گرما از همان نخستين روزهاي تابستان شروع می‌شود. سه روز نخست تابستان سال 1394 با دماي 40 درجه گذشت.

بر مبناي تحليل‏هاي بخش مطالعات زمين دانشگاه برکلي، از 1950 تا 2013 در يک بازه 63 ساله، ناهنجاري دمايي اصفهان به نسبت ميانگين بلندمدت، حدود 5/2 درجه گرم شدن را نشان مي‏دهد و اين در حاليست که نرخ گرم‏شدن دنيا در 250 سال گذشته تنها ١.٥ درجه بوده است.

درعین‌حال به نظر می‌رسد فاجعه اصلي، زمستان‌های اصفهان است که مدام رو به گرمتر شدن رفته و ميانگين گرم‏تر شدن زمستان‏هاي اصفهان از گرم‏تر شدن تابستان‏هاي شهر رشد چشم‏گيرتري دارد. 11 آذر 1394 اصفهان دماي ميانگين 22 درجه را ثبت کرد، هوايي بهاري که نسبت به ميانگين دمايي بلندمدت اصفهان در اين روز سال 10 درجه گرم‏تر بود.

در حاليکه زمستان‏هاي اصفهان تا اواسط دهه 1360 برف‏هاي معناداري داشت، در 10 سال گذشته جز يک برف نه‌چندان پرپشت در بهمن‏ماه 1392 برف ديگري ثبت‌نشده است.

گرمايش جهاني يا گرم شدن زمين نام پديدهاي است که منجر به افزايش ميانگين دماي سطح زمين و اقيانوس‌ها شده است. طي 100 سال گذشته، کره زمين به‌طور غيرطبيعي حدود٠.٧٤ درجه سلسيوس گرمتر شده که اين موضوع دانشمندان را نگران کرده است. برخي از دانشمندان معتقدند که دهه‌هاي پاياني قرن بيستم، گرمترين سال‌های 400 سال اخير بوده است. گزارش‌ها حاکي از آن است که 10 مورد از گرمترين سال‌‌های جهان تنها از سال 1990 تا سال 2007 به ثبت رسيده است که اين ميزان در 150 سال گذشته بی‌سابقه بوده‌است. به نظر می‌رسد فعالیت‌هاي صنعتي در ايجاد اين مشکل بسيار مؤثر است و به گرم‌شدن کره زمين کمک مي‌کند. همچنين گفته می‌شود گرم شدن کره زمين، در سال 2100 باعث خشکسالي شديد، گرماي سوزان و توفان‌هاي وحشتناک خواهد شد.

اما گرمايش هوا در اصفهان، نه‌تنها از کليت تغييرات آب و هوايي جهان تأثير پذيرفته که بی‌توجهی در مباحث اقليم‏شناسي در شهرسازي دهه‏هاي اخير اين شهر و نيز استفاده از مصالح نابجا، چون بتن در اين شهر کويري به جذب حرارت در ماه‏هاي گرم به‌شدت افزوده است.

کاستن از درختان و مناطق سبز شهري عاملي ديگر است و استفاده روزافزون از خودرو که باعث سوزاندن روزانه 3 ميليون ليتر بنزين در اين شهر که بخش عمده‏اي از آن به گرما بدل مي‏شود نيز عاملي به‌شدت تأثیرگذار است.

افزايش روزبه‌روز، سطح خيابان‏هاي آسفالته که به نظر مي‏رسد حدود 30 درصد از سطح شهر را پوشانده است و مدام رو به افزايش است، عامل مهم ديگري در جذاب گرما در شهر است.