راه طولانی اصفهان برای تبدیل‌شدن به شهر بدون آلودگی پلاستیک

پنجم ژوئن از سوی سازمان ملل «روز جهانی محیط‌زیست» نام‌گذاری شده است و این نام‌گذاری، بهانه‌ای برای یادآوری اهمیت محیط‌زیست در جهان و لزوم توجه سیاست‌گذاران و مردم به محیط‌زیست است. هرساله شعاری برای روز جهانی محیط‌زیست انتخاب می‌شود که برطبق آن سیاست‌گذاری‌ها و راه کارهای جهانی در راستای این شعار تنظیم می‌شود. شعار امسال روز جهانی محیط‌زیست «غلبه بر آلودگی پلاستیک» معرفی شده و بر یافتن راهکارها و راه‌حل‌هایی به‌منظور کاهش توقف آلودگی پلاستیکی در جهان متمرکز است. مذاکراتی نیز در روزهای گذشته برگزار شده است که در آنها ۱۷۰ کشور توافق کرده‌اند پیش‌نویس نخستین پیمان الزام‌آور جهانی برای مقابله با آلودگی پلاستیکی را تهیه کنند.

بر اساس جدیدترین آمار ارائه شده از سوی سازمان ملل، بشر سالانه بیش از ۴۳۰ میلیون تن پلاستیک تولید می‌کند و دو سوم از آن در طول کوتاه‌مدت به زباله تبدیل می‌شود و بازنگری و طراحی مجدد در نحوه تولید، مصرف، بازیافت و دفع زباله‌های پلاستیکی تا سال ۲۰۴۰ میلادی باعث صرفه‌جویی ۴.۵ تریلیون دلاری می‌شود. کشورهای بسیاری از سال 2002 تا امروز اقدام به وضع قوانین و ممنوعیت‌ها در مصرف کیسه‌های پلاستیکی و هم چنین سایر زباله‌های پلاستیکی کرده‌اند از بنگلادش گرفته تا اتحادیه اروپا و امارات و ایالات متحده همگی با وضع قوانین متعدد و ممنوعیت‌ها به جنگ زباله‌های پلاستیکی و کیسه‌های پلاستیکی رفته‌اند. ظروف یک‌بارمصرف، کیسه‌های پلاستیکی و بسته‌بندی‌های پلاستیکی از جمله مهم‌ترین و بیشترین زباله‌های پلاستیکی در جهان هستند.

ممنوعیت‌ها و قوانین کاهش مصرف پلاستیک در جهان

سال 2002 میلادی، بنگلادش نخستین کشوری بود که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع کرد. این کشور به دنبال سیل ویرانگر سال 1988 میلادی و به دلیل این که کیسه‌های پلاستیکی با بستن راه فاضلاب‌ها عامل اصلی شدت یافتن سیلاب بودند، خسارات چشمگیری دید و همین امر سبب شد تا با عزمی جدی به مبارزه علیه زباله‌های پلاستیکی برود.

کشور بوتان در سال 2007 میلادی در راستای سیاست‌های این کشور مبنی بر افزایش نشاط ملی، فروش کیسه‌های پلاستیکی، تنباکو و تبلیغات خیابانی آن را ممنوع کرد.

هنگ‌کنگ در ۲۰۰۷ برای فروشندگان کیسه‌های پلاستیکی مالیات بر آلودگی محیط‌زیست در نظر گرفت و انگلیس، روستای «مادبوری» در جنوب ناحیه «دوون» را به‌عنوان نخستین شهر اروپایی بدون کیسه‌های پلاستیک شناخته شد و در این روستا به‌جای کیسه‌های پلاستیکی، کیسه‌های چند بار مصرف و تجزیه‌پذیر به فروش رسید.

در سال 2009 میلادی هم ۳۳ نماینده انگلیس تصمیم به منع تولید کیسه‌های پلاستیکی فوق نازک و تعیین مالیات برای سایر انواع کیسه‌های پلاستیکی گرفتند.

ایرلند قانون مالیات بر کیسه‌های پلاستیکی را در ۲۰۰۲ وضع کرد که این قانون تا 90 درصد مصرف کیسه‌های پلاستیکی را در این کشور کاهش داد.

دولت تایوان در ۲۰۰۳، توزیع کیسه‌های پلاستیکی رایگان در فروشگاه‌ها و مراکز خرید را ممنوع کرد. استفاده از ظروف یکبار مصرف در رستوران‌های این کشور نیز ممنوع شد و حتی بسیاری از فروشگاه‌ها از افرادی که کیسه‌های خرید خود را به همراه نمی‌آورند جریمه نقدی دریافت می‌کردند. در کشورهایی مانند ایتالیا، بلژیک و ایرلند نیز به دنبال وضع مالیات، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی 94 درصد کاهش‌یافته است. در سوئیس، آلمان و هلند نیز برای استفاده از کیسه‌های پلاستیکی مالیات وضع شده است. به‌تازگی فرانسه هم استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را ممنوع اعلام کرده است.

ممنوعیت پلاستیک در اتحادیه اروپا

بنابر قانون مصوب سال ۲۰۱۹ در اتحادیه اروپا فروش و استفاده از ظروف یکبار مصرف در اتحادیه اروپا ممنوع است. این قانون شامل نی نوشیدنی و گوش‌پاک‌کن نیز می‌شود.در ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا تولید پلاستیک یکبار مصرف متوقف و از دسترس خارج شده و اجرای این قانون سوم جولای ۲۰۲۱ در تمام کشورهای عضو اتحادیه اروپا اجرایی شده است. این قانون شامل اقلام یکبار مصرف از جمله قاشق و چنگال و بشقاب پلاستیکی، لیوان پلاستیکی، نی نوشیدنی، گوش‌پاک‌کن و چوب‌های پلاستیکی متصل به بادکنک می‌شود. همچنین قطعاتی که برای نگه‌داشتن لیوان قهوه و لیوان‌های نوشیدنی که از پلیمرهای مصنوعی تهیه شده‌اند نیز دیگر به بازار عرضه نخواهند شد. فروشندگانی که با این وسایل سروکار دارند موظف هستند جایگزین قابل‌بازیافت برای آنها پیدا کنند. امکان فروش محصولات یکبار مصرف که از قبل در انبارها موجود هستند، وجود دارد.

نیویورک و ممنوعیت ظروف پلاستیکی

هم چنین به‌تازگی شورای شهر نیویورک لایحه اجباری شدن به‌کارگیری از ظروف غذایی قابل‌استفاده مجدد و قابل‌برگشت را برای رستوران‌ها و غذاخوری‌های شهر به تصویب رسانده. طبق این لایحه، بعضی از مؤسسات غذایی در شهر باید راهکارهایی برای چگونگی استفاده از ظروف بسته‌بندی قابل‌استفاده مجدد ارائه دهند و پیشنهادهای آن‌ها شامل شیوه‌هایی برای بازگرداندن ظروف از خانه مشتری‌ها به رستوران نیز باشد.

امارات متحده عربی از ابتدای سال میلادی 2024 استفاده از کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف را که هنگام خرید برای حمل اقلام مختلف استفاده می‌شوند، ممنوع می‌کند. امارات از سال آینده میلادی 2024 واردات، تولید و توزیع کیسه‌های پلاستیکی را متوقف خواهد کرد. این تصمیم مقدمه‌ای بر حذف تمام مواد یک‌بارمصرف پلاستیکی از تاریخ 1 ژانویه 2026 خواهد بود. امارات قصد دارد استفاده از لیوان، بشقاب، کارد و چنگال، ظروف و جعبه‌های پلاستیکی یا فومی را ممنوع کند.

اینها تنها بخشی از ممنوعیت‌ها و قوانینی است که در حال حاضر در جهان برای کاهش آلودگی‌‌ پلاستیکی اعمال می‌شود.

ایران کشوری بدون منع قانونی و بدون سیاست ضد پلاستیک

ایران بر اساس آمارهای جهانی جزو ۲۰ کشور اول دنیا در تولید زباله‌های پلاستیکی است و سالانه حدود ۴ میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌کند و به گفته معاون آموزش و مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست از زباله‌های تولید شده در کشور نیم میلیون تن به کیسه پلاستیکی اختصاص دارد، یعنی هر ایرانی روزانه به‌طور متوسط سه کیسه پلاستیکی مصرف می‌کند که ۹۶ درصد آن مستقیم وارد سطل‌های زباله می‌شود و هیچ منع قانونی و سیاست گذاری برای کاهش این زباله‌های پلاستیکی تعریف نشده است. تنها اقدام سازمان حفاظت از محیط‌زیست در سال‌های اخیر ابلاغ آیین نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی است که سال گذشته ابلاغ شده و در آن تاکید شده که تدبیری اندیشیده شود تا ۵ سال آینده تولیدکنندگان کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت ۲۵ میکرون سالانه ۲۰ درصد تولیدات خود را کاهش و به سمت کیسه‌های سازگار با محیط‌زیست حرکت کنند. در ماده ۳ این آیین نامه سه ممنوعیت از جمله ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی به جز میوه فروشی‌ها، ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون که البته قرار است تا پنج سال آینده به صفر برسد، همچنین ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۶۰ میکرون در فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره ای امده که در کنار سیاست‌های تشویقی برای استفاده مشتریان از پلاستیک‌های سازگار با محیط‌زیست می‌تواند کارساز باشد.

آیین نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی

آیین نامه ای که در مقایسه با سایر کشورها راه حلی آهسته و کم اثر به سمت کاهش مصرف پلاستیک و توقف تولید زباله‌های پلاستیکی است. در حالی که ایران نیازمند سیاست‌های بازدارنده‌ای مانند افزایش قیمت کیسه‌های پلاستیکی، اعمال مالیات بر روی تمامی کیسه‌های پلاستیکی، ممنوعیت استفاده از ظروف پلاستیکی در اصناف مربوط به مواد غذایی، حذف هرنوع کیسه پلاستیکی از فروشگاه‌های زنجیره ای و اقدامات فرهنگی برای کاهش مصرف پلاستیک است، راه حل‌هایی که حتی در آیین نامه کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی به آن توجه نشده و تنها به جایگزین کردن کیسه‌های پلاستیکی به نوع دیگر آن بسنده کرده است در حالی که کشورهای دیگر اقدام به حذف کامل کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی کرده اند .

ایران جزو ۲۰ کشور اول دنیا در تولید زباله‌های پلاستیکی است

اصفهان تشنة اقدامات بلند مدت

همان طور که اشاره شد ایران از معدود کشورهایی است که علیرغم تولید بسیار زیاد زباله‌های پلاستیکی در جهان، قوانینی برای ممنوعیت استفاده از ظروف و کیسه‌های پلاستیکی ندارد همین موضوع در شهر اصفهان نیز صادق است هرچند اقدامات کوتاه مدتی در راستای تشویق مردم به استفاده از کیسه‌های پارچه ای و کاهش پسماند پلاستیکی در اصفهان انجام شده اما این اقدامات بلند مدت نبوده و کافی نیست. از جمله اقدامات تحسین برانگیز شهرداری اصفهان در تشویق مردم به عدم استفاده از کیسه‌های پلاستیکی و کاهش زباله‌های پلاستیکی می‌توان به ویژه برنامه‌های آموزشی شهرداری اصفهان در روز بدون پلاستیک و سایر مناسبت‌های محیط زیستی نام برد که هرساله اجرا می‌شود. از دیگر اقدامات تاثیرگذار شهرداری اصفهان در سال گذشته و به مناسبت روز بدون پلاستیک بود که کیسه پارچه‌ای در فروشگاه‌های کوثر با شعار «ممنون، کیسه پلاستیکی نمی‌خوام!» به صورت رایگان توزیع می‌شود و شهروندان می‌توانند با پیوستن به پویش «نه به پلاستیک» با هر کیسه پارچه‌ای در خریدهای بالای ۳۰۰ هزار تومان، یک کارت قرعه‌کشی بیشتر دریافت کنند. اقدامی که تنها محدود به این روز شد و متاسفانه تداوم نداشت در حالی که شهرداری اصفهان می‌تواند توسط بازارهای روز کوثر مردم را به استفاده از کیسه‌های پارچه ای و تعریف تخفیف‌ها و خدمات ویژه برای افرادی که کیسه‌های پلاستیکی دریافت نمی‌کنند گام‌های موثری در تبدیل اصفهان به اولین شهر بدون پلاستیک ایران بردارند.

پلاستیک‌ها چه بلایی بر سر محیط‌زیست و انسان می‌آورند

بر اساس گزارش‌ها، آلودگی پلاستیکی یک فاجعه جهانی است که حاصل دست بشر است. پلاستیک‌ها موادی هستند که تجزیه آن بیش از ۴۵۰ سال تخمین‌زده شده است و طی این مدت تنها براثر عوامل طبیعی به ذرات ریز و کوچک موسوم به میکروپلاستیک‌ها تبدیل شده اند. این مواد اکنون حتی در مرتفع‌ترین نقطه جهان یعنی قله اورست نیز یافت شده است. انواع پلاستیک‌ها از جمله کیسه‌های پلاستیکی به دلیل ترکیباتشان تجزیه ناپذیرند و صدها سال بدون آنکه تجزیه شوند در محیط باقی می‌مانند و مواد شیمیایی آن به‌تدریج به خاک و آب راه پیدا می‌کنند و علاوه بر آلوده کردن آن، حیوانات را قربانی می‌کنند و در نهایت وارد زنجیره غذایی انسان می‌شوند...

میکروپلاستیک‌ها به تمامی نقاط جهان- در برف‌های نزدیک قله کوه اورست، بلندترین کوه جهان کشف تا عمیق‌ترین نقطه زمین موسوم به خندق ماریانا، به مناطق خشکی، هوا و ذخایر غذایی راه پیدا کرده و حتی بخشی از بارش باران شده‌اند و محققان به وجود این ذرات ریز و خرد در بافت‌ها و اعضای بدن انسان و حتی وجود آن‌ها در جفت جنین‌های متولد نشده نیز پی برده‌اند. در مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۸ انجام گرفته بود مشخص شد میکروپلاستیک‌ها از روده انسان عبور می‌کنند و این ذرات بسیار ریز می‌توانند به ریه‌ها نفوذ کنند و عاملی برای ابتلای انسان به انواع بیماری‌ها از جمله سرطان باشند.

پلاستیک ها و سلامتی انسان

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که کیسه‌های پلاستیکی و بسته‌بندی‌های انعطاف پذیر، کشنده‌ترین مواد پلاستیکی موجود در اقیانوس‌ها هستند که باعث از بین رفتن موجودات دریایی از جمله نهنگ‌ها، دلفین‌ها، لاک پشت‌ها و پرندگان دریایی در سراسر کره زمین می‌شوند. تورهای ماهیگیری دورریخته شده و دستکش‌های پزشکی و پلاستیکی در مقایسه با سایر زباله‌هایی که روانه اقیانوس‌ها شده‌اند و حیوانات به اشتباه آن‌ها را می‌بلعند، بسیار کشنده‌اند.

به گفته محققان، بلع مواد پلاستیکی بزرگ‌ترین عامل تلف شدن موجودات دریایی و ۸۰ گونه جانوری مختلف در دنیا است که بنابر اعلام کارشناسان تلف شدن بر اثر بلعیدن هر یک از این مواد پلاستیکی با سرعت اتفاق نمی‌افتد و احتمالاً بدون درد نیست. این یک روش بسیار وحشتناک مردن است.

بررسی کارشناسان در سال ۲۰۱۶ نشان داد که نزدیک به ۱۱ میلیون تن پلاستیک در اقیانوس‌ها رها می‌شوند و سال گذشته نیز نتایج یک تحقیق نشان داد حجم پلاستیک‌های وارد شده به اقیانوس‌ها تا سال ۲۰۴۰ میلادی سه برابر افزایش پیدا می‌کند و تا سال ۲۰۵۰ از تعداد ماهی‌ها فراتر می‌رود.

به منظور کاهش پراکنش میکروپلاستیک‌ها لازم است مصرف پلاستیک در سطح جهان کاهش یابد و به سمت استفاده از محصولات جایگزین که دوستدار محیط‌زیست هستند گرایش پیدا کرد.

پلاستیک ها در اقیانوس

از خودمان شروع کنیم

در حالی که در ایران قوانینی برای منع مصرف پلاستیک‌ها و غلبه بر آلودگی پلاستیکی ندارد می‌توانیم از خودمان شروع کنیم. راهکارهای ساده اما تاثیرگذار هرکدام از شهروندان می‌تواند در تحقق شعار امسال روز جهانی محیط‌زیست در ایران نقش بسزایی داشته باشد. اگر چه اقدامات یک نفر کافی نیست، اما هر کسی باید تمام تلاش خود را برای حفاظت از کره زمین به‌کار ببندد و دیگران را هم نسبت به انجام این کار ترغیب کنیم. اقلام پلاستیکی یک‌بار مصرف، اصلی‌ترین مجرمان آلودگی پلاستیکی هستند. اگر چه این اقلام زندگی را برای ما بسیار راحت کرده‌اند و حذف آن‌ها بسیار دشوار باشد، اما در اولین قدم برای کمک به محیط‌زیست و آینده کاهش مصرف و به تدریج حذف آنها کمک بسیاری به حال خوب خودمان و محیط‌زیست می‌کند. یک کیسه خرید پارچه ای قابل استفاده مجدد و یا حتی پلاستیک با دوام را جایگزین خرید از کیسه‌های پلاستیکی یکبار مصرف در فروشگاه مواد غذایی، فروشگاه خرده فروشی کنید. میوه‌ها و سبزیجات در ایران در پلاستیک‌های یک بار مصرف و نامرغوب به فروش می‌رسند برای کاهش مصرف پلاستیک‌ها می‌توانید از توری، کیسه‌های مشبک یا پارچه ای و یا حتی پلاستیک‌های چند بار مصرف استفاده کنید.

کاهش مصرف پلاستیک

برای کاهش مصرف پلاستیک دراین امر می‌توان هنگام خرید میوه و سبزیجات آن‌ها را در کیسه ای مشبک یا پارچه ای حمل کرد. محصولات خشک مورد نیاز خود را به صورت فله و کیلویی خریداری کنید با این راهکار هم در هزینه‌های موادغذایی تان صرفه جویی کرده و هم از بسته‌بندی‌های غیرضروری اجتناب می‌کنید. غذاهای آماده در میان مهم‌ترین عوامل تولید زباله اضافی هستند. غذاهای فریز شده در پوشش‌های پلاستیکی عرضه می‌شوند و داخل بسته بندی‌هایی قرار می‌گیرند که معمولاً آن هم از جنس پلاستیک است. اگر در خصوص عدم مصرف پلاستیک‌ها جدی باشید باید از خرید غذاهای آماده خودداری کنید. به جای استفاده از پودرهای رختشویی که داخل ظروف پلاستیکی به فروش می‌رسند از صابون‌های تکه ای استفاده کنید. این پودرهای شوینده در ظروف پلاستیکی عرضه می‌شوند و به اصطلاح فاجعه بارند. از صابون‌های قالبی به جای صابون‌های دستشویی مایع استفاده کنید. این صابون‌ها جایگزین خوبی برای کرم‌ها و فوم‌های ریش تراشی هم محسوب می‌شوند. برای پیشگیری از مصرف پلاستیک هنگام رفتن به تفریح، ظروفی را از منزل همراهتان آورید با این کار هم به محیط‌زیست خدمت کرده اید و هم در هزینه‌های سفرتان صرفه جویی شده است.

کیسه خرید پارچه ای جایگزین پلاستیک

سازمان حفاظت محیط‌زیست تخمین زده است که 2 میلیارد تیغ یکبار مصرف هر ساله خریداری و مورد استفاده قرار می‌گیرد. به جای تیغ‌های یکبار مصرف، تیغ‌های قابل استفاده مجدد با سرهای یکبار مصرف را خریداری کنید.

یکی دیگر از محصولاتی که معمولاً افراد به آن توجه نمی‌کنند، مسواک است. متداول‌ترین نوع مسواک‌ها از پلاستیک ساخته شده و دور ریخته می‌شوند. سعی کنید مسواک‌های پلاستیکی خود را مجدداً بازیافت کنید و یک جایگزین سازگار با محیط‌زیست، مانند مسواک‌های چوبی یا بامبو خریداری کنید.

به جای استفاده از پد و تامپون‌هایی که امروزه به جای پنبه ای بودن، پلاستیکی و مصنوعی هستند از کاپ‌های قاعدگی سیلیکونی و پد پنبه ای ارگانیک استفاده کنید که از هم سازگار با محیط‌زیست هستند و هم به سلامت بدن کمک می‌کنند.

اگر صاحب یک کسب‌وکار هستید، در بسته‌بندی‌های خود از حداقل پلاستیک بهره ببرید و بسته‌بندی‌های پایدارتری را امتحان کنید. استفاده از کاغذ یا پلاستیک‌های زیست‌تخریب‌پذیر، راهکار بسیار مناسبی هستند. توصیه می‌کنیم استفاده از کاغذ کرافت را که کاملاً سازگار با محیط‌زیست است و قیمت بسیار مناسبی هم دارد، برای بسته‌بندی محصولاتتان در اولویت قرار دهید.

همین اقدامات به ظاهر ساده می‌تواند به تحقق شعار امسال روز جهانی محیط‌زیست یعنی «غلبه بر آلودگی پلاستیک» کمک بسیاری کند هر فرد تنها با اجرای حداقل مطالب گفته شده می‌تواند تاثیر چشمگیری در حذف زباله‌های پلاستیکی داشته باشد. هنگامی که شروع به حذف پلاستیک از زندگی خود می‌کنید، اثرات آن را بر محیط‌زیست و زندگی شخصی و سلامت خود نیز مشاهده خواهید کرد.