واکاوی مفهوم فضاسازی در پاتوق فیلم کوتاه اصفهان

به گزارش اصفهان امروز در صدوچهارمین جلسه از پاتوق فیلم کوتاه انجمن سینمای جوان اصفهان که با حضور احسان امینی، نویسنده، کارگردان و منتقد، درمقام میزبان این فصل از پاتوق، و فردین انصاری، فیلمساز به‌عنوان مهمان ویژه برگزار گردید، سه فیلم با نام‌های «آمریکا» ساخته علی‌یار راستی، «تو هنوز اینجایی» ساخته کتایون پرمر و محمد روح‌بخش، به‌همراه رونمایی فیلم کوتاه «لیدی» ساخته فردین انصاری به نمایش درآمد.

در خلاصه فیلم «آمریکا» آمده است: در مسیر اقامتگاه بوم‌گردی همه‌چیز تغییر می‌کند...

در خلاصه فیلم «تو هنوز اینجایی» آمده است: در تاریکی همه ما شبیه یکدیگریم.

در خلاصه فیلم «لیدی» آمده است: لیدی مکبث پس از سال‌ها دوری برمی‌گردد تا با مکبث ملاقات و او را ارشاد کند...

اتفاقی بی‌اهمیت، نقطه عطف «آمریکا»

در ابتدا، احسان امینی ضمن اشاره به فیلم‌های پخش‌شده گفت: فیلم «آمریکا» ساخته «علی‌یار راستی»، در ژانر جاده‌ای است. در این ژانر کاراکترها از جایی (موقعیت مکانی و احساسی) سفر را آغاز می‌کنند و پس از پشت سر گذاشتن تجربه‌ای به مقصد و نقطه‌ی دوم (هم به‌لحاظ مکانی و هم احساسی) عزیمت می‎کنند. اما در این فیلم نه تنها کاراکترها را نمی‌فهمم بلکه رابطه میان آن‌ها نیز برای من معلوم نمی‌شود. از همه مهم‌تر معنای عنوان فیلم است که ظاهراً بر کشف و تجربه‌های جدید دلالت دارد که کل آن محدود می‌شود به یک اتفاق کوچک. موضوع این است که همین اتفاق کوچک درنقش نقطه عطف ظاهر می‌شود.

«تو هنوز اینجایی»، یک عاشقانه‌ی سانتیمانتال

امینی درادامه با اشاره به سانتیمانتال بودن «تو هنوز اینجایی» گفت: این اثر یک داستان عاشقانه ناموفق است. بیشتر شبیه به برداشتی آماتور از اثر ترنس‌مالیک در سینمای هلند است. هرچند که جایزه‌ی بهترین فیلمبرداری را در برخی جشنواره‌ها به خود اختصاص داده اما ساختار آن بیشتر شبیه به ویدیو کلیپ است تا فیلم کوتاه.

«لیدی» درتلاش برای اصلاح دیکتاتور

در ادامه به‌دلیل حضور فردین انصاری به‌عنوان مهمان ویژه، بیشترین زمان برنامه به گفت‌وشنود درباره فیلم کوتاه «لیدی» اختصاص داده شد. او ضمن بیان این که ایده فیلم از این سوال آمد که «چه می‌شود که لیدی مکبث پس از سال‌ها به سراغ مکبث بیاید و او را نصیحت کند.» افزود: نکته‌ای که هم در محتوا و هم در فرم می‌خواستم به آن دست یابم تفاوت مکبث و لیدی بود. درحالی که مکبث در دیکتاتوری خود و تفکرهای سنتی خود باقی مانده، لیدی با گذر از آن اندیشه‌های خودمحورانه، به‌روز و اصلاح شده است.

عمداً آماتوری ساختم!

انصاری ضمن اشاره به این نکته که از زمان نوشتن فیلمنامه، نحوه ساخت و کارگردانی آن نیز در ذهنش مجسم شده گفت: از همان ابتدا می‌خواستم به‌شکل آماتوری تعمدی بسازم. ایده و اجرا موقع نوشتن متن مانند بافتی درهم‌تنیده در ذهنم شکل گرفت و رفته‌رفته به تکامل رسید.

امینی نیز با دشوار خواندن تحلیل این‌گونه فیلم‌ها اضافه کرد: گاهی برای تحلیل فیلم‌هایی که اشاره به متون دیگر دارند، تسلط بر متن اصلی (در این‌جا مکبث شکسپیر) لازم است. اما گذشته از آن من با پایان‌بندی این فیلم مشکل دارم. هرچند که می‌شود پست‌مدرن نگاهش کرد ولی برای من خیلی از متن بیرون می‌زد. چرا که بیش از حد نمایشی بود و در دل این ساختار نمی‌گنجید.

تحلیل مضمونی ممنوع

امینی در پاسخ به پرسش یکی از تماشاگران مبنی بر شکست خوردن فیلم کوتاه «لیدی» به‌دلیل نوع پوشش بازیگران و عدم همخوانی آن با متن اصلی گفت: تحلیل مضمونی باعث دور شدن از موضوع اصلی که خود فیلم و ساختار آن است می‌شود. در نقد آثاری که به بازخوانی متن مکبث پرداختند می‌بایست بر متن اصلی تسلط کافی داشت. با این حال هرآن‌چه که در فیلم الزام دراماتیک داشته باشد مورد قبول است. انصاری نیز در دفاع از فیلم خود گفت: اتفاقاً این نوع پوشش شاید بازخوانی عین به عین مکبث نباشد اما کاملاً هم‌راستا با مضمون فیلم کوتاه من بود که ازقضا وجوه معنایی آن را پررنگ‌تر می‌نمود.

فیلمساز به سراغ مضمون نمی‌رود

انصاری ضمن اشاره به اهمیت شاخ‌وبرگ ندادن بی‌جا در فیلم کوتاه گفت: ساختار فیلم کوتاه با زمان آن در ارتباط است. اگر فیلمی سی دقیقه‌ای باشد به‌نحوی متفاوت می‌تواند به موضوعاتی بپردازد که در فیلم کوتاه سه تا هفت دقیقه‌ای. فیلم‌های با زمان کوتاه عمدتاً موقعیت‌محور هستند. ما فقط کافی است قصه‌گوی خوبی باشیم و بتوانیم آن را در چارچوب استانداردش ارائه نماییم. وی از قول اصغر فرهادی گفت: این ما نیستیم که به‌سراغ مضمون می‌رویم بلکه این مضامین هستند که حین ساخت فیلم سراغ فیلمساز می‌آیند و فیلمساز است که انتخاب می‌کند آن را پررنگ یا کم‌رنگ کند.

اساتید ما، فضاسازی بلد نیستند

در انتهای برنامه، انصاری ضمن ارائه اسلایدهای آموزشی درزمینه فضاسازی و اهمیت آن در فیلمسازی گفت: هرچند که موضوع فضاسازی ازجمله مهم‌ترین موضوع‌ها در ساخت و تحلیل فیلم‌ها است اما نه کتاب خاصی به این موضوع پرداخته و نه کلاسی برای تدریس آن وجود دارد. یکی از دلایل مهم آن هم فرمول نداشتن آن است. برعکس دکوپاژ که فرمول دارد و اتفاقاً شهرام مکری در این موضوع استاد است. او با دیدن فیلم‌ها به‌خوبی تشخیص می‌دهد که فیلمساز با کدام قاعده دکوپاژ انجام داده است.

۹۰ درصد کارگردان‌های ما فضاسازی را بلد نیستند

انصاری با بیان تفاوت فضاسازی و میزانسن افزود: فضاسازی جزئی از میزانسن است که اتفاقاً عینی نمی‌شود. میزانسن شامل عوامل متعددی است که مهم‌ترین آن بازیگر، و نگاهی که کارگردان به موضوع بازیگری دارد است. متأسفانه ۹۰درصد کارگردان‌های ما آگاهی به این موضوع ندارند و فیلم‌های ساخته‌شده گواه این صحبت من است. ازجمله موارد مهم در فضاسازی گریم است که البته آن هم به‌دلیل این‌که با بازیگر سروکار دارد اهمیت یافته. لازم به ذکر است که هرچند در دانشگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی فیلم‌سازی ما اکثراً دکوپاژ تدریس می‌شود اما لوکیشن و معماری در فضاسازی از دکوپاژ مهم‌تر است. اصغر فرهادی خانه‌ای را که برای فیلم‌برداری فیلم «جدایی نادر از سیمین» انتخاب می‌کند مملو از شیشه است. علاوه بر آن پاسیو خود فاصله‌گذاری بین اعضای خانواده را منجر شده که به مضمون نیز می‌خورد. نکته مهم بعدی صدا و موسیقی است که تااندازه‌ زیادی به فضاسازی کمک می‌نماید.

به گزارش اصفهان امروز، پاتوق فیلم کوتاه انجمن سینمای جوان اصفهان با حمایت دفتر تخصصی سینمای شهرداری اصفهان، مجموعه سیتی‌سنتر، تصویرسازان اسپادانا و اسنپ، به مدت سه ماه در پردیس سینمایی سیتی‌سنتر اصفهان برگزار می‌شود. علاقه‌مندان به کسب اطلاعات بیشتر می‌توانند به صفحه مجازی پاتوق در اینستاگرام به نشانی esfahanshortfilmclub مراجعه کنند.