هشدار به تخریب‌گران: حمام خسروآقا بازسازی می شود
حمام خسروآقا در شمال شرقی خیابان سپه فعلی و در شمال میدان چهار حوض قدیم اصفهان قرار داشت که سال ۱۳۷۴ تخریب شد.
به گزارش ایمنا، بانی این حمام یکی از خواجه سرایان دستگاه شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی به نام خسروآقا بوده است که در دوران صفویه می‌زیسته و این حمام را با جلوه‌ای از هنر و ابتکار زمانه خود ساخته است. برادر او علی‌قلی‌آقا حمامی دیگری به همین نام در اصفهان ساخته که از خوش روزگار هنوز سالم باقی مانده است. در این گزارش با تأکید بر آغاز عملیات اجرایی احیا و مرمت حمام خسروآقا در خردادماه ۱۳۹۶ با همکاری سازمان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان، به تاریخچۀ این حمام تاریخی از احداث تا ثبت در فهرست میراث ملی و همچنین تخریب و تصویب طرح احیا و بازسازی آن پرداخته می شود.
تاریخچه ای از حمام خسروآقا
حمام خسروآقا کتیبه‌ای نداشته است اما بعدها در سنگاب آن که در انبار مغازه‌های اطراف حمام یافت شد، پژوهشگران با تاریخ ۱۲۱۰ هجری قمری مواجه شدند. این حمام صفوی تا اواسط دوره پهلوی دایر بود و پس از آن به مرور از رونق افتاد و متروک شد. در حدود سال ۱۳۵۴ سربینه حمام تبدیل به مغازه شد و پس از آن، به بنا آسیب زیادی وارد آمد. حمام تاریخی خسرو آقا در سال ۱۳۵۴ توسط سازمان ملی حفاظت از آثار باستانی مورد مرمت قرار گرفت. این مرمت امکان داد تا بخش‌های مختلف حمام مورد مستندنگاری و پژوهش قرار گیرد. این پروژه مرمتی با حفاری بخش‌هایی از حمام آغاز شد که در آن پلان اصلی گرم خانه، ستون های سنگی و سرستون گوشه های هشتی ها و حدود گرم خانه و سنگاب برزگ یک پارچه حمام کشف شد. بر اساس این یافته‌ها نمای بام سربینه حمام شامل سفت کاری، عایق کاری، پوشش روی قوس‌ها و گنبدها به صورت هره، مرمت داخل سربینه، مرمت بدنه‌های داخلی سربینه، تحکیم تزئینات آجرکاری و کاشی کاری، مرمت کفش کن‌های سنگی و سنگ های کف حمام، مرمت بدنه های خارجی شرقی و شمالی این حمام تاریخی به انجام رسید. پس از پایان مرمت دفتر فنی استان اصفهان در سال ۱۳۵۵ گزارش کاملی از مرمت‌های انجام گرفته منتشر کرد که این گزارش‌ها هنوز به همراه تصاویر حمام موجود است و این موضوع امکان بازسازی حمام را امکان‌پذیر می‌کند. با تخریب بخش هایی از حمام در سال ۱۳۵۸ و نیز در اثر انفجار بمب در سال ۱۳۵۹ از گر مخانه حمام، جز چند ستون سنگی، چیزی باقی نماند. سرانجام در دهه اخیر، سربینه زیبا و دیگر قسمت های باقی مانده حمام به بهانه قرارگیری در مسیر خیابان و بدون در نظر گرفتن ارزش های تاریخی آن تخریب شد .
حمام خسروآقا مطابق آنچه که در کتاب «نصف جهان فی تعریف اصفهان» نوشته اصفهانی در اوایل قرن چهاردهم قمری آمده است، «در طرف شمال میدانی معروف به میدان حوض» توسط یکی از خواجگان شاه سلیمان به نام خسروآقا بر اساس سنت و فرهنگ مرسوم آن دوران به عنوان امری خیر و عامل المنفعه ساخته شده بود. مرحوم سید علی جناب در کتاب الاصفهان ابعاد آن را ۲۶ در ۳۳ ذرع آورده است. محل حمام در کنار میدان حوض و در فاصله اندکی از بازار مسگرها، میدان نقش جهان، باغ چهلستون و محله حکومتی قرار داشت. ترتیب سلسله مراتب فضاهای مختلف حمام خسروآقا همانند سایر حمام ها به گونه ای بوده است که مشتریان پس از دخول به حمام و گذر از دالان و هشتی ورودی وارد بینه حمام می شوند . تزیینات زیبای این بخش از حمام در اثر فلاندن به خوبی نشان داده شده است . گنبد مرکزی رختکن به طرز زیبایی به شیوه معقلی با کلمات مقدس الله، محمد و علی تزیین یافته بود و نیم گنبد پوشش های طرفین گنبد مرکزی با کاربندی و تزیینات آجری جلوه خاصی به آن بخشیده بود. پس از کندن رخت ها و عبور از دالان «میان در» به گرمخانه می رفتند. چند پله را بالا می رفتند و دولا، از ورودی کوچک خزینه عبور می کردند تا به گرم ترین و مرطوب ترین قسمت حمام وارد شوند. چند لحظه ای در خزینه، تن را به گرما و رطوبت می سپردند و آتش تون و گلخن که آب را آرام می کرد، حس می کردند. سپس به گرمخانه بر می گشتند تن را شسته و شو داده وارد بینه می شدند و پاها را در حوض کوچکی که آب جاری در آن روان بود، شسته و به قسمت سربینه وارد می شدند. با لنگ خود را خشک می کردند و از طریق هشتی خارج می شدند .
یکی از نکات جالب و مهم این حمام هم ترازی کف حمام با کف زمین بود که بر خلاف حمام های سایر شهرها است که برای استحصال آب و سوار شدن آب قنات، کف حمام را در سطح پایین تر از کف زمین می ساختند. مطابق رسم رایج در اصفهان آب حمام، با وجود نهر جاری و مسلط جنب آن از چاه کشیده می شد. همچنین با وجود سخت بودن فراهم آوردن شرایط مناسب برای استحمام و تنظیم تهویه هوای داخل حمام با کنترل رطوبت و نور علی رغم استحمام تعداد زیادی از افراد در یک زمان، هوای حمام خسروآقا مطابق نظر اصفهانی، «مطلقا غلظتی» نداشت. این حمام با وجود آن که تا اوایل قرن ۱۴ هجری قمری یعنی حدود هفتاد و اندی سال پیش فعال بود ولی در اوایل قرن حاضر متروکه می شود. با تصرف فضای ورودی آن توسط مغازه داران، دکان های کوچک و بزرگی در آنجا ساخته می شود که در اوایل دهه پنجاه، بقایای این حمام شناسایی و سرانجام بخشی از آن به ویژه سربینه، الگوبرداری از نقاشی فلاندن بازسازی و به عنوان چایخانه سنتی در سال ۱۳۵۶ مورد بهره برداری قرار می گیرد. تا این که در اوایل سال ۱۳۷۴ در نیمه شب و طی چند ساعت، بنای حمام به کلی ویران و نابود می شود .
محمد مهدی بن محمدرضا الاصفهانی در کتاب خود در ۱۱۵ سال قبل به نام نصف جهان فی تعریف الاصفهان در مورد این بنا می‌گوید: «حمام خسروآقا در طرف شمال میدان معروف به چهار حوض واقع است، آن را خسروآقا نامی که یکی از خواجگان احدی از سلاطین صفویه بوده است ساخته، چندان مبالغه در شکل و استحکام آن نموده‌اند که به شرح راست نیاید، جامه‌خانه مثل دیوان‌خانه به نظر می‌آید و گرمخانه به کمال اسلوب ساخته شده است و الان دایر است. حمام مذکور صحن داخل و خارجش محادی زمین است و هوای آن مطلقا غلظتی ندارد. آب آن از چاه کشیده می‌شود به سهولت و این رسم اصفهان در تمام حمام‌ها جاریست .» به نوشته باقر آیت‌الله زاده شیرازی طی مقاله‌ای در نشریه اثر سال ۱۳۷۴ شش سند تصویری و نقشه از گذشته حمام خسروآقا در حال حاضر در دست است از جمله تصویر کمنچر از محله سلطنتی صفویه، نقشه تهیه شده توسط "پاسکال کوست" در سال ۱۲۵۶ هجری قمری، نقشه سرهنگ «چیری کوا» در سال ۱۸۵۱ میلادی است که البته نقشه سلطان سیدرضاخان در این میان از همه گویاتر و تفضیلی‌تر است. حمام خسروآقا تا حدود هفتاد سال قبل و به نوشته «شیرازی» تا زمان احداث خیابان سپه فعال و دایر بود. اما با ورود آثار شهرسازی جدید و طلوع سپیده دم عصر تجددخواهی و اجرای طرح‌های ریز و درشت توسط طراحان، مهندسان و مشاوران خارجی ناآشنا با بافت سنتی و تاریخی کشورهای شرقی بافت‌های تاریخی نیز دچار گسست، تخریب و ناهمگونی شدند. شواهد مربوط به طرح‌های جامع شهر اصفهان ملهم از طراحان خارجی طی سالهای پیش(طرح جامع کوکس در سال ۴۰ و طرح ارگانیک در سال ۵۰) نشان می‌دهد سنگ بنای تخریب حمام خسروآقا با هدف ادامه خیابان استانداری از سال‌ها قبل برداشته شده بود شکل ساخت پنجره‌های بانک سپه(پارس قبلی) که به سمت خیابان فعلی حکیم است نیز نشان از این مساله دارد .
یک خیانت قابل تعقیب
در سال ۱۳۲۰ گویا یکی از دفترداران شهر دست تملک و تسلط بر این حمام و مغازه های آن انداخته، حتی تابلو حمام را نیز عوض کرده بود. موضوعی که به شدت با مخالفت سردبیر روزنامه «باختر» یعنی سیدحسین فاطمی(وزیر خارجه دکتر مصدق) که آن روزها در اصفهان روزنامه برادرش سیف پور را نویسندگی و مدیریت می کرد، قرار گرفت. روزنامه باختر با تیتر «یک خیانت قابل تعقیب» متن اعتراضیه خود را چنین نوشت "به طوری که اطلاع داریم نسبت به قسمت مهمی از موقوفه های اصفهان خیانت هایی در گذشته شده است و از آن جمله تبدیلی است که در حمام و مغازه ها و اراضی متصل به این حمام موسوم به حمام خسرو آغا در خیابان سپه مقابل خیابان تیموری و باغ چهلستون، از وقفیت به ملکیت داده شده و این رقبات را که شاید امروز بالغ بر سیصد هزار تومان قیمت دارد، یکی از صاحبان و سردفتران محاضر رسمی مالک و متصرف شده است. می خواهید بدانید روحیه و طرز فکر ما چقدر با سابق تفاوت کرده و عوض شده است، از همین جا به این نکته پی ببرید که دیگران یعنی گذشتگان ما زحمت می کشیدند و با خون جگر چند پارچه ملک و مستغلات تهیه می کردند و در آخر آن را برای مصارف خیریه وقت می نمودند و نام خود را با آن اثر خیر باقی می گذاردند ولی ما که خود این کار را نمی کنیم، وسایلی به دست می آوریم که مثلاً نام حمام خسرو آقا را که همه اهالی اصفهان سال ها روی کاشی سردرب حمام خسرو آغا دیده بودند، کنده و یک تابلو به نام دیگر آنجا زده و حمام و دکاکین و مغازه های متعلق به آن را با املاک دیگری که در جنب این مستغلات واقع شده است، تملک و تصرف کنیم! ما از آقای رئیس فرهنگ اصفهان تقاضا می نماییم به پرونده قطور این موقوفه که شاید مسلم ترین ملک وقف در اصفهان باشد مراجعه نموده، و برای بطلان هر اقدامی که نسبت به این تحول به عمل آمده است، اقدامی سریع و جدی نموده و گزارشی که لازم و مقتضی است به وزارت فرهنگ تقدیم نمایند" .
تخریب با بمبگذاری/ثبت در فهرست آثار ملی
در بحبوحه انقلاب عناصر ناشناس از طریق انفجار در دو نوبت قصد تخریب حمام را داشته‌اند. به هر روی با آغاز احداث خیابان سپه طی سالهای ۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ و به گفته باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی حمام خسروآقا نیز کم‌کم به چند دکان بزرگ و کوچک تبدیل می‌شود و محل کسب می‌شود فضاهای بی‌نظیر و اصلی آن نیز یا تخریب یا تقسیم می‌شود یا به کلی فراموش می‌شوند. در واقع طی ۴۰ سال حمام در استتار دکان‌های مختلف منطقه قرار می‌گیرد اما زمانی که در دهه ۵۰ قرار می‌شود طرح جامع شهری با عنوان طرح ارگانیک اجرا شود مسئله امتداد خیابان استانداری و مبدأ آن یعنی حمام خسروآقا مورد توجه سیاست‌گذاران برنامه‌های شهری قرار می‌گیرد به نوشته آیت‌الله‌زاده شیرازی پس از تخلیه دکان‌ها امکان دستیابی و شناسایی کامل حمام خسروآقا نیز فراهم می‌شود، اما با عیان شدن ارزش‌های تاریخی آن این اثر در سال ۱۳۵۳ جزو آثار ملی به ثبت می‌رسد و عرصه و اعیان آن از سوی شهرداری به جهت بهره‌برداری فرهنگی به اداره فرهنگ و هنر وقت واگذار می‌شود . به این ترتیب حمام خسروآقا سال ۱۳۵۳ با شماره ۹۷۶۶ در آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تخریب در مدت سه ساعت
خبرگزاری میراث فرهنگی ۲۳ فروردین ۱۳۸۴ نوشت: سه ساعت بیشتر طول نکشید، جماعتی که قبل از دو نیمه شب ۲۳ فروردین ماه سال ۷۴ از خیابان سپه و استانداری عبور کرده بودند نمی‌دانستند این آخرین باری است که چشمشان به حمام خسروآقا می‌افتد. ساعت پنج صبح جای حمام خسروآقا را در امتداد خیابان استانداری سطح صافی فرا گرفته بود که بزودی آماده تردد وسایل نقلیه موتوری می‌شد. با تخریب سه ساعته حمام یادگار عصر صفوی در شهر اصفهان و دفن قسمت بیشتر آن در زیرزمین در واقع تنها مانع امتداد خیابان استانداری و اتصال آن به خیابان حکیم از بین رفت. در حال حاضر پس از گذشت ۱۰ سال، تلی از ستون‌ها و سقف‌های آوار شده و وارفته قسمت‌های باقی‌مانده حمام به همراه نخاله‌های ساختمانی در گوشه تقاطع خیابان حکیم و سپه تنها یادگار باقی مانده از حمام خسروآقا در اذهان جماعت اصفهانی است. هیچکس مسئولیت تخریب حمام خسروآقا که در تاریخ ۱/۵/۱۳۵۳ به شماره ۹۷۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده بود را نپذیرفت. عوامل ناشناس، عوامل شهرداری، گروه‌های فشار، قدرت‌های اقتصادی، جریان‌های سیاسی، تحریک مردمی و ... همه ردپایی از شایعه‌های مربوط به دلایل و عوامل تخریب حمام در زمان خود دارد. مهندس حسن روانفر، مدیریت مرمت سازمان میراث فرهنگی استان طی خبری که در روزنامه اطلاعات مورخه ۲۴/۱/۷۴ چاپ شده بود تخریب را به عوامل شهرداری نسبت داد که البته مهندس حمیدرضا عظیمیان شهردار وقت اصفهان در همان زمان طی مصاحبه‌ای در تاریخ ۸/۳/۷۷ به رد این مساله پرداخته بود. به هر حال ظاهراً علی‌رغم شکایت سازمان میراث فرهنگی از طریق مقامات قضایی و هیات دولت هیچ گاه عوامل تخریب علنی مشخص و محاکمه نشدند.
اعتراض های گسترده نسبت به تخریب
در همان زمان، تخریب حمام اعتراض‌های زیادی را نیز میان مقامات رسمی و فرهنگ‌دوستان برانگیخت که برخی از آن ها در مطبوعات هم انعکاس یافت. همچنین "جوادی" شهردار اصفهان در سال ۱۳۸۱ طی نامه ای به بهشتی رییس وقت سازمان میراث فرهنگی با اشاره به تخصیص اعتبارات قابل توجهی برای بازسازی و مرمت اماکن و بافت های تاریخی یکی از این موارد را حمام خسروآقا عنوان کرده بود. خبرگزاری میراث فرهنگی در بخش دیگری از گزارش خود آورده است: مهندس حسن روانفر، شهردار ناحیه ۳ اصفهان با نوید خبر بازسازی حمام خسروآقا به میراث خبر می‌گوید: «در اعتبارات شهرداری محلی برای احیا و بازسازی حمام خسروآقا دیده شده است.» او با اشاره به این که شهرداری به دنبال این است که با حفاری و بیرون آوردن قسمت‌های باقی‌مانده حمام از زیر خاک دوباره آن را احیا کند می‌گوید: «کف حمام از «صفر، صفر» خیابان پایین‌تر است و امکان احیا مجدد آن وجود دارد.» او می‌گوید: «قسمت‌هایی که مالکیت دولتی دارد آزاد است و بخش باقی‌مانده نیز که در تصرف دکان‌هایی قرار گرفته قرار است احیا شود.» با این وصف تنها جای این پرسش باقی می‌ماند که تکلیف خیابان احداث شده چه می‌شود آیا ابتدای خیابان دوباره کور می‌شود؟
تعامل میان میراث فرهنگی و سازمان نوسازی
خبرگزاری ایمنا یکم فروردین ماه ۱۳۸۵ از قول "حسین جعفری" مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان، از بررسی طرح مرمت حمام خسرو آقا با تعاملی مثبت میان دو سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان و سازمان نوسازی اصفهان خبر داد. در این خبر، مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با بیان این که برای احیای دوباره این حمام تاریخی باید بر اساس اسلوب معماری سنتی اقدام کرد، افزود: سازمان نوسازی و بهسازی اصفهان همان طور که در طرح های پیشین ساماندهی بناهای تاریخی با میراث فرهنگی همکاری کرده است در مورد این حمام تارخی نیز قطعاً ضوابط سازمان میراث فرهنگی را در نظر می گیرد و بر اساس نظرات کارشناسان برای هرگونه همکاری در این زمینه آماده است .
پارکینگ مجتمع حکیم و ازبین رفتن شانس احیاء حمام
خبرگزاری میراث فرهنگی ۲۳ بهمن ماه ۱۳۸۶ از ازمیان رفتن شانس احیاء دوباره برای همیشه خبرداد. در این گزارش آمده است: پارکینگ مجتمع حکیم اصفهان در حالی ساخته می‌شود که مسیر ورودی آن روی محل پیشین حمام خسروآقا قرار می‌گیرد. با این اتفاق حمام خسرو آقا که ۱۲ سال پیش شبانه به عمد تخریب شده بود، شانس احیاء دوباره را برای همیشه از دست می‌دهد. حمام خسرو آقا یکی از آثار تاریخی منحصر به فرد اصفهان بود که شبانه به ویرانه‌ای بدل شد که هنوز برخی ستونهای آن باقی مانده بود و سازمان میراث فرهنگی قصد احیاء آن را داشت. این درحالی است که مسیر ورودی(رامپ) پارکینگ مجتمع حکیم درست روی ویرانه‌های حمام خسروآقا قرار می‌گیرد و در این صورت دیگر این حمام شانسی برای احیاء دوباره ندارد.
قراربود حمام خسروآقا را جابجا کنیم
اسفندماه ۱۳۹۳ حمید عظیمیان" شهردار وقت اصفهان در گفتگو با ماهنامه "برای فردا" چنین گفت: در زمان رژیم سابق مصوبه ای به تصویب رسیده است که این حمام به جایی بین کاخ چهلستون و عمارت عالی قاپو منتقل شود و حتی هزینه‌های آن هم پیش بینی شده بود. یک بخشی را استانداری و بخش دیگر را هم قرار بود سازمان برنامه ریزی کل کشور تأمین کنند تا این حمام به آن منطقه منتقل شود. که با تغییر رژیم این امر صورت نپذیرفت و حمام خسرو آقا در اوایل انقلاب با یک عملیات بمب گذاری مواجه شد و بخش هایی از آن تخریب شد و به حالت نیمه مخروبه درآمد. از یک طرف مردم سابقه ذهنی مثبتی نسبت به این مکان نداشتند و این نیمه مخروبه بودن آن هم یک سری مشکل امنیتی را برای ساکنین محل ایجاد کرده بود و از طرف دیگر میراث فرهنگی هم پس از گذشت سال‌ها اقدام موثری برای بازسازی آن انجام نداده بود. من خودم سفری به رومانی کردم و در آنجا با یک پروفسور که در زمینه جابجایی ساختمان‌های بزرگ اعم از تاریخی و غیر تاریخی تخصص داشت دیدار کردم و کارهایش را از نزدیک دیدم. بعد از او دعوت کردم که به اصفهان بیاید. در شهرداری اصفهان نیز کنفرانسی گذاشتیم و بعد از بازدید از حمام قبول کرد که این جابجایی را انجام دهد و رقمی را برای این کار پیشنهاد کرد تا حمام را با همان شرایط به مکانی بین کاخ چهلستون و عمارت عالی قاپو منتقل کند . من با رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی مرحوم کازرونی تماس گرفتم و برای انجام این کار از سوی شهرداری اعلام آمادگی کردم ولی ایشان فرمودند که این تخصص خود ماست و پیش از این نیز کارهای مشابهی در استان‌های دیگر انجام داده ایم و خب مدتی بعد هم حمام کاملاً تخریب شد. به نظر من کم کاری در این رابطه از سوی میراث فرهنگی صورت گرفته بود که در تمام این سال‌ها کاری برای جابجایی و مرمت حمام صورت نداده بود و البته دیگرانی هم در این اتفاق دخیل بودند.
بررسی طرح مشترک مرمت و احیاء حمام تاریخی خسروآقا
معاون میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری کشور ۱۰ بهمن ماه۱۳۹۴ با تاکید بر تعامل میان اداره کل میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان از بررسی طرح مشترک مرمت و احیاء حمام تاریخی خسروآقا در عرصه دولتخانه صفوی شهر اصفهان خبر داد. محمد حسن طالبیان معاون میراث فرهنگی احیاء این حمام تاریخی را یکی از مصوبات نشست مشترک با شهردار اصفهان، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و مسئولان اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در راستای اعتلای میراث فرهنگی و توسعه پایداراصفهان اعلام کرد و گفت: احیاء این حمام به عنوان یکی از نگین های معماری و مهندسی حمام های تاریخی کشور بر اساس شواهد، عکس و نقشه های تاریخی و بقایای بجا مانده از این اثر صورت خواهد گرفت. وی این رخداد را پیامی مهم در تغییر، نگرش و رویکرد مدیریتی شهر اصفهان خواند. طالبیان با اشاره به اینکه پس از این رویداد تلخ، شورای عالی شهرسازی و معماری ایران برای پیشگیری از تخریب نهایی حمام خسرو آقا با مصوبه ای با تخریب حمام خسروآقا و احداث ادامه خیابان استانداری مخالفت می کند، افزود: طبق اسناد منتشر شده در سال ۱۳۷۲ از سوی وزارت مسکن و شهرسازی وضعیت حمام خسرو آقا در آن سال «درحال بازسازی» و کاربری پیشنهادی آن هم «فرهنگی، نمایشگاه آثارهنری دوره صفویه» معرفی می شود. با این حال در ساعت ۲ بامداد روز سه شنبه ۲۲/ ۱/۱۳۷۴ حمام خسرو آقا، یک شبه تخریب و محوطه آن تسطیح می شود . در آن سال با شکایت سازمان میراث فرهنگی وقت اصفهان مبنی بر تعقیب عاملان تخریب حکم اجرای عملیات بازیابی فضا و اجرای معماری این اثر تخریب شده از سوی دادسرای عمومی اصفهان صادر می شود. علی رغم صدور این حکم، متاسفانه خیابان حکیم بر روی این حمام در امتداد خیابان استانداری احداث می شود. طالبیان گفت: این اقدام در راستای اقدام مهم احیاء دولتخانه صفوی به عنوان پیام مهم و ارزشمند مدیران شهری و تغییر نگرش جدید در تاریخ می تواند ماندگار و حایز اهمیت باشد .
تصویب طرح احیای حمام خسروآقا
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان ۲۱ آذرماه ۱۳۹۵ از تصویب طرح احیای حمام صفوی خسروآقا در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان خبر داد . فریدون اله یاری افزود: امروز و همزمان با برگزاری نشست شورای فنی ادارۀ کل میراث فرهنگی استان اصفهان، طرح احیاء بخش غربی حمام خسرو آقا که توسط کارشناسان ارشد ادارۀ کل میراث فرهنگی استان اصفهان در سالهای گذشته تهیه و سپس توسط سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان تکمیل شده بود ارائه شد و پس از بیان نظرات اعضاء شورا، این طرح با اکثریت آراء به تصویب رسید . وی افزود: این بخش از حمام به مساحت ۲۶۵۵ متر مربع که همچنان جرزها و ستونهای آن باقی مانده در این طرح احیاء خواهد شد .
تعریف کاربری برای حمام خسروآقا
خبرگزاری ایمنا ۱۱ بهمن ماه ۱۳۹۵ از قول مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان نوشت: بازسازی حمام خسروآقا براساس تفاهم نامه با شهرداری اصفهان انجام می شود. فریدون اله یاری گفت: طرح بازسازی این حمام هم خوشبختانه در شورای فنی اداره کل میراث فرهنگی اصفهان و همچنین در تهران به تصویب رسیده و آماده بازسازی است و بازسازی این حمام تاریخی به دلیل تأثیراتی که به لحاظ ترافیکی روی مسیرها دارد، احتمالاً فعلاً در فاز یک انجام می شود ولی مستندات آن موجود است و در آینده برای توسعه آن ایده ها و تفکرات جدید درنظر گرفته می شود .
مدیرکل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان درباره نوع کاربری درنظرگرفته شده درباره حمام خسروآقا گفت: اگر حمام خسروآقا کامل شود می توان برای آن کاربری تعریف کرد و مستلزم این هست که در مسیرها و خیابان های موجود، تغییراتی ایجاد شود تا مشکلات ترافیکی این مسیرها حل شود. وی تاکید کرد: بر اساس تفاهم نامه ای که در کمیته راهبردی مترو داشتیم شهرداری اصفهان یا به تعبیری قطار شهری، سفت کاری آن را انجام می دهد و تزئینات و نازک کاری آن به عهده میراث فرهنگی است .
حمام خسروآقا بخشی از خاطره شهری است
مدیر گروه آموزشی مرمت بنا و احیاء بافت های تاریخی دانشکده حفاظت و مرمت دانشگاه هنر اصفهان، ۲۱ بهمن ماه ۱۳۹۵ در گفتگو با خبرنگار ایمنا گفت: تخریب حمام خسروآقا در فاصله زمانی نه چندان دور به دست عواملی صورت می گیرد که در این زمان قصد تخریب فرهنگِ ما را داشتند. فاصله زمانی این تخریب از ما خیلی دور نیست و هر فرد میانسالی در اصفهان، درون این فضای تاریخی را دیده است، در این فضا حرکت کرده و با آن اُنس و الفت گرفته است و باید گفت که این فضا بخشی از خاطره شهری در بافت تاریخی محسوب می شود و اگر بحث بازسازی حمام خسروآقا مطرح می شود پُربیراه نیست، به دلیل اینکه این بنا بخشی از خاطره شهری و بخشی از خاطره افرادی است که در این بافت تاریخی زندگی کرده اند .
بهنام پدرام خاطرنشان کرد: اگر حمام خسروآقا به مفهوم علمی بازسازی نشود، سبب می شود که برخی افراد مانند کسانی که قبلاً حمام خسروآقا را تخریب کردند بر این باور بمانند که می شود اثر تاریخی را از بدنه این شهر حذف کرد بدون اینکه هیچ واکنشی صورت بگیرد؛ بنابراین بازسازی حمام خسروآقا از این نظر نیز بیراه نیست اما باید این حمام تاریخی به شکل منطقی با ایده های مناسب بازسازی شود، ضمن این که باید محل عبوری نیز برای تردد دیده شود. با یک طراحی خوب درمورد خیابان های پیرامونی حمام خسروآقا، هم می توان گذر را به گونه ای صحیح برای وسیله نقلیه و پیاده طراحی کرد و هم اینکه حمام خسروآقا بازسازی شود، اما یادمان باشد چگونه بازسازی کردن مسأله مهمی است که باید بخوبی درباره آن فکر کرد که باعث مشکلات بعدی در سطح شهر نشود .
استادیار دانشگاه هنر اصفهان گفت: تمامی اسناد و مدارک، جزء به جزء پلان ها، بُرش ها، تمام تزئینات درباره حمام خسروآقا وجود دارد و یکی دیگر از دلایلی که درباره بیراه نبودنِ بازسازی آن مطرح است به این دلیل است که اسناد این حمام تاریخی به صورت کامل وجود دارد و در آرشیو خیلی از علاقمندان به میراث فرهنگی هم تصاویر و عکس‌های بسیاری از آن موجود است که می تواند به این بازسازی کمک کند .
آغاز عملیات اجرایی احیا و مرمت حمام خسروآقا/همکاری میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان
روابط عمومی اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان ۱۸ خردادماه ۱۳۹۶ از آغاز عملیات اجرایی احیا و مرمت حمام خسروآقا با همکاری میان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با شهرداری اصفهان خبرداد. در این خبر، "محمدحسن طالبیان" معاون میراث فرهنگی کشور گفت: حمام تاریخی خسرو آقا ۲۲ سال پیش به بهانه احداث خیابان تخریب شد که در همان زمان با انتقادهای فراوان دوست داران میراث‌فرهنگی رو به رو شد و به دلیل اهمیت این حمام تاریخی مرمت آن را با همکاری شهرداری اصفهان آغاز کرده‌ایم.
وی افزود: «بخش اصلی حمام در سال ۱۳۷۴ تخریب شد و اکنون بعد از ۲۲ سال از زمان تخریب، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با همکاری شهرداری اصفهان قصد دارد تا این حمام تاریخی را احیاء و مرمت کند که مرمت این حمام تاریخی آغازی برای مرمت سایر اماکن تاریخی در اصفهان است.
معاون میراث فرهنگی کشور تصریح کرد: تنها بخش باقی‌مانده از این حمام تاریخی گرمخانه آن است که در زیر خیابان مدفون است و در حال حاضر نقشه‌های مرمت و احیای این بنای تاریخی تهیه شده است و امروز به‌صورت رسمی خاک برداری از این بنای تاریخی انجام و عملیات احیا و مرمت حمام خسروآقا شروع شد.
طالبیان با اشاره به اینکه مرمت و احیای این حمام تاریخی با همکاری شهرداری اصفهان انجام می‌شود افزود: همکاری سازمان میراث‌فرهنگی و شهرداری اصفهان از اهمیت بالایی برخوردار است و این همکاری و مشارکت در مرمت و احیای دیگر آثار فرهنگی تاریخی اصفهان ادامه خواهد داشت و باید آن را به فال نیک گرفت.
در خاطرات حاج سیاح آمده است که روزی وی همراه با سید جمال الدین اسدآبادی به اصفهان آمده بودند و سید یقۀ ظل السلطان را گرفت که در همه جهان آثار تاریخی را قدر می دانند و شما چرا آنها را تخریب می کنی؟ ظل السلطان نامه هایی از پدرش نشان داد که قبله عالم از وی خواسته بود این آثار را تخریب نماید تا نام صفویه نماند! ظل السلطان و ناصرالدین شاه هر دو رفتند اما بدنامی به ظل السلطان ماند که تیشه تخریب دست او بود. این همان حکایتی است که درباره حمام تاریخی خسروآقا صادق است. کلنگ به دستان، در تاریخ ایران کم نبودند که نشانه‌های گذشته را زدودند و البته که تخریب حمام تاریخی خسروآقا در ۲۳ فروردین ماه ۱۳۷۴ نتیجه همین بی مهریِ تخربگران میراث تاریخی و فرهنگی بود. بی مهری و جفا تا آنجا بود که حتی مردم نمی دانستند شبی که تا قبل از دو نیمه شب از خیابان سپه و استانداری عبور کرده بودند آخرین باری است که چشمشان به حمام خسروآقا می افتد، ساعت ۵ صبح با تخریب سه ساعته حمام خسروآقا، جای حمام خسروآقا را در امتداد خیابان استانداری سطح صافی فرا گرفته بود که بزودی آماده تردد وسایل نقلیه موتوری می‌شد؛ اما خبر تصویب طرح بازسازی حمام تاریخی خسرو آقا در شورای فنی سازمان میراث فرهنگی کشور و آغاز عملیات اجرایی آن در تاریخ پنجشنبه ۱۸ خرداد ۹۶ با همکاری سازمان میراث فرهنگی و شهرداری اصفهان از اقدام مثبتی حکایت دارد که به کلنگ به دستان هشداری جدی خواهد داد که تخریب و جفا به میراث فرهنگی هیچگاه فراموش نمی شود.