محمد پاک‌نژاد؛ روایت مرمتگری که طاق‌های اصفهان را زنده کرد (۱۴۰۴)

در سکوت صبحگاهی نقش‌جهان، وقتی نور بر کاشی‌های فیروزه‌ای می‌نشیند، محمد پاک‌نژاد از قصه‌های زندگی‌اش می‌گوید؛ قصه‌هایی که از یخچال‌های قدیمی اصفهان شروع می‌شود و به بازسازی طاق‌های کنسولگری ایران در فرانسه می‌رسد. اگر به معماری سنتی علاقه دارید، این روایت انسانی را از دست ندهید.

میراثی که از دل خاطره‌ها جان گرفت

پاک‌نژاد اصالتاً اهل محله سیداحمدیان اصفهان است. به گزارش ایرنا از نوجوانی درس را رها کرد و به شاگردی استادان قدیمی پرداخت؛ ابتدا نجاری، سپس اورسی‌سازی و سرانجام مرمت بناهای تاریخی. او هشت سال کنار استاد عبدالوهاب معمار آموخت و بعدها نزد استاد علی حقیقت و عبدالقاسم شاگردی کرد. همان‌جا بود که فهمید «استادی» نه در لقب که در فروتنی و تجربه است.

روایت تصویری محمد پاک‌نژاد از خاطرات مرمت در نقش‌جهان و تجربه ساخت نقشخانه در فرانسه
 

 

وقتی هر طاق قصه‌ای تازه دارد

از مرمت حجره‌های بازار نقش‌جهان تا بازسازی خانه‌های تاریخی سوکیاس و داوید، از احیای عصارخانه شیخ بهایی تا ساخت کلاس‌های دانشگاه هنر، دست‌های او همیشه پای خاک و خشت بوده است. می‌گوید هر طاق مثل آدم است؛ پیر می‌شود و باید بارش را سبک کرد، وگرنه فرو می‌ریزد. خاطرات او از ۱۰ هزار خشتی که با دست برای طاق‌های میدان آماده کرد، شبیه داستانی از یک کارگاه صبورانه است.

روایت یک سفر متفاوت؛ از اصفهان تا فرانسه

یکی از مهم‌ترین تجربه‌هایش ساخت «نقشخانه» در کنسولگری ایران در فرانسه بود. او روایت می‌کند که چگونه با مخالفت پیمانکاران آلمانی روبه‌رو شد، اما سرانجام با حمایت محمدصادق خرازی و طراحی سنتی خودش، توانست فضایی بی‌نظیر را در دل پاریس بنا کند. او می‌گوید: «۶ ماه طول کشید، ۳۶ هزار آجر آوردیم، و در نهایت بیرق امام حسین را همان‌جا برافراشتیم.»

درد دل یک استاد؛ نبود نسل تازه مرمتگر

پاک‌نژاد معتقد است امروز میراث اصفهان در خطر است. استادکاران واقعی اندک شده‌اند و دانشگاه‌ها هنوز دانشجویان را پای کارگاه نمی‌برند. او هشدار می‌دهد: «اگر همین روند ادامه یابد، طاق‌های میدان یکی‌یکی فرو می‌ریزند.» راهکارش ساده است؛ ایجاد کارگاه‌های عملی، تیم‌های تخصصی پایش و تربیت شاگردانی که خشت و گچ را با دست لمس کنند.

پروژه‌های شاخص پاک‌نژاد

• مرمت حجره‌ها و طاق‌های بازار نقش‌جهان (۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵) – بازسازی ۱۰ هزار خشت با روش‌های سنتی

• بازسازی توحیدخانه – تبدیل به دانشگاه هنر (دهه ۷۰ و ۸۰)

• مرمت خانه‌های تاریخی سوکیاس، ایوبی و داوید – پردیس دانشگاه هنر (دهه ۸۰)

• ساخت نقشخانه در کنسولگری ایران در فرانسه (۱۳۷۰) – اجرای معماری سنتی ایرانی با مصالح ویژه

پروژه‌های شاخص پاک‌نژاد

پروژه	موقعیت	سال‌های فعالیت	توضیح
مرمت حجره‌ها و طاق‌های بازار	میدان نقش‌جهان	۱۳۷۵–۱۳۸۵	بازسازی ۱۰ هزار خشت با روش‌های سنتی
بازسازی توحیدخانه	اصفهان	دهه ۷۰ و ۸۰	تبدیل به دانشگاه هنر
مرمت خانه‌های تاریخی (سوکیاس، ایوبی، داوید)	اصفهان	دهه ۸۰	تبدیل به پردیس دانشگاه هنر
ساخت نقشخانه	کنسولگری ایران در فرانسه	۱۳۷۰	اجرای معماری سنتی ایرانی با مصالح ویژه

 

پرسش‌های پرتکرار

محمد پاک‌نژاد کیست؟
او استاد برجسته مرمت سنتی اصفهان است که دهه‌ها در بازسازی طاق‌ها و خانه‌های تاریخی فعالیت کرده است.

مهم‌ترین آثار او کدام است؟
از جمله مرمت بازار نقش‌جهان، خانه‌های تاریخی سوکیاس و داوید، و ساخت نقشخانه در کنسولگری ایران در فرانسه.

نگرانی اصلی او درباره میراث اصفهان چیست؟
کمبود استادکاران واقعی و نبود کارگاه‌های عملی برای دانشجویان.

چرا پروژه فرانسه اهمیت داشت؟
زیرا برای نخستین بار یک معمار سنتی ایرانی توانست طرحی اصیل را در دل اروپا اجرا کند.

چه راهکاری برای حفظ طاق‌های میدان پیشنهاد می‌دهد؟
تشکیل گروه‌های تخصصی مرمت و پایش مداوم ترک‌ها و نشست‌ها، پیش از تخریب جدی.

قصه‌ای که همچنان ادامه دارد

محمد پاک‌نژاد می‌گوید: «طاق‌ها مثل آدم‌اند، باید مراقبشان بود.» شاید راز ماندگاری این استاد همین باشد؛ عشق به بناهایی که با جان و دل ساخته شده‌اند. روایت او نه فقط تاریخ معماری اصفهان، که هشداری برای امروز است؛ اینکه اگر نیاموزیم و نپروریم، قصه‌های این طاق‌ها بی‌صدا فرو می‌ریزند.