در دنیای پرشتاب امروز، بسیاری از عادت‌های غذایی سنتی ما به حاشیه رانده شده‌اند، در حالی که طب ایرانی با هزاران سال تجربه، راهکارهایی ساده اما موثر برای حفظ سلامت از طریق خوراک دارد. یکی از بخش‌های مهم این نظام طبی، شیوه صحیح مصرف لبنیات است؛ خوراکی‌هایی که نقش مهمی در تقویت بدن، آرامش روان، رشد کودکان و حفظ تعادل مزاج ایفا می‌کنند.

طب ایرانی به جای رویکرد کلیشه‌ای و یکسان‌سازی‌شده نسبت به تغذیه، مزاج هر فرد را در نظر می‌گیرد. به همین دلیل توصیه‌های آن درباره مصرف لبنیات، با توجه به مزاج افراد، فصل، زمان مصرف و ترکیب با مواد دیگر متغیر است. اگر می‌خواهید از این گروه غذایی بیشترین بهره را ببرید و از مضرات آن دور بمانید، ادامه این مطلب برایتان راهگشا خواهد بود.

مزاج لبنیات؛ سردی که باید مهار شود

از دیدگاه طب ایرانی، لبنیات مزاجی عمدتاً سرد و تر دارند، به‌ویژه ماست، دوغ، شیر گاو و پنیر تازه. همین ویژگی باعث می‌شود که مصرف بی‌رویه یا بدون مصلح آن‌ها، به‌ویژه در افرادی با مزاج سرد، سبب بروز مشکلاتی مانند نفخ، خواب‌آلودگی، سستی بدن، بلغم‌افزایی، و حتی گرفتگی‌های عضلانی شود.

افراد سرد مزاج باید به‌ویژه در فصل سرد، لبنیات را با احتیاط مصرف کنند. ترکیب لبنیات با مواد گرم مانند عسل، گردو، آویشن یا زنجبیل، یکی از راهکارهایی است که در متون کهن طبی توصیه شده است. در این میان، شناخت و خرید لبنیات تازه نیز از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا لبنیات کهنه یا صنعتی اغلب با تغییرات مزاجی نامطلوبی همراه هستند که اثرگذاری درمانی آن‌ها را کاهش می‌دهد.

شیر؛ نوشیدنی شبانه با خاصیت آرام‌بخشی

شیر یکی از مهم‌ترین ارکان لبنیات است که در منابع طب ایرانی جایگاهی خاص دارد. این نوشیدنی سفید و مغذی، اگر به شکل صحیح مصرف شود، می‌تواند خواب آرام، هضم بهتر غذا و تقویت سیستم ایمنی را به همراه داشته باشد. برای مثال، نوشیدن یک لیوان شیر گرم شبانگاه، به‌خصوص با عسل یا گلاب، در بسیاری از نسخه‌های طب سنتی توصیه شده و یکی از فواید خوردن شیر قبل از خواب محسوب می‌شود.

اما نکته مهم، اجتناب از مصرف شیر با برخی خوراکی‌هاست. یکی از اشتباهات رایج، نوشیدن شیر هم‌زمان با غذاهای گوشتی یا ترشی‌هاست. در طب ایرانی آمده است که ترکیب شیر با گوشت یا سرکه می‌تواند باعث رسوب اخلاط و سنگینی دستگاه گوارش شود. به همین دلیل، مصرف شیر باید حداقل با فاصله یک ساعت قبل یا بعد از وعده‌های اصلی صورت گیرد.

ماست و دوغ؛ دشمن پنهان سلامت معده؟

ماست و دوغ گرچه پرطرفدار هستند، اما مصرف آن‌ها در کنار غذا – به‌ویژه غذاهای گوشتی و سرخ‌کردنی – در طب ایرانی منع شده است. این ترکیب می‌تواند باعث تولید بلغم، نفخ و سردی معده شود، به‌خصوص در افرادی که دارای معده سرد هستند.

برای کاهش اثرات منفی این خوراکی‌ها، می‌توان از مصلح‌هایی مانند نعناع خشک، گل‌سرخ، یا آویشن استفاده کرد. دوغ نیز بهتر است کم‌نمک، بدون گاز و تازه تهیه شود، نه فرآوری‌شده و ماندگار. در برخی موارد، افرادی که به لاکتوز حساس هستند، به سمت شیرهای گیاهی می‌روند. البته در این مورد پرسشی که پیش می‌آید این است که شیر گیاهی از کجا بخریم تا از کیفیت آن مطمئن باشیم؟ پاسخ در استفاده از برندهای معتبر، محصولات ارگانیک یا تهیه خانگی این نوع نوشیدنی است.

پنیر؛ مفید یا مضر؟

پنیر از جمله لبنیاتی است که مزاجی سرد و خشک دارد. در طب سنتی، پنیر تازه به‌تنهایی توصیه نمی‌شود، زیرا می‌تواند باعث سردی مغز و کندی فکر شود. اما اگر با گردو، آویشن یا زیره مصرف شود، می‌تواند به وعده‌ای کامل برای صبحانه تبدیل گردد.

نکته مهم در مصرف پنیر، فاصله‌گذاری با میوه‌ها و سایر خوراکی‌های تر است. در متون طب ایرانی تأکید شده که پنیر نباید همراه میوه‌هایی مانند خیار، هندوانه یا مرکبات مصرف شود، زیرا می‌تواند باعث اختلال در گوارش و ایجاد سردی در طحال شود.

لبنیات و مزاج؛ هر کس نسخه خودش را دارد

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های طب ایرانی، درک تفاوت‌های فردی است. برای مثال:

• افراد بلغمی (سرد و تر): باید لبنیات را بسیار محدود مصرف کنند یا آن را با مصلح‌های قوی همراه سازند. دوغ و ماست به‌شدت برای این افراد مضر است مگر با شرایط خاص.
• افراد صفراوی (گرم و خشک): می‌توانند از لبنیاتی مانند ماست و دوغ بهره ببرند، البته با اعتدال.
• افراد دموی (گرم و تر): مصرف لبنیات در حد متوسط و با توجه به تعادل غذایی، مشکلی ندارد.
• افراد سوداوی (سرد و خشک): بهتر است از پنیر تازه و شیر همراه با مواد گرم استفاده کنند.

همچنین فصل‌ها هم در طب ایرانی نقش مهمی دارند. در فصول سرد سال، مصرف لبنیات باید کاهش یافته و با مصلح‌های گرم همراه شود. در تابستان، مصرف دوغ و ماست – آن هم با رعایت اصول – می‌تواند خنک‌کننده و متعادل‌کننده مزاج باشد.

مصلحات؛ رمز سلامت در مصرف لبنیات

یکی از مفاهیم کلیدی در طب ایرانی، مصلح است؛ یعنی ماده‌ای که به‌همراه غذا مصرف می‌شود تا اثرات سوء آن را کاهش دهد یا خواص آن را تقویت کند. برای لبنیات، مصلحات مهم عبارتند از:

• شیر: زنجبیل، هل، گلاب، عسل
• ماست: نعناع، آویشن، زنیان
• دوغ: پونه، گل‌سرخ
• پنیر: گردو، زیره، آویشن خشک

اضافه کردن این مواد به لبنیات باعث تعادل مزاج آن‌ها می‌شود و بسیاری از عوارض گوارشی و عصبی ناشی از مصرف نادرست لبنیات را از بین می‌برد.

به صورت کلی لبنیات در طب ایرانی جایگاه خاصی دارند، اما مصرف آن‌ها نیازمند آگاهی، دقت و توجه به شرایط فردی است. استفاده از لبنیات تازه، مصرف با مصلح، پرهیز از ترکیب‌های ناسازگار، توجه به فصل و مزاج شخصی، همگی نکاتی هستند که اگر رعایت شوند، می‌توانند بدن را از بلغم‌زایی، سردی، و اختلالات گوارشی در امان نگاه دارند.

بهتر است پیش از انجام تغییرات گسترده در رژیم غذایی، با یک متخصص طب ایرانی مشورت کنید تا برنامه‌ای متناسب با مزاج شما تنظیم شود. تغذیه درست، یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به تندرستی است؛ راهی که طب سنتی قرن‌ها پیش آن را شناخته بود.