فولاد سبز؛ آینده‌ای پایدار برای صنعت ایران
فولاد ،ابر صنعتی که دراین سال ها در کانون توجه سیاست‌گذاران، اقتصاددانان و فعالان محیط‌زیست قرار گرفته و فشارهای بین‌المللی برای کاهش کربن، تغییر الگوهای مصرف جهانی و ضرورت حرکت به‌سوی توسعه پایدار باعث شده است که مفهوم فولاد سبز به یکی از کلیدواژه‌های اصلی آینده این صنعت تبدیل شود.
انتشار ۸ درصد از کل دی‌اکسیدکربن جهان، اختصاص به صنعتی دارد که به‌عنوان شاهرگ حیاتی توسعه صنعتی و اقتصادی جهان ،مطرح و امروز بیش از هر زمان دیگری با چالش‌های زیست‌محیطی روبه‌رواست.
فولاد ،ابر صنعتی که دراین سال ها در کانون توجه سیاست‌گذاران، اقتصاددانان و فعالان محیط‌زیست قرار گرفته و فشارهای بین‌المللی برای کاهش کربن، تغییر الگوهای مصرف جهانی و ضرورت حرکت به‌سوی توسعه پایدار باعث شده است که مفهوم فولاد سبز به یکی از کلیدواژه‌های اصلی آینده این صنعت تبدیل شود.
اما در ایران، فولاد مبارکه اصفهان به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد کشور و یکی از تأثیرگذارترین واحدهای صنعتی خاورمیانه،با برداشتن گام هایی در زمینه کاهش کربن و سبز شدن ، نقش اساسی را در این گذار ایفا می‌کند.
درادامه ضمن بررسی وضعیت جهانی فولاد سبز، به اقدامات و برنامه‌های فولاد مبارکه برای کاهش انتشار کربن ،چالش ها وفرصت های این مسیر، پرداخته می شود.
فولاد و بحران کربن جهانی
از برج‌های بلندمرتبه و پل‌های عظیم گرفته تا خودروها، لوازم خانگی و حتی تجهیزات پزشکی، همه به نوعی وابسته به صنعتی هستند که تحت عنوان بزرگ ترین صنعت دنیا از آن نام برده می شود.
یک وابستگی گسترده که ازیک سو فولاد را به ستون فقرات تمدن صنعتی تبدیل نموده و ازسوی دیگر، تولید این محصول ارزشمند را به یکی از آلاینده‌ترین فرایندهای صنعتی جهان تبدیل کرده خصوصاً اگر با روش های سنتی انجام پذیرد.
روش غالب در بسیاری از کشورهای دنیا، یعنی کوره بلند و کوره اکسیژنی ، وابسته به مصرف زغال‌سنگ کک‌شده است. این روش به‌طور میانگین برای تولید هر تن فولاد حدود ۲ تن دی‌اکسیدکربن آزاد می‌کند. نتیجه آن، سهمی برابر با ۷ تا ۹ درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای جهان است.
واقعیتی که ضرورت حرکت به سمت روش‌های نوین و کم‌کربن را دوچندان کرده وپیرو اهمیت همین مسئله نیز در دهه اخیر، کشورها و شرکت‌های بزرگ فولادی جهان به این نتیجه رسیده‌اند که بدون تغییر مسیر، ادامه تولید به روش‌های سنتی نه تنها محیط‌زیست را نابود می‌کند، بلکه توان رقابتی آن‌ها در بازارهای جهانی را نیز از بین خواهد برد.
فولاد سبز از اروپا تا ایران
فولاد سبز به فولادی گفته می‌شود که در فرآیند تولید آن، انتشار کربن به حداقل رسیده یا به‌طور کامل حذف شده است.
هدفی که تحقق آن با استفاده از هیدروژن سبز به‌عنوان جایگزین کربن در فرآیند احیای سنگ‌آهن ،افزایش سهم بازیافت قراضه فولادی و ذوب آن در کوره‌های قوس الکتریکی ،توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر برای تأمین برق صنایع و استفاده از فناوری‌های نوین برای کاهش اتلاف انرژی امکانپذیر است.
هرچند دستیابی به فولاد کاملاً سبز، هنوز پرهزینه است، اما مسیر حرکت جهانی نشان می‌دهد که در آینده نزدیک، این روش به یک استاندارد جهانی تبدیل خواهد شد.
درحال حاضراتحادیه اروپا با تصویب قوانین سخت‌گیرانه اقلیمی و اختصاص میلیاردها یورو سرمایه به پروژه‌های سبز، عملاً پرچم‌دار فولاد سبز در جهان است. پروژه‌های بزرگی همچون HYBRIT در سوئد، به دنبال جایگزینی کامل زغال‌سنگ با هیدروژن سبز در فرآیند احیای سنگ‌آهن هستند.
آلمان و سوئد از جمله کشورهایی‌اند که با استفاده از فناوری‌های نوین و انرژی‌های تجدیدپذیر، نخستین محموله‌های فولاد بدون کربن را تولید و عرضه کرده‌اند. این کشورها نشان داده که فولاد سبز نه یک رویا، بلکه یک واقعیت در حال شکل‌گیری است.
پس ازآن چین به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد جهان برنامه‌های گسترده‌ای را برای کاهش انتشار دارد. ایالات متحده نیز با تمرکز بر روش کوره قوس الکتریکی (EAF) و بازیافت قراضه، در مسیر کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای حرکت می‌کند. سایر کشورها همچون ژاپن، کره‌جنوبی و هند هم به‌دنبال راهکارهای مشابه هستند.
حال آنکه ایران نیز به عنوان یکی از برترین تولیدکنندگان فولاد، حرکت های ارزشمندی را دراین راستا انجام داده است.
ودراین میان ، فولاد مبارکه اصفهان ، بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد تخت خاورمیانه و شمال آفریقا، نقش قابل توجهی را در این صنعت دارد.این شرکت، با تولید سالانه بیش از ۱۰ میلیون تن فولاد خام ودربرگیری سهم حدود ۵۰ درصدی از تولید فولاد کشور ،سهم چشمگیری را در مسیر سبز بودن ایفا می کند.
استفاده گسترده از روش احیای مستقیم به‌جای کوره بلند، که خود یک مزیت بزرگ ،نسبت به بسیاری از رقبای جهانی است ازجمله روش هایی است که وابستگی به زغال‌سنگ را کاهشی و میزان انتشار کربن را تا ۵۰ درصد پایین می‌آورد.
همچنین سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله احداث نیروگاه‌های خورشیدی در مقیاس صنعتی برای تأمین بخشی از برق مصرفی کارخانه ،مطالعات بر روی هیدروژن سبز برای جایگزینی تدریجی گاز طبیعی در فرآیند احیای مستقیم سنگ‌آهن،
بهینه‌سازی مصرف انرژی و آب در خطوط تولید، با هدف کاهش ضایعات و افزایش بهره‌وری وطرح‌های بازیافت و مدیریت پسماند صنعتی که علاوه بر کاهش آلودگی، منجر به صرفه‌جویی اقتصادی می‌شود.
گام هایی است که فولاد مبارکه نه تنها در پی حفظ موقعیت داخلی، بلکه در اندیشه رقابت در بازارهای جهانی فولاد سبز، برداشته است.
چالش‌ها وفرصت های مسیر سبز شدن
با وجود تلاش‌های گسترده اما مسیرتولید فولاد سبز در ایران ،خالی از چالش نیست. از فقدان زیرساخت تولید هیدروژن سبز در مقیاس صنعتی تا هزینه‌های سنگین سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین ،فقدان حمایت‌های جدی دولت در زمینه سیاست‌گذاری و تأمین مالی و مشکلات تحریمی که دسترسی به برخی فناوری‌های روز دنیا را دشوار می‌کند.
با این حال ،ایران دارای فرصت‌های بزرگی نیز است که عمده ترین آن ها شامل پتانسیل عظیم انرژی خورشیدی و بادی برای تولید برق پاک و بازار بزرگ منطقه‌ای برای صادرات فولاد کم‌کربن می شود.همچنین ظرفیت بالای نیروی انسانی متخصص در حوزه مهندسی و فناوری ازدیگر قابلیت هایی است که تولید فولاد سبز را توجیه پذیر می کند.
اما از لحاظ اجتماعی و اقتصادی هم فولاد سبز تنها یک پروژه زیست‌محیطی نیست، بلکه تأثیرات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌ای را به مانند ایجاد اشتغال جدید در حوزه فناوری‌های نوین انرژی و صنایع پاک ،افزایش صادرات و دسترسی به بازارهای اروپایی به دنبال دارد.
مضاف برآنکه افزایش اعتبار بین‌المللی ایران در زمینه تعهد به اهداف اقلیمی وکاهش آلودگی هوا و بهبود سلامت عمومی به‌ویژه در استان‌هایی مانند اصفهان که با بحران زیست‌محیطی مواجه‌اند ازبزرگ ترین مزیت های تولید فولاد سبز وبه عبارتی صنعت سبز است.
آینده فولاد سبز در ایران
بررسی روند جهانی نشان می‌دهد که فولاد سبز به سرعت در حال تبدیل شدن به یک استاندارد بین‌المللی است. در چنین شرایطی، ایران نمی‌تواند از این روند عقب بماند.
ودراین برهه حساسی که صنعت فولاد در نقطه عطف تاریخی قرار دارد ،چنانچه ، کشورمان مبادرت به سرمایه گذاری هایی درزمینه توسعه زیرساخت‌های انرژی تجدیدپذیر و تولید هیدروژن نماید قطعاً شرکت‌هایی مانند فولاد مبارکه قادر خواهند بود نه تنها نیاز داخلی را تأمین کنند، بلکه به صادرکننده فولاد سبز در منطقه نیز تبدیل شوند.
همانگونه که پیشتر هم اشاره شد فولاد مبارکه اصفهان با استفاده از روش احیای مستقیم، سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و مطالعات روی هیدروژن سبز، نشان داده است که آماده ورود به این عصر جدید است. هرچند چالش‌های جدی همچنان پابرجاست، اما آینده‌ای که در آن فولاد سبز به استاندارد جهانی تبدیل شود، اجتناب‌ناپذیر است.
خلاصه کلام آنکه فولاد سبز نه تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه یک فرصت اقتصادی و استراتژیکی برای ایران بشمار می آید. با آینده ای منوط به تصمیمات صحیح امروز که می‌تواند ایران را در جایگاه یک پیشرو منطقه‌ای در تولید فولاد پایدار، قرار دهد.
