زلزله ۵.۳ ریشتری زواره: تایید جهانی منشأ لرزه‌ای و هشدار فعالیت «گسل‌های کویری»
مواج انفجار قابل کتمان نیست؛ زلزله زواره ناشی از فعالیت گسل کویری بود
زمین‌لرزه ۵.۳ ریشتری زواره اصفهان، در عمق ۱۰ کیلومتری، لرزش‌هایی تا تهران ایجاد کرد. محمد پورمحمد شاهوار، رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری، منشأ لرزه‌ای این رخداد را با استناد به تفاوت امواج زلزله و انفجار که در بیش از ۱۰ ایستگاه ثبت شده، قاطعانه تأیید کرد و به شبهات پایان داد. وی هشدار داد که زلزله‌های کویری دیر اما شدید رخ می‌دهند و بر لزوم افزایش ایستگاه‌های شتاب‌نگاری تا ۳ هزار تأکید کرد. در ارزیابی خسارات، مجتبی پورشفیع، رئیس میراث فرهنگی اردستان، از آسیب‌دیدگی حدود ۳۰ اثر تاریخی در زواره، از جمله مسجد جامع، خبر داد. با وجود عدم خسارت جانی، تیم‌های مدیریت بحران برای پایش پس‌لرزه‌های خفیف در آماده‌باش هستند.
در ساعت ۰۰:۰۵ صبح روز جمعه سوم مهر ۱۴۰۴ (۲ اکتبر ۲۰۲۵)، زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۵.۳ ریشتر و در عمق ۱۰ کیلومتری زمین، در نزدیکی شهر زواره واقع در استان اصفهان رخ داد. این رویداد لرزشی، به دلیل بزرگی متوسط و عمق کم، به عنوان یک زلزله مهم در مرکز ایران شناخته می‌شود که لرزش آن در فواصل دوردستی چون قم، تهران، کرج و دیگر نقاط استان اصفهان نیز به خوبی احساس شد (WANA, 2025; Report.az, 2025). بررسی دقیق این زمین‌لرزه از نظر فنی، لرزه‌خیزی، ارزیابی خسارت‌ها و همچنین رفع شبهات عمومی، برای برنامه‌ریزی‌های آتی مدیریت بحران در مناطق کویری ایران حیاتی است.
بررسی فنی و تایید قاطع منشأ لرزه‌ای توسط شبکه‌های جهانی
زمین‌لرزه زواره با بزرگای ۵.۳ ریشتر در عمق ۱۰ کیلومتری از سطح زمین رخ داد. این عمق برای زلزله‌های تکتونیکی طبیعی بوده و آن را از انفجارهای مصنوعی متمایز می‌کند (WANA, 2025). بر اساس داده‌های مراکز لرزه‌نگاری رسمی ایران و سرویس‌های بین‌المللی مانند USGS، این زلزله در موقعیت جغرافیایی نزدیک زواره در استان اصفهان ثبت شده است (ILKHA, 2025; Mazo4f, 2025).
محمد پورمحمد شاهوار، رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، در واکنش به شبهات احتمالی پیرامون منشأ این رخداد، قاطعانه وقوع زلزله را تایید کرد. او با اشاره به زلزله یکم فروردین ۱۴۰۴ در نطنز، اظهار کرد که پس از آن حادثه، احتمال فعال بودن منطقه از نظر لرزه‌خیزی مورد بررسی قرار گرفت و به همین دلیل، شبکه‌های لرزه‌نگاری در آن محدوده تقویت شدند.
محمد پورمحمد شاهوار رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار کرد: «ایستگاه‌های نزدیک این منطقه شامل زواره، نطنز و برزک بوده‌اند و تمامی رکوردهایی که ثبت کردیم، به‌وضوح نشان می‌دهد که این رخداد زلزله بوده است، نه انفجار.»
رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری تأکید کرد که تفاوت میان امواج زلزله و انفجار کاملاً مشخص است. او توضیح داد که چه انفجار هسته‌ای باشد و چه انفجار ناشی از مواد منفجره یا موشکی، شکل امواج اولیه در داده‌های ثبت‌شده به‌روشنی قابل تفکیک است؛ به‌طوری که در انفجارها، امواج اولیه مخرب‌تر بوده و در همان لحظات ابتدایی شدت بالایی دارند، اما در زلزله، ابتدا امواج کوچک‌تر احساس می‌شود و سپس امواج برشی یا ثانویه که مخرب‌تر هستند، می‌رسند.
این تفاوت در الگوهای ثبت‌شده کاملاً قابل تشخیص است و به‌هیچ عنوان نمی‌توان وقوع چنین رخدادهایی را پنهان کرد، چراکه در سراسر جهان، شبکه‌های لرزه‌نگاری تمامی رخدادهای بالای بزرگای ۴ را ثبت و منتشر می‌کنند. پورمحمد شاهوار خاطرنشان کرد که شبکه‌های لرزه‌نگاری جهانی در کشورهایی مانند ارمنستان، عربستان، امارات و پاکستان زلزله‌های بالای ۴ ریشتر ایران را ثبت می‌کنند. همچنین، ایستگاه‌های مرکز تحقیقات در نقاط مختلف کشور از جمله فشم، شمشک، لواسان و تهران، بیش از ۱۰ رکورد بسیار دقیق و واضح از این زلزله ثبت کرده‌اند که با زمان احساس زمین‌لرزه توسط مردم کاملاً منطبق بوده است.
لرزه‌خیزی منطقه کویری و آسیب به ۳۰ اثر تاریخی اردستان و زواره
مکان‌نگاری و تحلیل لرزه‌خیزی نشان می‌دهد که این زلزله ناشی از فعالیت گسل‌های محلی در این منطقه مرکزی ایران بوده که بخشی از حوزه لرزه‌ای زاگرس است. استان اصفهان با وجود قرارگیری در زون‌های لرزه‌خیز، به دلیل جمعیت و توسعه‌های شهری اهمیت بالایی دارد (Mehr News, 2025).
رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری در خصوص پتانسیل لرزه‌خیزی این منطقه هشدار داد:
محمد پورمحمد شاهوار رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری افزود: «این نوع زلزله‌ها که از آن به‌عنوان «زلزله‌های کویری» یاد می‌شود، معمولاً با فاصله زمانی طولانی رخ می‌دهند اما شدت بالایی دارند؛ مانند زلزله طبس یا زلزله بم که از نمونه‌های شاخص زلزله‌های بزرگ کویری محسوب می‌شوند.»
او با اشاره به اظهارات برخی از مردم منطقه اردستان مبنی بر عدم وقوع زلزله تاکنون، این تصور را رد کرد و تصریح کرد که این مناطق نیز مستعد زلزله‌های بزرگ هستند. زلزله زواره پس‌لرزه‌هایی نیز داشت. منصور شیشه‌فروش، مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان، از وقوع دو پس‌لرزه با بزرگی ۲.۱۸ ریشتر در شمال‌شرق زواره خبر داد.
منصور شیشه‌فروش مدیرکل مدیریت بحران استان اصفهان اظهار کرد: «امروز نیز ۲ پس‌لرزه با بزرگی ۲ و هجده صدم ریشتر به ترتیب در ساعت ۱۰:۱۰ و ۱۱:۱۹ در شمال‌شرق زواره به وقوع پیوست که خوشبختانه هیچ‌گونه خسارتی در پی نداشت.»
در ارزیابی خسارات، با وجود اعلام اولیه مبنی بر عدم خسارت جانی یا مالی جدی، بررسی دقیق‌تر آسیب به بناهای تاریخی آغاز شد. مجتبی پورشفیع، رئیس میراث فرهنگی اردستان، با اشاره به قدمت و بافت تاریخی سازه‌های شهرستان اردستان، از وارد آمدن خسارت به تعداد قابل توجهی از این بناها خبر داد:
مجتبی پورشفیع رئیس میراث فرهنگی اردستان گفت: «در اثر زلزله بامداد امروز، برآوردهای اولیه حاکی از وارد آمدن آسیب به حدود ۳۰ اثر تاریخی، به‌ویژه در شهر زواره است.»
وی افزود: «زلزله شب گذشته به تعدادی از بناهای تاریخی اردستان خسارت وارد کرده است، اما هیچ‌یک از این بناها تخریب یا دچار ریزش کامل نشده‌اند.» آثاری چون مسجد جامع اردستان، مسجد جامع زواره، مسجد خسرو اردستان، خانه هشت‌بهشت زواره، خانه ارباب حسین و تعدادی دیگر از خانه‌های تاریخی ثبت ملی دچار ترک و شکاف شده‌اند. تیم‌های تخصصی از اداره کل میراث‌فرهنگی استان روز شنبه برای تعیین دقیق میزان خسارت و برنامه‌ریزی مرمت اعزام خواهند شد.
مدیریت بحران و لزوم افزایش ایستگاه‌های شتاب‌نگاری برای آینده
اقدامات اولیه شامل بازدید از سازه‌ها، کنترل ایمنی پل‌ها و جاده‌ها، و حضور تیم‌های اورژانس در نقاط حساس بوده است (Mehr News, 2025). زلزله ۵.۳ ریشتری زواره احتمالا ناشی از لغزش در یک گسل چرخشی یا کوتاه در این منطقه است که فشارهای ساختاری در آن آزاد شده‌اند.
بهره‌گیری از فناوری‌هایی مانند سامانه‌های لرزه‌نگاری پیشرفته، تصویربرداری ماهواره‌ای و تحلیل داده‌های مکانی باعث افزایش دقت در تعیین ویژگی‌های زمین‌لرزه می‌شود. پورمحمد شاهوار اشاره کرد که در همین راستا، حدود ۷ ایستگاه جدید در منطقه اضافه شد که یکی از آنها در زواره و در محل شهرداری مستقر شد، یکی در برزک، دیگری در مهاباد اصفهان، یکی در زرفره و دیگری نیز در انتهای گسل و نزدیک کاشان نصب شد تا گسل موردنظر به‌طور کامل پوشش داده شود. علاوه بر این، در امتداد گسل دهشیر یزد نیز چند ایستگاه جدید نصب شد.
رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری در پایان خاطرنشان کرد که در حال حاضر حدود یک‌هزار و ۶۰۰ ایستگاه شتاب‌نگاری در کشور فعال است و این تعداد باید به ۳ هزار ایستگاه افزایش یابد.
محمد پورمحمد شاهوار رئیس شبکه ملی شتاب‌نگاری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی بیان کرد: «بدون تردید، افزایش تعداد ایستگاه‌ها موجب ارتقای کیفیت داده‌ها، رفع شبهات احتمالی و افزایش اعتماد عمومی خواهد شد. در شرایط کنونی، بخشی از تردیدهای مردم ناشی از کمبود اطلاعات دقیق است، اما با توسعه شبکه و دسترسی گسترده‌تر به داده‌های شتاب‌نگاری، اطمینان عمومی نسبت به صحت تحلیل‌ها بازخواهد گشت.»
اگرچه تا این لحظه خسارت جانی جدی گزارش نشده، اما زلزله موجب نگرانی و اضطراب فراوانی در بین ساکنان مناطق متاثر شده است که نیازمند مدیریت روانی و اجتماعی است (WANA, 2025). زلزله زواره یادآور این نکته است که ایران با گسل‌های متعدد و فعال مواجه است و نیاز به تحقیقات مستمر و سیستماتیک در زمینه لرزه‌خیزی دارد.