شوک‌آور: سهم نیمی از آلودگی اصفهان از کجاست؟
سه منطقه اصفهان در وضعیت قرمز: نفس نصف‌جهان را چه کسانی بند آورده‌اند؟
در بیست و هفتمین روز آلوده مهرماه، اصفهان بار دیگر با بحران هوا روبه‌رو شد؛ رهنان، زینبیه و پروین در وضعیت «ناسالم برای عموم» قرار گرفتند. میانگین شاخص کیفیت هوا (AQI) ماه مهر ۱۰۸ واحد بود که نشان از آلودگی مزمن دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که ۵۰ درصد آلودگی ناشی از حمل‌ونقل و ۴۰ درصد ناشی از صنایع سنگین است؛ راهکارها چیست؟
آخرین داده‌های کیفیت هوا در روز سه‌شنبه، مهرماه ۱۴۰۴، یک هشدار جدی دیگر را برای سلامت شهروندان نصف‌جهان صادر کرد. در حالی که شهرضا و مبارکه هوای «پاک» را تجربه کردند، رهنان با ۱۶۱، زینبیه با ۱۵۷ و پروین با ۱۶۷ AQI به منطقه «قرمز» و ناسالم برای عموم وارد شدند. اصفهان در مهرماه امسال ۲۷ روز آلوده را پشت سر گذاشته و دیگر نمی‌توان این بحران را تنها به پدیده‌های طبیعی نسبت داد. «اصفهان امروز» در یک گزارش خبری عمیق، ریشه‌های اصلی این آلودگی مزمن را بررسی می‌کند و نشان می‌دهد که چه نیروهایی پشت سنگین شدن نفس شهر نهفته‌اند.
۲۷ روز نفس‌تنگی: روایت آلودگی مزمن و بحرانی‌ترین مهر اصفهان
آلودگی هوا در اصفهان دیگر یک اتفاق فصلی نیست، بلکه یک مشکل مزمن ساختاری است که در پاییز ۱۴۰۴ به اوج خود رسید. داده‌های رسمی نشان می‌دهد که میانگین شاخص کیفیت هوا (AQI) در ماه مهر، با ثبت ۲۶ روز آلوده، حدود ۱۰۸ واحد بود؛ عددی که وضعیت شهر را در کل ماه در محدوده «ناسالم برای گروه‌های حساس» نگه داشت. در روز ۲۹ مهرماه، هرچند میانگین ۲۴ ساعته شهر ۸۹ AQI (قابل قبول) اعلام شد، اما پایداری جوی و غلظت آلاینده‌ها در ساعات اولیه روز و در مناطق خاص، شرایط را برای زندگی دشوار ساخت.
هواشناسی استان اصفهان، سکون و پایداری جوی را دلیل اصلی تجمع آلاینده‌ها می‌داند، اما سهم منابع آلاینده شهری و صنعتی در حفظ و تشدید این وضعیت بسیار تعیین‌کننده است. آلاینده اصلی اصفهان در مهرماه و سال‌های گذشته، ذرات معلق ۲.۵ میکرونی بوده است که ناشی از احتراق ناقص سوخت در وسایل نقلیه و صنایع بزرگ پیرامون شهر محسوب می‌شود.
سهم منابع آلودگی: صنعتی، حمل‌ونقلی و محیط‌زیستی
کارشناسان محیط زیست و مطالعات تخصصی، سه منبع عمده را برای آلودگی مزمن اصفهان شناسایی کرده‌اند:
| منبع آلودگی | سهم تقریبی در آلودگی کل | جزئیات کلیدی |
| حمل‌ونقل شهری | حدود ۵۰ درصد | تردد بالای خودروهای شخصی و ناوگان فرسوده تاکسی و اتوبوس در سطح شهر. |
| صنایع و نیروگاه‌ها | حدود ۴۰ درصد | صنایع سنگین مجاور شهر مانند نیروگاه شهید منتظری، پالایشگاه اصفهان و ذوب‌آهن. همچنین، خطر سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها در زمان محدودیت گاز که منجر به جهش ناگهانی غلظت $\text{PM}_{2.5}$ می‌شود. |
| ریزگردها و اقلیم | بخش مکمل | خشک شدن زاینده‌رود و تالاب گاوخونی که منبع دائمی ریزگردهای محلی هستند. عامل اقلیمی نیز شامل کم‌باد بودن و قرارگیری در حوضه بسته زاینده‌رود است که تهویه طبیعی را به حداقل می‌رساند و آلودگی را پایدار می‌کند. |
پیامدهای جدی برای سلامت و محیط زیست
آلودگی هوا در اصفهان یک معضل جدی سلامت عمومی است. داده‌های پزشکی نشان می‌دهند که در روزهای با AQI بالای ۱۰۰، میزان مراجعه بیماران تنفسی، قلبی و کودکان به مراکز درمانی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد. ذرات ریز PM_2.5 قادر به نفوذ به ریه‌ها هستند و با بیماری‌های مزمن نظیر سرطان ریه، آسم و بیماری‌های عروقی ارتباط مستقیم دارند.
از بعد زیست‌محیطی، استمرار این آلودگی موجب تخریب پوشش گیاهی حاشیه شهر، کاهش فتوسنتز و انباشت فلزات سنگین در خاک و منابع آب زیرزمینی می‌شود. این پیامدها در بلندمدت چرخه سلامت اکوسیستم شهری را تهدید می‌کند.
عملکرد طرح‌های گذشته و پیش‌بینی فصول سرد
در طول دهه گذشته طرح‌هایی برای مقابله با آلودگی اجرا شده‌اند، از جمله خروج صنایع آلاینده (مانند آجرپزی‌ها)، توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، کنترل سوخت نیروگاه‌ها و نصب فیلتر و پایش برخط صنعتی. با این حال، به دلیل کمبود بودجه، ضعف نظارت و گستردگی پدیده پایداری جوی، اثربخشی این طرح‌ها با چالش روبه‌رو بوده است.
پیش‌بینی هواشناسی: هواشناسی اصفهان هشدار داده است که با آغاز فصول سرد (آبان تا دی)، احتمال تداوم پایداری و افزایش تعداد روزهای ناسالم تا مرز ۴۵ روز در فصل زمستان وجود دارد، مگر اینکه بارش‌های مؤثر به‌موقع اتفاق بیفتد.
جدول راهکارها: نجات نصف‌جهان از خفگی
کارشناسان برای بهبود وضعیت، مجموعه‌ای از راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدت را پیشنهاد می‌کنند:
| افق زمانی | اقدامات پیشنهادی |
| کوتاه‌مدت | تعطیلی موقت مدارس و صنایع آلاینده در روزهای قرمز و بسیار ناسالم. توسعه طرح زوج و فرد خودروها در هسته مرکزی شهر. افزایش پایش برخط نیروگاه‌ها و صنایع بزرگ برای محدودسازی مصرف مازوت. |
| بلندمدت | تغییر الگوی حمل‌ونقل شهری با توسعه مترو و سامانه‌های دوچرخه اشتراکی. اصلاح ساختاری در جای‌گذاری صنایع سنگین با انتقال نیروگاه شهید منتظری و پالایشگاه به مناطق دورتر. احیای زاینده‌رود و تالاب گاوخونی برای کنترل ریزگردهای داخلی. توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی) برای کاهش وابستگی نیروگاه‌ها به سوخت‌های فسیلی. |
بدون اصلاحات ساختاری، اصفهان در دهه آینده با بحران جدی‌تری روبه‌رو خواهد شد. تنفس آسان در «نصف‌جهان» نیازمند همکاری جدی دولت، صنعت و آگاهی عمومی شهروندان برای کاهش استفاده از خودروی شخصی است.