وقتی کمدی به انحراف کشیده می شود

نمایش «خواستگاری رشید»، از ۲۴ اسفندماه سال گذشته تا ۳۱ فروردین‌ماه سال جاری در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان اجرا می‌شود.

به گزارش خبرنگار ایمنا، این نمایش در دو پرده و حدوداً به مدت دو ساعت است. پرده اول اثر با گفتگوی شخصیت‌های احمد آقا و شاگردش رشید آغاز می‌شود که در روال نمایش‌های قدرت‌الله ایزدی، امری طبیعی است.

در این‌ گفتگو، احمد آقا از برنامه‌اش برای زن دادن رشید، صحبت به میان می‌آورد و از او می‌خواهد آماده رفتن به خواستگاری برای دختر خانواده شعبانی شود. در اوایل اجرا، مشخص می‌شود قرار است مخاطبان به سوژه‌ای تکراری و مسئله‌ای کلیشه‌ای چون ازدواج بخندند. پس‌ازاین گفتگو، شخصیت رشید در مغازه تنها می‌ماند و به خواب می‌رود و در عالم رؤیا، زنی را می‌بیند که با تشتی شیر به استقبالش می‌آید.

گنجاندن این رؤیا در نمایش، نوعی پرداختن به موضوعات مطرح‌شده در چند ماه اخیر در فضای مجازی است و از مخاطب همچنان خنده می‌گیرد، اما نشان‌دهنده نبود ریسک‌پذیری و ضعف در انتخاب مسائل ناب و جذاب توسط نویسنده اثر هم هست.

پس از رخ دادن اتفاقاتی که قصد ایجاد کمدی موقعیت و گرفتن خنده از مخاطب دارد، پرده اول به اتمام می‌رسد.

زمانی که عوامل اجرایی در حال آماده‌سازی صحنه برای پرده دوم هستند، مجری برنامه، اسپانسرهای نمایش را معرفی و سعی کرد مخاطبان را بخنداند و جوی شاد و مفرح ایجاد کند.

پرده دوم نمایش در خانه‌ شخصیت شعبانی و با جدال عمه خانم و دختر او بر سر خواستگاران آغاز می‌شود. پس از آغاز مشاجره میان این دو شخصیت و معرفی دقیق شخصیت‌ها که مردانی زن‌پوش هستند، خواستگاران وارد می‌شوند.

به این دلیل که هدف سازندگان اثر، فقط و فقط خنده گرفتن از تماشاچی است، هر امر غیراخلاقی و لوده‌ای در جهت نیل به این هدف بر روی صحنه انجام می‌شود.

حتی در قسمتی از نمایش، شخصیت رشید یک دابسمش از حرکات احمد آقا می‌سازد و فیلم آن را در فضای مجازی منتشر می‌کند و وقتی با اعتراض شخصیت احمد آقا روبرو می‌شود، اعلام می‌کند که لودگی باعث شهرت می‌شود.

شخصیت عمه خانم، هم فردی عبوس و بداخلاق است که زمانی که متوجه می‌شود احمد آقا قصد تجدید فراش دارد، سعی بر جلب‌توجه و دلبری از او دارد که البته نظر احمد آقا هم در همان ابتدا به او جلب می‌شود.

عمه خانم برای سر گرفتن ازدواج مینا و رشید، شرایط سنگینی پیش پای رشید می‌گذارد و این شروط را یکی پس از دیگری مطرح می‌کند و در خلال بیان هرکدام، همه شخصیت‌ها شوخی‌هایی می‌کنند که بازهم به‌دوراز اخلاق است. سرانجام با ممارست‌های احمد آقا، رضایت عمه خانم حاصل می‌شود.

از دیدگاه کارگردانان مطرح تئاتر اصفهان، طنز در جایگاه امروزی خود در شهرهایی چون اصفهان که مهد طنازی و پرورشگاه طنازان قهار و بزرگی چون ارحام صدر بوده، در وضعیت فاجعه‌آمیز و رو به سقوطی است که با کپی‌برداری از سبک آثار ارحام صدر و ایجاد جریانی انحرافی، رو به افول نشسته است.

میثم کیان، کارگردان جوان و خوش‌فکر تئاتر اصفهان با اشاره به‌ جایگاه رفیع طنز در گذشته به خبرنگار ایمنا گفت: طنز می‌تواند با محتوایی غنی و پس‌زمینه‌ جهان‌بینی خود، اخلاق برتری را در جامعه رواج دهد.

وی افزود: درست زمانی که طنز، مفهوم برتری برای ارائه نداشته باشد، همه‌ خط قرمزها را رد می‌کند و فقط برای خنداندن خلق می‌شود. زمانی هم که فقط برای گرفتن خنده، کاری اجرا شود، تأثیر عمیقی در ذهن مخاطب، شادمانی درونی و مسائل گذشته و حال او ندارد.

کیان ادامه داد: خنده، واکنش عجیبی است که در مقابل هر عملی ممکن است انجام شود، به‌عنوان‌مثال در مقابل یک لطیفه یا حتی حرکات یک دیوانه در خیابان.

وی افزود: کمدی، محفلی سنگین برای اندیشیدن است، زیرا در آن می‌توانیم به‌جای آن‌که با زور و اشک و آه به تفهیم موضوع بپردازیم، با خنده در مخاطب تفکر ایجاد کنیم.

کیان به این مسئله اشاره کرد که مردم اصفهان به دلیل گویش، لهجه خاص و خصلت‌های شخصی، طنازی‌های ظریفی دارند که می‌تواند موجب خنده هم‌زمان با تفکر شود. به‌عنوان‌مثال، مرحوم ارحام صدر در بین مردم کوچه و بازار همین شهر بوده و از گزندگی طنازی‌ها و به‌اصطلاح نیش و کنایه‌های طنزآمیز آن‌ها آگاه بوده و آن‌ها را با ظرافتی خاص نمایش می‌داده است.

وی درباره اجرای نمایش «خواستگاری رشید» و این دست نمایش‌ها هم اذعان داشت: در اصطلاح عامیانه مردم اصفهان، عبارت «لیم» در مواقعی کاربرد دارد که افراد به یک مسئله، بسیار زیاد می‌خندند. نمایش ‌ هایی مانند آثار حسن اکلیلی، قدرت‌الله ایزدی و نسل جوانی چون سازندگان نمایش «قجر جدید»، ازنظر مردم «لیم» هستند.

کیان ادامه داد: کلمه «لیم»، بهترین چیزی است که می‌توانم درباره چنین کارهایی که در اصفهان یا حتی شهرهای دیگری مانند تهران اجرا می‌شود، به کار ببرم و هیچ راهکاری هم برای این مسئله نیست، چون مردم به خنده نیاز دارند و با دیدن چنین نمایش‌هایی تغذیه می‌شوند.

او در پیان گفت: این مسئله، دغدغه من و عده قلیلی است که هیچ راهکاری تاکنون نداشته است.