اصطلاح بافت فرسوده جنبه جهانی ندارد

طبق مصوبه شورای عالی شهرسازی، بافت فرسوده به بافت‌های حاشیه شهرها گفته می شود که در اثر توسعه شهر به شهر ملحق شده و فاقد هرگونه طراحی شهری است، هم‌چنین بافت تاریخی فرهنگی به هسته اولیه تشکیل شهرها گفته می شود که دارای ارزش‌های معماری و اجتماعی است.

به گزارش ایمنا، با توجه به اهمیت بافت تاریخی و خط باریک میان بافت تاریخی و بافت فرسوده، لزوم توجه بیش از پیش برای شناسایی تک‌تک ارزش های موجود در بافت تاریخی ضروری است. در اصفهان نیز باتوجه به هویت تاریخی و فرهنگی غنی که در جای‌جای مناطق آن وجود دارد ضروری است تا با برنامه ریزی و مطالعات جامع و هدفمند، بافت های تاریخی را شناسایی و از کابرد واژۀ بافت فرسوده برای بافت تاریخی جلوگیری کرد، چرا که احیا و باز زنده سازی بافت تاریخی و گسترش گردشگری در آن مناطق می تواند به فعالیت های بزرگ اقتصادی با محوریت بافت های تاریخی منتهی شود.

در این گزارش موضوع بافت تاریخی و بافت فرسوده، تفاوت بین این دو اصطلاح و هم‌چنین ضرورت توجه به بافت های تاریخی از دیدگاه مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری، احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و محمود درویش پیشکسوت معماری بررسی شده است.

ضرورت بازخوانی بافت تاریخی

مرتضی فرشته نژاد پیشکسوت مرمت و معماری با بیان اینکه بافت تاریخی همان بافت شهرسازی سنتی گذشته است که امروزه به آن توجهی نمی شود، می گوید: بافت تاریخی بافتی است که باید حفظ و مرمت شده، از آن استفاده و برای آن سوبسید ارائه شود، اما بافت فرسوده مثل بخش های خوش‌نشین اطراف شهرها است که در توسعه های بی رویه شهرها ایجاد شده اند و اصلا جزو توسعه اصلی طرح جامع شهر نیستند اما ساخته می شوند درست مثل حلبی آبادها یا نقاطی که به صورت خلاف ساخته شده و فردا روز گردن‌گیر شهرداری و سازمان مسکن و شهرسازی و درواقع وبال گردن شهر می شوند و این نوع بافت ها۱۸۰ درجه با بافت تاریخی فرق دارند.

وی می افزاید: بافت تاریخی بافتی ارزشمند و فرهنگی و حفظ آن ضروری است، درحالی که بافت فرسوده باید تخریب شده و ساماندهی شود تا به صورت اصولی بتواند با شهر هماهنگی داشته باشد و به عنوان محله و گوشه ای از شهر وظیفه اش را انجام دهد.

این پیشکسوت مرمت و معماری با تاکید بر اینکه عنوان بافت فرسوده را هرگز نباید برای هیچ بافت تاریخی بکار برد، می گوید: هیچ بافت تاریخی حتی در وضعیت تخریب قرار گرفته باشد بافت فرسوده نیست و این موضوع مصوب مجلس شورای اسلامی است یعنی تایید شده که بافت تاریخی باید حفظ شود، اما متاسفانه به آن بی توجهی می شود. شهرداری ها با دیدگاه خود و سازمان میراث فرهنگی نیز با نگاه خود به شهر می نگرند. میراث فرهنگی مثل یک کتاب علمی فرسوده ای است که باید آن را بازخوانی و از آن استفاده کرد نه اینکه میراث را تخریب کنند و از نو بسازند.

فرشته نژاد تصریح می‌کند: بافت تاریخی حتی اگر به لحاظ سازه‌ای در وضعیت مناسبی نباشد باید با انجام اقدامات استحکام بخشی و مرمتیحفظ شود نه اینکه تخریب شود. اما امروز متاسفانه بافت‌های تاریخی را در ابتدا مورد بی مهری قرار می‌دهند تا خودِ بنا آرام آرام تخریب شود و بعد هم از آن به عنوان بافت فرسوده نام می‌برند و آن را به طور کامل با این بهانه تخریب می‌کنند درصورتی که در کشورهای پیشرفته چنین نیست و از این بافت‌ها به عنوان منبع درآمد استفاده می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: آثار تاریخی حتی قبل از نفت می‌توانند ازطریق رونق گردشگری برای شهر و کشور ما درآمد ایجاد کنند اما خودمان داریم آن ها را با دست خودمان خراب می‌کنیم. ما مثل ماهی هستیم که در آب زندگی می‌کنیم و قدر آب را نمی‌دانیم تا وقتی که ما را از آب بیرون بیندازند و یا آب بخشکد تا بفهمیم که آب برای زندگی ما چه ارزشی داشته است.

اصطلاح بافت فرسوده جنبه جهانی ندارد

احمد منتظر مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان با بیان اینکه عنوان بافت فرسوده اصطلاح درستی نیست، می گوید: متاسفانه کاربرد این اصطلاح به این دلیل است که بگویند بافت مخروبه است و باید خراب شود. هیچ شکی نیست که بافت تاریخی هم مخروبه است اما باید تعمیر شده تا درست شود. حتی عنوان بافت قدیمی را نیز نباید به عنوان واژه پذیرفت بلکه فقط باید عنوان کرد که بافت، بافت تاریخی است یعنی در آن ارزش تاریخی وجود دارد، اما واژه هایی مثل بافت فرسوده یا بافت قدیمی را عمدا بکار می‌برند تا وقتی اجازۀ تخریب آن‌ها را صادر کردند کسی آنها را زیر سوال نبرد.

وی ادامه می‌دهد: حتی قوانینی هم که درخصوص بافت های تاریخی توسط وزارت کشور و شهرداری گذاشته می‌شود جنبه جهانی ندارد چرا که جنبه جهانی عنوان بافت فرسوده را بکار نمی برد. بافت فرسوده در اصل بافتی است که در زمان محمدرضا شاه پهلوی ساخته شده و خوب هم نساخته است، یعنی وقتی محمدرضا شاه پهلوی شهرسازی کرد چون ساختمان ها را با آهن ساخته و آهن عمر ۲۵ سال دارد این بافت دچار فرسودگی شده یعنی خطر ریزش دارد که در این خصوص هم باید به عنوان بافت فرسوده به کمک آن بروند، پس عنوان بافت فرسوده اصلا ربطی به بافت تاریخی ندارد، اما اکنون این دو را عمداً با هم قاطی کرده اند تا پول بیشتری دریافت کنند.

منتظر تصریح می‌کند: متاسفانه بیشتر بافت های تاریخی اصفهان به غیر از جلفا را در بافت فرسوده قرار داده اند و حتی در نقشه ای که ارائه شده بافت دردشت که یکی از مهم ترین بافت‌های اصفهان است و یا بافت مسجد جامع اصفهان، مسجد آقا نور، مسجد حاج محمدجعفر آباده ای و بسیاری دیگر را در بافت فرسوده تعریف کرده اند و این خیلی عجیب است!

مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان می افزاید: متاسفانه سمینارهای بسیاری در خصوص بافت فرسوده و تاریخی هم در اصفهان برگزار شده درحالی بکار بردن بافت تاریخی درکنار بافت فرسوده صحیح نیست، در حال حاضر بافت تاریخی اصفهان در بدترین وضعیت قرار دارد و همه اش درحال تخریب است اما امیدواریم جوان ها حرکت کنند و اصطلاح بافت فرسوده را دور بیندازند یا دقیقا آن را معنا کنند و به بافت تاریخی بپردازند.

خط باریک میان بافت تاریخی و بافت فرسوده

محمود درویش پیشکسوت معماری نیز با بیان اینکه بافت فرسوده با بافت تاریخی تفاوت بسیاری دارد، می گوید: بافت فرسوده بافتی فاقد ارزش تاریخی و قابل بازسازی است اما بافت تاریخی بافتی است که باید حفظ و مرمت شده و کمبودهای آن جبران شود.

وی ادامه می دهد: بافت تاریخی بافت ارزشمندی است که جزو میراث ما بشمار می رود. خط بسیاری باریکی بین این دو یعنی بافت تاریخی و بافت فرسوده وجود دارد که تشخیص آن بدون تردید با متخصصین معماری و شهرسازی و مرمتگران خواهد بود.

درویش با اشاره اینکه ایجاد هرنوع مسیر دسترسی در بافت تاریخی باید با کارشناسی دقیق و ضرورت توجه به تک تک ساختمان های آن صورت بگیرد، تصریح می کند: این مسئله مانند یک جراحی است که در بافت فرسودۀ بدن انجام می دهند، برای این کار لازم است ساختمان ها ارزشیابی شوند و آنچه که ارزشمند است حفظ شود و آنچه فرسوده است برای احداث راه و دسترسی برای بافت تاریخی اعمال شود. این یک کار تخصصی است و باید ارزشیابی شده و ساختمان ها و مسیری انتخاب شود که کمترین آسیب را به بافت برساند و از طرفی رفاه و دسترسی و خدمات را هم ایجاد کند؛ درواقع ایجاد مسیر یا گذرهای دسترسی در یک بافت تاریخی مستلزم دانستن ارزش تک تک واحدهای در مسیر است.

به گزارش ایمنا ، بافت تاریخی هر شهر با داشتن ارزش‌های فرهنگی، جزئی از هویت و شناسنامه ملی شهر بشمار می رود. این بافت ها که در قلب شهرها جای دارند دارای ارزش های کالبدی، عملکردی، اقتصادی و فرهنگی هستند و هویت محله ای در چنین بستری شکل می گیرد. آنچه مشخص است بافت تاریخی باید حفظ و احیا شود و هیچ بافت تاریخی، فرسوده نیست، درعین حال باید تعریف مشخص و معینی از بافت فرسوده ارائه شود درحالی که یکی از مهم ترین چالش های امروز در ایران تداخل مفهوم بافت تاریخی با بافت فرسوده است که متاسفانه در بسیاری مواقع بافت تاریخی را بافتی فرسوده برشمرده اند!