عصارخانه شاهی نگین ناشناخته نقش جهان

عصاری و روغن کشی یک صنعت ایرانی و از قدیمی ترین فعالیت‌های بشر در صنایع غذایی است. موزه عصارخانه شاهی در قلب میدان نقش جهان بهترین مکان برای آشنایی را این صنعت می‌باشد.

به گزارش ایمنا، عصارخانه، مفهومی که امروزه آشنایی زیادی با آن نداریم ولی در گذشته از مهمترین مکان‌های صنعتی بوده است. در قدیم عصارخانه به مکانی‌هایی گفته می‌شده است که در آنها آسیاب های بزرگ برای خورد کردن موادی چون سنگ، زردچوبه و فلفل وجود داشته است. عصارخانه همچنین محلی برای تولید مواد نباتی و روغنی بوده است که با ریختن موادی همچون غوره و قرچک در آسیاب‌ها، روغن و یا آب آن گرفته می‌شده.

روغن کشی و یا عصاری از قدیمی ترین فعالیت‌های بشر در زمینه صنایع غذایی است. به فرآیند جداسازی اسید چرب از هرچیزی روغن کشی می‌گویند. این صنعت یک صنعت ایرانی است و یکی از مهمترین ارکان زندگی جوامع ایرانی در گذشت بوده است.

عصارخانه شاهی اصفهان عصارخانه‌ای در قلب میدان نقش جهان است. این عصارخانه در سال ۱۰۲۱ قمری به دستور شاه عباس اول و هم زمان با بازار بزرگ قیصیریه ومدرسه ملاعبدالله ساخته شد. این عصارخانه در زمان خود با وسعت هزار و ۸۰۰ متری مهمترین عصارخانه اصفهان به شمار می‌رفته که دربار نیز از محصولات آن استفاده می‌برده است.

امروزه عصارخانه شاهی توسط شهرداری تبدیل به موزه به همین نام شده است، در این موزه فضای عصارخانه‌های قدیم عینا بازسازی شده. در حال حاضر مصاحت این موزهِ یک طبقه ۳۰۰ مترمربع است و قسمت بارانداز این موزه به پاساژ طلا فروش‌ها تبدیل شده است.

برای رسیدن به این عصارخانه باید پس از ورود به میدان نقش جهان به بازار بزرگ قیصریه بروید، در این بازار از میان تقره فروش‌ها و ترمه فروش‌ها بگذرید و به راسته طلافروش ها وارد شوید، پس از گذر از راسته به سه راهی که رسیدید سمت راست شما سردرد عصارخانه شاهی قرار دارد.

برای وارد شد به عصارخانه باید از چند پله پایین بروید. عصارخانه در اصل دارای پنج بخش پیشخوان، بارانداز، شترخان، گرم‌خانه و تیرخانه بوده است، در زمان ورود به عصارخانه شما با بخش پیشخوان روبرو می ‌ شوید.

در آنجا با مهمترین ابزار کار عصارخانه‌ را یعنی سنگ آسیاب را واقع شده است. سنگ آسیاب در واقع سنگی است گرد که روی یک سنگ گرد دیگر که کمی کمتر از یک متر با زمین فاصله دارد، قرار گرفته است و توسط اهرمی که به چهارپایان وصل می ‌ شده حرکت می ‌ کند. در موزه عصارخانه شاهی کنار این سنگ آسیاب‌ها مجسمه‌هایی از شتر و الاغ قرار دارد تا نشان دهنده این امر باشد. در این موزه دو سنگ آسیاب در کنار هم قرار گرفته اند و کنار هرکدام از این سنگ‌ها مجسمه‌هایی از مردان عصار است تا نشان‌گر شیوه انجام کار آنها باشد.

معماری خاص سقف عصارخانه شاخص دیگری است که بسیار به چشم می‌آید، سقف ۱۱متری عصارخانه با هنر آجرچینی و به شکل گنبد در میانه موزه قرار دارد. سقف‌ها به سبک طاق و چشمه و نورگیر طراحی شده‌اند که نور عصارخانه را تامین می‌کنند. دلیل گنبدی بودن سقف عصارخانه خنک نگه‌داشتن فضا بوده است تا به روغن‌های موجود در محل آسیبی نرسد. دیوارها و سقف عصارخانه به دلیل کاربرد آن بدون قاب بندی تزیینات هستند.

در کنار آسیاب‌ها چوب های گرد و قطور و بلندی قرار دارند که بین سقف و زمین بر روی تیرهایی از جنس چوب قرار دارند. در قدیم ظروف مملو از خمیر دانه‌های روغنی را بر روی هم می‌چیدند و با استفاده از تیر چوبی کوچکی بنام کارماله بر کوپی‌ها فشار می‌آوردند تا زیر کار را برای کار تیر بزرگ مهیا شود. سپس چند قطعه چوب قطور گرد که شاگرده نام دارد در قسمت پایینی تیر بزرگ قرار می‌دادند و برای فشردن دانه‌ها با تیر بزرگ را به آنها فشار می‌آوردند. در این موزه برای به نمایش درآوردن نقش بانوان درعملیات عصاری یک بخش از موزه را به آنها اختصاص داده‌اند. در این بخش سعی شده با استفاده از مجسمه‌ها و ابزار آلات نقش بانوان به نمایش گذاشته شود.

در ضلع جنوبی این موزه قسمت گرم خانه آن وجود دارد که خمره های بزرگ روغن را پس از روغن کشی در آنجا نگهداری می‌کردند. در اطراف این اتاق مجسمه‌هایی از مردانی است که در قدیم به کار روغن گری مشغول بوده‌اند. همچنین در اینجا محصولات عصارخانه‌ها نیز به نمایش درآمده‌است، محصولاتی مانند روغن، حنا، کنجد وانواع ادویه‌ها.

عصارخانه شاهی اصفهان در سال ۱۳۷۹ توسط شهرداری اصفهان خریداری شد و پس از بازسازی ساماندهی در سال ۱۳۸۲ با عنوان موزه عصارخانه شاهی افتتاح شد. کتاب موزه عصارخانه شاهی نیز در سال ۱۳۸۵ به سه زبان فارسی، انگلیسی و عربی توسط سعید سیاحان گردآوری شد. این موزه همچنین توانسته است در سال ۲۰۱۷ به عنوان برترین موزه کوچک نشان جهانی ایکوم را دریافت کند.