بقالی و صمیمت در فروشندگی

شیما خزدوز/اصفهان امروز: شاید اوج فعالیت بقالی‌ها را بتوان در دهه 30 تا 50 جستجو کرد اما از حدود دهه 60 تا به امروز این مغازه‌های پرخاطره، کم‌کم جای خود را به سوپرمارکت‌ها و هایپرها دادند و این روزها به‌ندرت می‌توان بقالی را پیدا کرد که به شیوه سنتی و با ویژگی‌های بقالی‌های نیم‌قرن پیش فعال باشد.

اما درست درزمانی که بقالی‌ها به تاریخ شهر پیوستند، بقالی عباس تبر اصفهانی در انتهای کوی مهر، حوالی خیابان جی و فلکه احمدآباد، به شکل چند دهه قبل فعال است.

عباس آقا متولد 1311، مردمی و خوش‌برخورد، ساده‌زیست و صبوری که پدر یک شهید هم هست، صاحب مغازه کوچک بقالی است که به نیم‌قرن گذشته تعلق دارد. او که ابتدا در بازار اصفهان به حرفه دیگری مشغول بوده می‌گوید: دهه 30 و 40 مدتی در سرای گلشن، تیمچه محمدصادق خان و دروازه اشرف بازار بزرگ اصفهان به حرفه سنتی جوراب‌بافی مشغول بودم.

دوره‌ای که جوراب‌بافی رونق فراوانی داشت و بیشتر کارگاه‌ها با 100 کارگر مشغول به کار بودند. حتی این تولیدات دستی از اصفهان به بیشتر شهرهای ایران فرستاده می‌شد. جوراب‌بافی با یک دستگاه کوچک که با دست حرکت می‌کرد انجام می‌شد.

اما از اواخر دهه 40 دستگاه‌ها و ماشین‌های برقی با فناوری پیشرفته به بازار آمد که هرکدام به‌تنهایی جای 100 کارگر، کار می‌کرد. او ادامه می‌دهد: آن زمان ما ساکن محله سبزه‌میدان بودیم و پدرم هم هیزم‌شکن بود و نام تبر هم برگرفته از پیشینه حرفه پدر که با تبر کار می‌کرد به‌عنوان نام خانوادگی ما انتخاب شد.

مردم قدیم برای گرمایش و سوخت از چوب استفاده می‌کردند و هیزم‌شکن‌ها یا چوب شکن‌ها هم به شکل سیار فعالیت داشتند. صاحبان خانه‌هایی که اطراف محله سبزه‌میدان و میدان کهنه زندگی می‌کرد، با حرفه‌ای که داشتند، شناخته می‌شدند مثلاً خانه چوب شکن‌ها، خانه انگوری‌ها، خانه پنبه‌زنان و غیره.

عباس تبر بعد از حرفه جوراب‌بافی و با نقل‌مکان به خیابان جی، به حرفه بقالی مشغول شده. گرچه بسیاری از بقال‌های قدیم با عنوان سقط فروش، محصولات مختلفی را در کنار هم به فروش می‌رساندند اما به گفته ساکنان محله‌ای که دکان عباس آقا در آن قرار دارد، دکان او منحصربه‌فرد و محصولات خوراکی و غیرخوراکی ویژه ای را به فروش می‌رسانده. مغازه او با نیازسنجی دقیق، ویترین کوچکی از تمام اقلامی که در بازار یافت می‌شده، بوده است.

عباس آقا شاید ازآن‌جهت که در دوره کودکی، نوجوانی و جوانی در کانون مبادلات اقتصادی شهر اصفهان، زندگی و کارکرده بوده با بسیاری از فوت‌وفن‌های خرید و عرضه کالا و نیاز مردم هم آشنایی داشته، آنچه در بقالی کوچک او نمود پیداکرده است.

شهناز 45 ساله که حالا ساکن منطقه سپاهان شهر است و در دوره کودکی و نوجوانی ساکن خیابان جی بوده می‌گوید: بقالی عباس آقا هم در دوره خودش و هم به‌نوعی امروز منحصربه‌فرد است.

دکانی اسرارآمیز که هر آنچه فکر کنی در آن یافت می‌شد، از مواد غذایی و تا ابزارآلات و وسایل خیاطی، نجاری و اقلام عطاری.

عباس تبر اصفهانی در تمام این سال‌ها تنها با دوچرخه لاری خود، تمامی اجناس مغازه‌اش را از بازار به محله منتقل می‌کرده و می‌گوید: دهه 40 بود که این بقالی را راه انداختم، هرروز صبح زود با دوچرخه به مرکز شهر می‌رفتم با هزینه 10 تومان، 100 کیلو بار خریداری می‌کردم و آنها را داخل خرجین دوچرخه قرار می‌دادم و حدود ساعت 9 یا 10 صبح در بقالی را باز می‌شد.

از بازار بزرگ اقلام عطاری، از بنگاه بهار خیابان صارمیه، میوه و صیفی‌جات، از بازار مسجد جامع و چینی‌فروشی گلشن، شیشه چراغ‌های سه فیتیله، مرکبی و بادی و از میدان کهنه هم مواد غذایی و ابزارها را تهیه و به بقالی می‌رساندم.

عباس آقا درباره شیوه حساب کردن در قدیم می‌گوید: تاجران و بازاریان و بیشتر بزازها برای حساب کردن از چرتکه استفاده می‌کردند و بقال‌ها با مشق سیاقی حساب انجام می‌دادند. ترازوهای آهنی که وزنه چند کیلوگرمی داشت هم در آن دوره بسیار مورداستفاده بقال‌ها بود.

او ادامه می‌دهد: از حدود دهه 60 اداره بهداشت با ادامه فعالیت بقالی‌ها مخالفت کرد و کم‌کم سوپرمارکت‌هایی که تمیزتر بودند راه افتادند. گرچه امروز هم با راه افتادن سوپرهای بزرگ شهری و استفاده گسترده مردم از اتومبیل شخصی، خرده‌فروشی‌های محله‌ها کم رونق شده است.

عباس آقا از ویژگی‌های کاسبی قدیمی‌ها می‌گوید، از صداقت و انصاف و ایمانی و درستکاری آنها که باعث می‌شد از معتمدان محل شناخته شوند. ویژگی هایی که هم باعث برکت در کسب‌وکار آنها می‌شد و هم سسب می شد تا بسیاری از مردم، بقال‌های محله را اشخاص معتبری برای تحقیقات ازدواج و آشنایی بهتر خانواده‌ها انتخاب کنند.

او می‌گوید: ازآنجایی‌که بقال‌ها و کسبه محله خیلی زیاد با مردم در ارتباط بودند، ویژگی‌های شخصیتی و فرهنگی اهالی محل را به‌خوبی می‌دانستند و وقتی کسی در رابطه با دختران و پسران محله تحقیقات ازدواج نیاز داشت، بقال‌ها می‌توانستند دقیق بگویند که ویژگی‌های فرهنگی و نوع تفکر خانوادگی این دو جوان باهم هماهنگ هست یا نه.

عباس آقای تبر گرچه به قول خودش این روزها توان و قدرت قبل را ندارد و نمی‌تواند اجناس فراوانی را به مغازه بیاورد اما همچنان با همان شیوه سنتی بقالی را اداره می‌کند و دوچرخه قدیمی‌اش هنوز او را برای حمل‌ونقل کالا یاری می‌رساند. مشتری‌های قدیمی محله هم هنوز از او خرید می‌کنند و همواره از بقالی عباس آقا به‌عنوان مرکز خرید متفاوتی یاد می‌کنند.