گفتگو با نفیسه باقری، روزنامه‌نگار و فعال فرهنگی
روایت پرده¬های جادویی چهارباغ
به همت معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی اصفهان، جلسات جمع خوانی کتاب برگزار می‌شود و علاقه‌مندان درباره یک اثر با کارشناس مربوطه و گاه مؤلف و مؤلفان و یا مترجم و مترجمان، گفتگو می کنند.
به همت معاونت فرهنگی جهاد دانشگاهی اصفهان، جلسات جمع خوانی کتاب برگزار می‌شود و علاقه‌مندان درباره یک اثر با کارشناس مربوطه و گاه مؤلف و مؤلفان و یا مترجم و مترجمان، گفتگو می کنند. نشست¬هایی که می¬تواند الگویی برای دیگر مراکز فرهنگی و دانشگاهی اصفهان واقع شود و تشکیل کانون¬های کتاب¬خوانی با موضوعات مختلف را در پی داشته باشد. این تلاش که فصل سخن نام دارد در سه‌شنبه 22 شهریورماه بر روی کتاب «اصفهان به روایت سینما» متمرکزشده است. این کتاب توسط «پژمان نظر زاده آبکنار»، «نفیسه باقری» و «مصطفی حیدری» تهیه و تدوین‌شده است. این نشست و این کتاب بهانه ای شد تا با نفیسه باقری یکی از مؤلفین این اثر گفتگویی داشته باشیم. نفیسه باقری، دانش‌آموخته و پژوهشگر تاریخ و علاقه‌مند به تاریخ سینما است. وی در کنار روزنامه¬نگاری و تدریس تاریخ، هم اکنون همکار انتشارات جهاد دانشگاهی اصفهان است. پاسخ های باقری را باهم می¬خوانیم:
*نخستین سالن سینمایی که در اصفهان شکل گرفت کدام سالن بود؟ چه اطلاعاتی درباره این سالن داریم؟
نخستین مکان‌های نمایش فیلم در اصفهان غیررسمی و با امکانات ابتدایی بود. به کمک اسناد به‌جامانده در رابطه با موضوع سینما می¬توان گفت در سال‌های 1308 و 1309 جند سالن سینما به شکل هم‌زمان تأسیس‌شده‌اند. ساخت سینما مایاک در سال به 1308 به اتمام رسید و روزنامه اخگر خبر آن را این‌طور منعکس می‌کند که اصفهان سینمای خوب نداشت و سینمای آن را هم خارجی‌ها اداره می‌کردند تا اینکه میرزا محمدجعفر مغری یک سالن خوب برای اصفهان ساخت. طبق این اعلان می‌توان شخصی به نام میرزا محمدجعفر مغری برای نخستین بار در اصفهان سالن سینما تأسیس کرد. طبق شواهد برآمده از همین اسناد مکان این سینما در محدوده دروازه دولت قرار داشته است.
*در این پژوهش تا چه اندازه از مطبوعات در تکمیل این تحقیقات استفاده کردید؟
تا پیش از تألیف این کتاب، بخش بزرگی از دانسته‌های ما از پیشینه سالن‌های سینما در اصفهان و داستان‌های ان در حافظه شهروندان اصفهانی قرار داشت. به دلیل اقتضائات روایات شفاهی گاهی این اطلاعات ناقص و متناقض و پراکنده به ما منتقل می‌شود؛ بنابراین برای تحقیق اطلاعات این موضوع به منابع مکتوب و دست‌اول زمان موردنظر تحقیق مراجعه کردیم و دو منبع مهم مکتوب اسناد به‌جامانده از این دوران در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و روزنامه‌های وقت بود. روزنامه‌ها باوجودآنکه به‌قصد تاریخ‌نگاری نوشته نمی‌شوند اما برای مورخان ارزش فراوانی دارند.
*نخستین مطبوعاتی که به سینما در اصفهان پرداخته‌اند کدام بودند؟ بیشتر وجه آگهی و تبلیغاتی داشته است یا خبر و گزارش هم وجود داشته است؟
برای گردآوری اطلاعات مربوط به سینما در اصفهان هزاران ورق از روزنامه‌های محلی وقت تورق شد؛ اما بیشترین حجم اطلاعات از میان روزنامه‌های نقش‌جهان، اخگر و اصفهان به دست آمد. این داده‌ها اغلب از میان یادداشت‌های انتقادی، سرمقاله‌ها و اعلان‌ها استخراج شد. حجم زیادی از اعلان‌های فیلم‌های روی پرده وقت در روزنامه¬های نقش‌جهان، اصفهان، خبرهای روز و دانش اصفهان قابل‌مشاهده است که برای نمونه تعدادی از آنها در این کتاب در اختیار خوانندگان قرارگرفته است. مقاله-های منتشرشده در روزنامه¬ها نیز اطلاعات ارزشمندی در اختیار ما قرار می¬دهند. برای مثال عبدالحسین سپنتا که در کنار اردشیر ایرانی به‌عنوان سازندگان اولین فیلم ناطق فارسی شناخته می¬شود بعد از یک دوره فیلم‌سازی در هند در سال 1315 به ایران بازگشت و بعد از ناامیدی از ادامه فیلم‌سازی، روزنامه‌ای به نام سپنتا منتشر کرد. فعالیت روزنامه¬نگاری سپنتا همراه با نوشتن مقالات متعددی در رابطه با سینما و فیلم‌های آن دوره بود. نوشته‌های ستایش‌آمیز او از اکران فیلم¬های تولید شوروی فارغ از وجوه سیاسی و اجتماعی آن حاوی داده‌های جالبی از فیلم‌های منتشرشده در سینماهای اصفهان در سال‌های اشغال کشور توسط متفقین و رقابت شوروی و انگلیس برای پخش فیلم‌های تبلیغاتی در ایران است.
* چهارباغ عباسی در تاریخ سینمای اصفهان چه نقشی دارد؟
چهارباغ عباسی به‌عنوان خیابانی که از زمان صفویه وجه تفرجگاهی آن پررنگ است در زمان پهلوی نیز محور اصلی تفریحی_تجاری اصفهان قرار گرفت. سینما به‌عنوان عنصری مدرن در بافت شهری سنتی اصفهان جایی نداشت. تراکم شهر در این بخش تاریخی، خیابان¬کشی‌های جدید را سخت می‌کرد و از سوی دیگر فرهنگ سنتی مردم شهر هنوز پذیرای پدیده¬ای جدید به نام سینما نبود و با بدبینی و نگرانی قشر سنتی و مذهبی آن را عنصری نجس می‌پنداشتند. در چنین وضعیتی چهارباغ آماده در آغوش کشیدن مظاهر زندگی مدرن در دوره پهلوی بود. به‌مرور با تأسیس پی‌درپی سالن‌های سینما در این خیابان، هویت سینما و چهارباغ به هم پیوند خورد. سینماهای دوره پهلوی به‌جز چند مورد استثنا در خارج از بافت چهارباغ ساخته نشد. حضور مغازه¬ها و پاساژها، تأسیس کافه¬ها و سایر عناصر جدید شهری در چهارباغ آن را به مرکز تجمع جوانان، هنرمندان و روشنفکران تبدیل کرد؛ و با استقبال تماشاچیان فیلم‌های روی پرده، جایگاه سینما برای خیابان چهارباغ تثبیت شد.
*در مجموعه‌ای که شما پژوهش کردید، نرخ بلیت سینما چه تغییراتی داشته و به چه عواملی وابسته بوده است؟
سالن‌های سینما در دوره پهلوی با توجه به میزان رعایت استانداردهای تعیین‌شده درجه‌بندی می‌شدند. درجه سینما تعین کننده نرخ بلیت و میزان مالیات بود. درجه‌بندی سالن‌ها به سالن ممتاز (چهار ستاره)، درجه‌یک (سه ستاره)، درجه‌دو (دوستاره) و درجه سه (یک ستاره) تقسیم می‌شد. بهای بلیت نیز به‌تبع این درجه‌بندی از طرف کمیسیون نمایشات تعیین می‌شد. شهرداری‌ها هم برای تعیین نرخ بلیت و عوارض هر سینما نقش مهمی داشتند. بااین‌حال سینماها گاهی خودسرانه نرخ بلیت را افزایش می‌دادند؛ و همین امر نارضایتی‌های بسیاری را در میان قشر کارگر که از مخاطبان اصلی سینما بودند به وجد می‌آورد. در دهه 1350 قیمت بلیت سینما حافظ 30 تا 40 ریال، سینما چهارباغ 25 تا 30 ریال و سینما نقش‌جهان 25 تا 30 ریال بود. درحالی‌که در سینمای تازه تأسیس شهرفرنگ قیمت بلیت 40 و 50 ریال یعنی بیشترین نرخ بلیت در اصفهان بود.