توسعه صنعت فولاد با سنگ‌آهن ایرانی
سنگ‌آهن نوعی سنگ با رگه‌های آهن است که با جدا کردن سنگ از آهن و ذوب کردن آن، آهن به وجود می‌آید؛ نماد شیمیائی آهن (Fe) است. این سنگ ارزشمند به دو نوع هماتیت و مگنتیت تقسیم می‌شود عیار هماتیت حداکثر 70 درصد و عیار مگنتیت حداکثر 72 درصد است؛ البته مگنتیت اهمیت و قیمت بیشتری دارد؛ زیرا در کوره بلند به هماتیت و اکسید آهن تبدیل می‌شود.
صادرات ۱۳ میلیون تنی سنگ‌آهن
میزان صادرات سنگ‌آهن ایران در سال 2014 بیش از 21 میلیون تن و در سال 2015 هم به 14 میلیون تن رسیده است که روند نزولی شدیدی را طی کرده و فعالان بازار سنگ‌آهن علت این افت صادرات را به چین مرتبط می‌دانند؛ به این دلیل که بازار محصولات فولادی صادراتی این کشور کاهش یافت و به دلیل وابستگی صادرات سنگ‌آهن به بازار چین، میزان صادرات سنگ‌آهن ایران نیز کاهش پیدا کرد. بر اساس تازه‌ترین آمار گمرک ایران صادرات سنگ‌آهن ایران در ۹ ماهه سال جاری از مرز ۱۳ میلیون تن گذشته و ارزش این میزان صادرات به ۵۰۴ میلیون و ۵۹۷ هزار و ۹۳۵ دلار رسیده است. موضوع افزایش تعرفه صادرات سنگ‌آهن و یا حتی ممنوعیت صادرات آن از سال 96 که در هفته‌های اخیر از سوی مسئولان وزارت صنعت، معدن و تجارت مطرح شده گلایه بسیاری از تولیدکنندگان را در این بخش به همراه داشته است و به مخالفت جدی با این موضوع پرداخته‌اند. در این مقاله سعی خواهد شد با رویکردی بی‌طرفانه نظرات دو گروه مخالف و موافق این طرح جدید دولت را بررسی کنیم. برخی بر این عقیده هستند که تبدیل محصول خام سنگ‌آهن به محصولات فرآوری شده، سود بیشتری عاید کشور می‌کند؛ چراکه از سویی در جهت ایجاد اشتغال عمل خواهد کرد و از سوی دیگر تولید ناخالص داخلی را تقویت می‌کند. در طرف مقابل عده‌ای منع صادرات را تصمیم صحیحی نمی‌دانند.
تجربه ناموفق هند
معدنکاران معتقدند که در حال حاضر عرضه سنگ‌آهن به بازار بیش از تقاضا است. هم‌اکنون ظرفيت توليد سنگ‌آهن در کشور 60 ميليون تن و توليد واقعي 39 ميليون تن است و به دلیل ظرفیت پایین کارخانه‌های کنستانتره و گندله‌سازی تمام سنگ آهنی که تولید می‌شود، قابلیت جذب در این کارخانه‌ها را ندارد؛ ضمن آنکه منابع بانکی به این بخش اختصاص نیافته است و سرمایه‌گذار خارجی بلندمدت هم در این بخش حضور ندارد. به گفته آنها تنها منبعی که می‌تواند به معدنکاران کمک کند، منابع حاصل از صادرات است. آنها می‌افزایند در حال حاضر هزینه‌ای که برای پرعیارسازی، کنسانتره‌سازی و گندله‌سازی سنگ‌آهن صرف می‌شود توجیه اقتصادی نخواهد داشت و این در حالی است که صادرات این محصول منافع بیشتری را برای کشور به همراه دارد. یکی از کارشناسان زبده در این زمینه به تجربه ناموفق هند اشاره دارد. هند در سال‌های 2002 تا 2009 سالانه 115 میلیون تن سنگ‌آهن صادر می‌کرد که در سال 2010 دولت بر صادرات سنگ‌آهن عوارض 30 درصدی وضع کرد؛ اما در حال حاضر این کشور برای مصارف داخلی فولاد خود به مشکل برخورده است و سنگ‌آهن مورد نیاز را در اختیار ندارد. در واقع به دلیل همین سیاست‌های تنبیهی و وضع عوارض بوده که بسیاری از معدن‌داران در این کشور انگیزه فعالیت را از دست داده‌اند و از چرخه تولید خارج شده‌اند؛ اما در ادامه برای تصحیح این روند معیوب دولت هند مجبور به برداشتن عوارض صادرات از روی سنگ‌آهن شد. در حقیقت وقتی حمایت لازم از فعالیت‌های معدنکاران نمی‌شود از آن زمینه کاری خارج می‌شوند. دقیقاً همین اتفاق برای معادن سنگ‌آهن خصوصی در ایران هم رخ داد و در حال حاضر تنها 20 تا 25 معدن از 180 معدن بخش خصوصی فعال هستند.
صادرات ارزآور سنگ‌آهن
با توجه به اینكه بر اساس سند چشم‌انداز 20 ساله، ایران باید در سال 1404 به تولید 55 میلیون تن فولادخام دست یابد، تا آن سال باید دست‌کم 90 میلیون تن سنگ‌آهن در سال تولید کند. یک کارشناس فولاد عقیده بی‌طرفانه‌ای در این مورد دارد و بیان می‌کند که صادرات سنگ‌آهن به هر شکلی برای کشور ارزآوری دارد و در شرایطی کنونی که سیستم اقتصادی قفل‌شده و نقدینگی کافی در کشور وجود ندارد، نباید خودمان را از ارز حاصل از صادرات سنگ‌آهن محروم کنیم. در ضمن بخش زیادی از سنگ آهنی که صادر می‌شود اصولاً و از لحاظ فنی در داخل کشور قابل مصرف نیست. تبدیل سنگ‌آهن به کنسانتره و گندله علاوه بر انرژی به آب هم نیاز دارد و کشور ما در حال حاضر از مشکل کمبود آب هم رنج می‌برد. البته موضوع بیکاری نیروی کار در معادن و بازخورد تجربه هندی‌ها در این خصوص را هم نباید از نظر دور داشت. به هر روی امید است با تبادل‌نظر و توجه به منافع ملی و البته بخش خصوصی فعال در این زمینه بهترین تصمیمات که به نفع همه طرفین باشد اتخاذ شود.