توسعه اصفهان تنها با صنایع هایتک امکان‌پذیر است

اصفهان امروز - احمدرضا منزه

هایتک «High-tech» اشاره به جدیدترین و پیشرفته‌ترین فناوری دارد که در بازه زمانی حاضر سرآمد سایر فناوری‌ها است. واژه هایتک از «High technology» یا به عبارت دیگر «frontier technology» سرچشمه گرفته است. به عبارت دیگر اشاره به آخرین و جدیدترین مرحله توسعه فناوری دارد.
یکی از ارکان با اهمیت در صنایع پیشرفته، نقش فناوری در تولید محصول نهایی است. یعنی ارزش افزوده فناوری در محصول نهایی نسبت به عوامل دیگر تولید بسیار بالا است. فناوری پیشرفته در سطح وسیعی به کار گرفته می‌شود. فناوری بالا به صنایع کارخانه‌ای، الکترونیک و کامپیوتر محدود نیست. بلکه به صنایع داروسازی، غذایی، کشاورزی و… نیز مرتبط می‌شود. این فناوری برخلاف آنچه که اذهان عمومی تصور می‌کنند، با زندگی روزمره مردم ارتباط نزدیکی دارد، چراکه محدود به صنایع خاصی نیست و حوزه‌های وسیعی را پوشش می‌دهد.
براساس نظر متخصصان در حوزه مدیریت تکنولوژی، صفت High-Tech به بنگاه‌هائی قابل اطلاق است که حداقل دارای چهار ویژگی «بکارگیری فناوری پیشرفته» «مدیریت و رهبری تحول‌گرا» «سرمایه انسانی دانشی» و «نوآوری تولید» باشند.
صنایع پیشرفته در چند دسته طبقه‌بندی می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:
صنایع الکترونیک یا صنایع طراحی و ساخت شامل کامپیوتر و ملحقات آن؛ مدارهای مجتمع، تولید تجهیزات الکترونیکی و ارتباطی پیشرفته به جز فرآیندهای مونتاژ؛ صنایع تولید مواد نو و تولید سرامیک‌های پیشرفته، کامپوزیت‌ها، پلیمرهای پیشرفته و مواد ابر رسانا؛ صنایع بیوفناوری شامل انواع محصولات دارویی پیشرفته؛ کیت‌های تشخیص، مکمل‌های غذایی، بیوپلیمرها، رآکتورهای زیستی، تراشه‌های بیو فناوری، انواع کودهای بیولوژیک و آنزیم‌ها؛ صنایع اپتیک و لیزر؛ اتوماسیون صنعتی و سیستم‌های هوشمند شامل سیستم‌ها و تجهیزات کنترل فرایند، ابزار دقیق، کنترل گرما، سنسورها و ربوت‌ها؛ نانو فناوری؛ صنایع مرتبط با فناوری اطلاعات شامل طراحی و تولید بسته‌های نرم‌افزاری؛ انتقال اطلاعات و خدمات شبکه‌های اطلاع‌رسانی؛ صنایع هوا و فضا؛ سیستم‌های آیرودینامیک و مکانیک پروازی ساخت هواپیماهای غیر‌نظامی و فناوری‌های ماهواره‌ای؛ انرژی‌های نو مانند پیل سوختی و مبدل‌های خورشیدی.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اقتصادی صنایع پیشرفته در این است که این صنایع بدون تعامل با تجارت جهانی امکان چندانی برای توسعه بازار ندارند. به این معنی که بازار داخلی برای محصولاتی که با فناوری‌های پیشرفته تولید شده‌اند آنقدر وسیع نیست که بتواند در افزایش عرضه موثر باشد. بنابراین صنایع فعال در این زمینه برای توسعه بازار خود نیازمند ارتباط با بازارهای جهانی هستند همین امر باعث افزایش کیفیت محصولات و در نتیجه بالا رفتن توان تولید می‌شود.
مزیت دیگر صنایع با فناوری پیشرفته این است که تحولات فناوری‌های روز دنیا بسیار سریع اتفاق می‌افتد و صنایع کشور نیز برای افزایش سطح تکنولوژی‌های خود و به روز ماندن ناگزیر از برقراری ارتباط با فناوری‌های روز دنیا هستند. این امر البته در تولید بومی علم نیز بی‌تاثیر نخواهد بود.
در این شرایط، چند سالی است که در ایران نوآفرینی اهمیت پیدا کرده است. مردم زیادی با رویای دستیابی به ثروت، پا به این عرصه گذاشته‌اند. بسیاری از دانشجویان به این موضوع علاقه‌مند شده‌اند. سیستم آموزش عالی نیز به سوی دانشگاه‌های کارآفرین حرکت‌هایی را آغاز کرده‌اند.
دانشجویان خلاق و سخت‌کوش سعی می‌کنند به ایده‌ها و رویاهایشان جامه عمل بپوشانند. اما وقتی به فهرست استارت‌آپ‌های موفق در ایران نگاه می‌کنیم، به چند شرکت صرفا خدماتی بر می‌خوریم. از طرفی هیچ‌کدام از این صنایع نوپای ایرانی به تولید محصولاتی مانند خودروی الکتریکی، تلفن همراه، کامپیوتر، خانه‌های هوشمند و به‌طور کلی محصولات «هایتک» نمی‌پردازند. تنها به خدماتی مانند فروش اینترنتی کالا، نرم‌افزار و اجناس دست‌دوم یا تاکسی و تحویل بسته پستی و سفارش غذا بسنده می‌کنند.
در این شرایط راهبردهایی برای رفع مشکلات در این بخش وجود دارد، «بازنگری متناوب و طراحی مجدد بسته‌های مشوق‌های صادراتی برای شرکت‌های دانش‌بنیان»، «حمایت از گسترش فعالیت تحقیق و توسعه در کشور»، «حمایت از تحقیق و توسعه بر اساس نیازهای بازارهای هدف»، «جذب سرمایه‌گذاری خارجی صادرات‌گرای دانش‌بنیان»، «تدوین استراتژی برای جذب سرمایه‌گذاران» و «ایجاد کنسرسیوم‌های صادراتی دانش‌بنیان و شرکت‌های مدیریت صادرات فناوری بر اساس الگوهای جهانی» از جمله این موارد هستند.
این راهبردها باید از طریق ۶ عمل مختلف اجرایی شوند تا به شکل ملموس روند حاکم بر فعالیت تولیدی و صادراتی صنایع هایتک را متحول سازند. این اقدامات عملی شامل مواردی هستند که از جمله آنها می‌توان به تخصیص سریع و به‌موقع اعتبارات مشوق‌های صادراتی؛ متناسب‌سازی کمک‌ها و مشوق‌ها با رشد و اندازه صادرات؛ ایجاد انگیزه در بنگاه‌ها برای تحقیق و توسعه؛ اختصاص دادن مشوق‌های لازم برای ایجاد مراکز تحقیق و توسعه؛ ایجاد پیوند و ارتباط سیستماتیک میان دانشگاه، صنعت، بازار و مراکز تحقیق و توسعه؛ تدوین بسته تشویقی سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی صادرات‌گرای فناوری بالا در کشور؛ راه‌اندازی آژانس‌های تشویق سرمایه‌گذاری خارجی؛ کمک‌های فنی و مالی به تشکیل کنسرسیوم‌ها، تشکل‌ها، کریدورها، خوشه‌ها و تخصیص سهم بیشتر جوایز صادراتی به کنسرسیوم‌ها و... اشاره کرد.
علاوه بر این، تکیه بیش از اندازه روی منابع دولتی در دو بخش «تحقیق و توسعه» و «مشوق‌های صادراتی» نه‌تنها پایداری اقتصادی این صنعت را در میان‌مدت و بلندمدت تهدید می‌کند که از رشد و نمو طبیعی این بخش ممانعت به‌عمل می‌آورد. بررسی کوتاهی در نمونه‌های موفق توسعه صنایع هایتک در دنیا نشان می‌دهد این سرمایه بخش خصوصی است که می‌تواند با گرفتن سیگنال‌های درست از بازارهای داخلی و خارجی، موتور پیشران تحقیقات هایتک باشد.
صنایع هایتک در شرایطی که اصفهان با مسائل و مشکلات متعددی همچون خشکسالی، فرونشست، آلودگی، بیکاری، گرد و غبار و... روبرو است می‌تواند راهگشا بوده و بسیاری از مسائل را کاهش دهد.