۳۰ درصد جمعیت ایران تا ۱۴۳۰ سالمند می‌شوند | چالش‌ها، اقتصاد نقره‌ای و راهکار ۵۰ مرکز شهری اصفهان

موضوع سالمندی جمعیت، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین تحولات دموگرافیک قرن بیست و یکم، نه تنها در سطح جهانی بلکه در ایران و به‌طور خاص در کلان‌شهری مانند اصفهان، به یک چالش جدی و در عین حال فرصت‌ساز تبدیل شده است. در حالی که آمارهای ملی از سرعت خیره‌کننده سالمند شدن ایران خبر می‌دهند و کشور را در آستانه ورود به فاز «سالخوردگی شدید» قرار می‌دهند، شهرداری‌ها تلاش می‌کنند تا با توسعه خدمات محله‌محور، کیفیت زندگی این قشر را ارتقا بخشند. این گزارش در سه بخش، ابعاد محلی، ملی و جهانی این تحول دموگرافیک را با ارائه آمار دقیق و دیدگاه کارشناسان تحلیل می‌کند.

 

اصفهان، پیشگام در توسعه مراکز شهری دوستدار سالمند

کلان‌شهر اصفهان، با حدود 3.5 میلیون نفر جمعیت، تلاش‌هایی را برای ارتقاء سطح خدمات به جمعیت سالمند خود آغاز کرده است. بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، تا سال ۱۴۲۰ (هجری شمسی) افزون بر ۵۰۳ هزار سالمند در این شهر زندگی خواهند کرد. در حال حاضر، آمار جمعیت سالمند شهر اصفهان (افراد بالای ۶۰ سال) نشان می‌دهد که بیش از ۱۷۰ هزار سالمند در رده سنی ۶۰ تا ۷۴ سال، ۵۰ هزار سالمند در رده ۷۵ تا ۸۹ سال و حدود سه هزار و ۸۰۰ سالمند بالای ۹۰ سال ساکن این شهر هستند.

ژاله کرمانی، مسوول دفتر تخصصی سالمند شهرداری اصفهان، در تشریح برنامه‌های این شهر برای پاسخگویی به نیاز این جمعیت رو به رشد، اعلام کرد که ۵۰ مرکز شهری در کنار یک مرکز تخصصی، برنامه‌های جامع سلامت سالمندان را ارائه می‌دهند.

ژاله کرمانی مسوول دفتر تخصصی سالمند شهرداری اصفهان تصریح کرد: «فعالیت‌های مرکز «تجربه» در ۵۰ نقطه شهری شامل مساجد، پایگاه‌های مثبت زندگی و فرهنگسراها در حال اجراست تا سالمندان بتوانند در نزدیک‌ترین مکان به محل سکونت خود از این خدمات بهره‌مند شوند.»

وی هدف از این اقدامات در قالب طرح «شهر دوستدار سالمند» را ارتقای کیفیت زندگی این افراد و تکریم جایگاه رفیع ایشان در خانواده و جامعه دانست. او خاطرنشان کرد که همزمان با فرا رسیدن روز جهانی سالمند، مرکز تخصصی «تجربه» با اجرای برنامه‌هایی در پنج حوزه سلامت جسم، روان، اجتماعی و بهینه‌سازی اوقات فراغت میزبان سالمندان است. کرمانی همچنین از جایگاه والای سالمندان از منظر دینی، فرهنگی و تجربی سخن گفت و تأکید کرد که خانواده‌ها می‌توانند با درک صحیح از موقعیت و استفاده از مشاوره‌های تخصصی، نقش محوری در استحکام روابط بین نسلی و حفظ سلامت روان سالمندان ایفا کنند.

 

ایران در مسیر «سالخوردگی شدید» تا سال ۱۴۳۰ و چالش‌های ملی

 

وضعیت سالمندی در ایران فراتر از یک تغییر جمعیتی ساده است و به یک هشدار ملی تبدیل شده است. آمارها نشان می‌دهد که ایران یکی از پرسرعت‌ترین کشورها در روند سالمندی جمعیت در جهان است.

سید جواد حسینی، معاون وزیر و رئیس سازمان بهزیستی کشور، با اشاره به آمار فعلی، بر سرعت این تحول جمعیتی تأکید کرد:

سید جواد حسینی معاون وزیر و رئیس سازمان بهزیستی کشور در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار مهر اظهار کرد: «هم‌اکنون نزدیک به ۱۰ میلیون و ۲۰۰ هزار نفر معادل ۱۲ درصد جمعیت کشور سالمند هستند و تا سال ۱۴۳۰ بیش از ۳۰ درصد جمعیت کشور سالمند خواهد شد و ایران در این سال به مرحله‌ای از سالمندی شدید وارد می‌شود.»

رئیس سازمان بهزیستی کشور با استناد به استانداردهای جهانی، وضعیت ایران را این‌گونه تشریح کرد که وقتی جمعیت سالمند بین ۷ تا ۱۴ درصد باشد، کشور در مرحله ورود به سالمندی قرار دارد (وضعیت کنونی ایران)، اما تا سال ۱۴۳۰ به مرحله سالخوردگی شدید (بالای ۲۸ درصد) خواهد رسید.

 

سیاست‌ها، قانون معلولان و بودجه

معاون وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، طرح «سلام» را به‌عنوان یکی از ابتکارات جدید بهزیستی در حوزه حمایت از سالمندان دانست که با استفاده از ظرفیت ساعات غیرآموزشی مدارس، فعالیت‌های محله‌محور را گسترش می‌دهد. وی افزود که بهزیستی فعالیت‌های محله‌محور و اجتماع‌محور را توسعه داده و هم‌اکنون ۱۱ هزار گروه با بیش از ۱۲۲ هزار تسهیلگر در قالب فعالیت‌های محله‌محور مشغول به کار هستند. هدف از این برنامه‌ها، کاهش فشار بر صندوق‌های بازنشستگی و تقویت حمایت‌های خانواده‌محور و محله‌محور عنوان شده است.

حسینی همچنین به وضعیت اجرای قانون جامع حمایت از افراد دارای معلولیت اشاره کرد و گفت که سازمان بهزیستی با تمام توان در راستای اجرای کامل آن گام برمی‌دارد. وی اشاره کرد که نزدیک به یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در کشور دارای معلولیت هستند و حدود ۲۴۰ هزار نفر از جمعیت معلولان، ناشنوایان هستند که تحت پوشش خدمات این سازمان قرار دارند.

سید جواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور اذعان کرد: «برخی مواد این قانون از جمله ماده ۲۷ که تخصیص حداقل دستمزد به افراد دارای معلولیت شدید و خیلی شدید فاقد شغل را الزام می‌کند، هنوز به طور کامل اجرا نشده است.»

وی توضیح داد که با وجود محدودیت منابع مالی کشور، بودجه اجرای این قانون از ۱۳ میلیارد تومان در سال گذشته به ۲۷ میلیارد تومان در بودجه سال ۱۴۰۴ (هجری شمسی) افزایش یافته و حمایت‌های مربوط به ماده ۲۷ نیز از ۳۲۰ هزار تومان ماهانه به چهار میلیون و ۲۰۰ هزار تومان افزایش یافته است، اما همچنان با حداقل دستمزد مصوب فاصله دارد.

 

آمار دقیق و چالش‌های آینده ایران

طبق گزارش‌های رسمی، هم‌اکنون جمعیت افراد ۶۵ سال به بالا در ایران حدود ۷.۵ میلیون نفر است که کمتر از ۱۰ درصد جمعیت کل کشور را تشکیل می‌دهد (National Population Headquarters, 2025). با این حال، نرخ افزایش جمعیت سالمند بسیار سریع است و انتظار می‌رود تا سال ۲۰۵۰ این رقم سه برابر شود و یک سوم کل جمعیت کشور به افراد سالمند اختصاص یابد (National Population Headquarters, 2025). پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۵۰، افراد ۶۰ سال و بالاتر نزدیک به ۳۱ درصد و افراد ۶۵ سال و بالاتر حدود ۲۲ درصد از جمعیت کشور را تشکیل دهند که نسبت به سال ۲۰۱۵، حدود چهار برابر افزایش است (Mehri et al., 2020).

این روند صعودی چالش‌هایی جدی را برای کشور ایجاد می‌کند:

• فشار بر نظام‌های بهداشت و درمان: با افزایش سالمندان، نیاز به مراقبت‌های پزشکی تخصصی، خدمات طولانی‌مدت و درمان بیماری‌های مزمن مانند فشار خون، دیابت و زوال عقل افزایش یافته است (Doshmangir et al., 2023).

• بحران مالی و بازنشستگی: جمعیت سالمند فشار زیادی بر صندوق‌های بازنشستگی وارد می‌آورد و با کاهش نیروی کار فعال، کاهش درآمدهای مالیاتی محتمل است (Koosha, 2025).

• انزوای اجتماعی و تغییر ساختار خانواده: افزایش سالمندان تنها، به ویژه زنان، باعث افزایش آسیب‌پذیری آن‌ها در زمینه اجتماعی و اقتصادی می‌شود. تغییر ساختار خانواده‌ها و کاهش شبکه‌های حمایتی سنتی، بر کیفیت زندگی سالمندان تاثیر منفی دارد (Zanjari et al., 2024).

با این وجود، افزایش سالمندی در ایران می‌تواند فرصتی برای توسعه اقتصاد نقره‌ای (Silver Economy) باشد که به بازار خدمات و محصولات مرتبط با سالمندان اختصاص دارد (Koosha, 2025).