فضاهای عمومی به مثابه شبکه‌های اجتماعی واقعی در شهر

اصفهان امروز- مهسا سیاحی: فضاهای عمومی شهری، فضاهایی هستند که افراد و گروه­های مختلف اجتماعی در آن سهیم هستند. این فضاها، محل تبادل افکار و اطلاعات و مکانی برای شکل­گیری شبکه‌های اجتماعی هستند. چنین فضاهایی بیش از آنکه تنها یک فضا باشند، یک تجربه­ اند.

فضای جمعی، بستر مشترکی که مردم فعالیت‌های کارکردی و مراسمی را که پیونددهنده اعضای جامعه است، در آن انجام می‌دهند؛ چه روزمرگی‌های معمولی باشد و چه جشنواره‫های دوره‫ای.

یکی از جنبه‫های موفقیت یک فضای جمعی، پایداری آن است. این‫که یک فضا بتواند طی نسل‫های گوناگون و در گذر سالیان دراز، همواره پابرجا و استوار بماند، از نمودهای پایداری آن فضا است، به‫ویژه فضاهای جمعی که حاصل تعامل انسان‫ها است. این فضاها برای زنده ماندن، نیاز به عناصری دارند که می‫توان این عناصر را در دو گروه اصلی عناصر طبیعی- تاریخی و آیینی- مراسمی دسته‫بندی کرد. شاید بتوان گفت عنصر آیینی- مراسمی نقش بسیار تعیین‫کننده‫ای در این زنده‫سازی ایفا می‫کند و نقش روح را برای کالبد یک فضا دارد.

فضای جمعی، جایی است که حیات اجتماعی در آن جریان دارد و به دلیل یک واقعه تاریخی و اجتماعی یا برنامه از پیش تعریف‫شده، در خاطره جمعی مردم جای دارد. این فضا، مکان‌هایی‌اند که بیشترین برخوردها و کنش میان افراد در آن‌ها به وقوع می‌پیوندد و شامل تمام بخش‌هایی از شهرند که مردم به آن‌ها دسترسی فیزیکی و بصری دارند. کالبد فضای معماری، خود به تنهایی و به صورت مجرد دربرگیرنده هویت ویژه‫ای نیست و ماندگاری بدون هویت، غیرممکن به نظر می‫رسد. هویت و روح یک کالبد معماری می‫تواند یک واقعه تاریخی، یک خاطره جمعی یا یک عنصر طبیعی باشد که فضا را در ذهن مردم مانا و پایدار می‫کند و حس تعلق به فضا را افزایش می‫دهد. البته بسته به میزان قوت یا ضعف این عناصر و میزان فراگیر بودن آن‫ها در میان مردم، حس تعلق ایجادشده نسبت به آن فضا، متفاوت خواهد بود.

آیین و مراسم فرهنگی- مذهبی نیز که عامل وحدت‫بخش میان انسان‫ها است، می‫تواند به‫عنوان یک عامل اساسی در زنده نگه داشتن یک فضا مطرح شود. از آنجا که ایرانیان، چه پیش از اسلام و چه پس از آن، مردمانی دیندار و معتقد بوده‫اند و دین و مذهب در عمق وجود همه اقشار اجتماعی آن‫ها رسوخ کرده، این عامل می‫تواند به‫عنوان یک عامل اصلی در پایداری یک فضا مطرح شود.

فرهنگ اصفهان امروز هم که بر پایه فرهنگ تجمع که ریشه در آیین‫ها و باورهای مردم گذشته بنا نهاده شده، چنین است و جنبه‫های مختلف این تاثیر را در فضاهای جمعی شهر اصفهان می‫توان بازشناخت. فضاهای جمعی در اصفهان، تجلی تمام‫عیار این ماندگاری فرهنگی- اجتماعی است، از برگزاری مراسم چوگان در دوران گذشته گرفته تا گردهمایی مردم در تمامی رویدادها در میدان نقش جهان و تعریف نقش کنونی این میدان به‫عنوان مکانی برای خرید، دید و بازدید و پیک‫نیک‫های دورهمی.

فضای تجمع زیر پل‫ها هم که به‫عنوان یک سنت دیرینه فرهنگی، محل تجمع، گفت‫وگو، آوازخوانی و تعاملات اجتماعی در شهر است، از گذشته به‫عنوان فضایی برای رویداد فرهنگی در ذهن مردم نقش گرفته و امروز هم نه تنها کارکرد خود را از دست نداده، بلکه روزبه‫روز به‫عنوان فضایی برای خلق رخدادهای فرهنگی و عامل پیونددهنده مردم شهر مطرح می‫شود. درکنارآن هستیم..

خیابان چهارباغ هم یکی دیگر از مصادیق این مانایی فضای شهری است. از چهارباغ دیروز به روایت یک سفرنامه که در سال 1653 میلادی، توسط یک محقق فرانسوی به نام تی یری به سفارش مشاور پادشاه فرانسه تهیه شده بود، وارد خیابان چهارباغ امروز می­شویم که تبدیل به یکی از مراکز عمده­ تجاری شهر اصفهان شده و با پاساژها، مغازه­هایی زیبا، بوتیک­ها، سینماها و قنادی­ها زینت یافته و محلی برای خرید و گردش ساکنان شهر و جهانگردان به حساب می­آید. هر چند امروز دیگر از بناهای باشکوه قدیمی چهارباغ خبری نیست و از آن تزیینات درختکاری و فضای سبزی که بهشتی برین را در اذهان تداعی می­کرد، اما هنوز هم این خیابان به‫عنوان گذرگاهی مفرح، فضایی برای ایجاد تعاملات اجتماعی در اصفهان امروز است.

کارشناس ارشد معماری