پاساژ ایفل؛ ایستاده میان انبوه تغییرات چهارباغ

الهام باطنی/اصفهان امروز: اگر عصر هنگام از سمت دروازه دولت، راهی خیابان چهارباغ شویم، اولین گزینه‌ای که برای پاساژگردی در مقابلمان قرار می‌گیرد، پاساژ چهارطبقه ایفل در ابتدای این خیابان تاریخی است. پاساژی که در سال‌های نه‌چندان دور، محل تجمع تریکوفروشی‫ها و خیاطی‌ها بود و بوتیک‌های «پرسپولیس» و «کناک» با سردرهایی با دیوارکوب‌های چوبی سفید، قهوه‌ای روشن یا عسلی، درهای شیشه‌ای مغازه‌هایش با دسته فلزی و تابلوهای نئون سفید آنها با فونت‌های قرمز فانتزی یا خوش‌نویسی رایج در سال‌های دهه 50، خبر از قدمت پنجاه‌ساله‌اش می‌دهد.

پنج حوض لوزی تودرتوی طبقه زیرزمین پاساژ هم هویت خاصی به آن بخشیده، در کنار آرایشگاه مردانه‌ای در طبقه چهارم که با کاغذدیواری کرمی، دکور و ویترین چوبی و تلویزیون دکوری چوبی قدیمی‌اش، قدمت خود را به رخ می‌کشد.

بر روی موزاییک‌های چندتکه قدیمی طبقه همکف که پا می‌گذاریم و از کنار نرده‌های فلزی ظریف طلایی و نقره‌ای که رد می‌شویم، بعد از رد کردن چند بوتیک و یک کفش‌فروشی، می‌رسیم به فروشگاه معروف «صخره» که به گفته صاحبش، علی هادی‫پور، در دهه 50، 60 و 70 همه اصفهان آن را می‌شناختند، مغازه‌ای که پیش‌ازاین به «آس» معروف بوده و بعدها نام «صخره» را بر آن گذاشتند و هادی‫پور در آن، شلوار، پیراهن، عطر و اودکلن مردانه می‌فروخت و این روزها هم فروشگاه لباس مردانه است.

او که از قدیمی‌های این پاساژ است، می‌گوید قدمت این پاساژ، تنها دو سه سال کمتر از پاساژ پلاسکو تهران است و حاج میرزاعلی روغنی و حاج‌آقا ابطحی آن را در سال 46 ساختند. هادی‫پور می‌گوید: «پاساژ ایفل، اولین پاساژ مدرن خیابان چهارباغ بود، پاساژ تخت‫جمشید بعدازآن ساخته شد، 15 سال بعد مجتمع پارک، مجتمع بلوار و مجتمع کاویان را ساختند و پاساژ رفتن در اصفهان رواج یافت.»

به گفته هادی‫پور در ابتدای ساخت این پاساژ، مشاغل متنوعی مثل فرش‌فروشی، مبل‌فروشی و چینی‌فروشی در آن دیده می‌شد، اما 10 سال بعد از راه‌اندازی‌اش، به‌تدریج به بورس پوشاک تبدیل شد. بعد از ساخت این پاساژ و دیگر پاساژها، مردم اصفهان کم‌کم ترغیب شدند از پاساژها خرید کنند که اجناس شیک‌تر و لوکس‌تری نسبت به اجناس قدیمی و سنتی بازارها و مغازه‌های بر خیابان‌ها داشتند.

هادی‫پور از این هم می‌گوید که سال 80 روغنی این پاساژ را به شهرداری فروخت و اکنون کاسب‌های آن، مستأجر شهرداری هستند. او که از سال 59 تاکنون و از 15 سال بعد از راه‌اندازی‫ پاساژ، در آن مغازه دارد، سال‌های دور آن را چنین توصیف می‌کند: «در دو طبقه همکف و زیرزمین پاساژ، پوشاک دوخته فروخته می‌شد. در طبقه همکف، مغازه‌های بچه‌گانه، مردانه و زنانه‫فروشی بود و در طبقه های سوم و چهارم آن‌هم تولیدی‌های تک‌دوزی کت‌وشلوار مردانه و لباس زنانه درجه‌یک اصفهان.»

پاساژ ایفل، خیاط معروفی به نام آقاحبیب ابتکار هم داشته که کت‌وشلوارهایش شهرت خاصی داشته، به‌طوری‌که به گفته هادی‫پور حتی هنرپیشه‌هایی مثل جمشید مشایخی هم به او سفارش دوخت لباس می‌دادند و حبیب‫آقا برای کارمندان کلاس‌بالای استانداری آن روزگار هم لباس می‌دوخته است.

شکوه پاساژ ایفل اما به‌جز خود آن، به فضاهای اطراف آن‌هم وابسته بود، به کافه گلستان و سینما مایاک که در ده قدمی پاساژ ایفل بود. این سینما حالا خراب‌شده و به‌جای ورودی آن، نرده‌های ورودی پارک هشت‌بهشت قرار دارد. بعدازآن کوچه فتحیه تخریب شد، کوچه‌ای که شهرتش یادآور کوچه برلن تهران بود، دو طرفش مغازه داشت و مدرسه دخترانه بهشت‌آیین در انتهای آن بود و سینما آسیا و چلوکبابی حاتم در میانه‌اش. صد متر آن‌طرف‌تر از کوچه فتحیه هم سردر هشت‌بهشت بود که دو سکو و در خیلی بزرگ چوبی داشت.

به نظر هادی‫پور، شهرداری هم خیابان چهارباغ را با پروژه‌هایی مثل ساخت بدنه شرقی و پیاده‫راه کردن خراب کرد و مجموع این اتفاق ها، باعث افت چهارباغ شد و درنتیجه دیگر به‌اندازه قبل مشتری به این پاساژ نمی‌آید. بااین‌همه امثال هادی‫پور، مشتری‌های قدیمی دارند که هنوز از آنها خرید می‌کنند.

به‌جز این تخریب‌ها، البته ساخت پاساژهای جدیدتر در اصفهان ‌هم پایانی شد بر شکوه پاساژهای قدیمی‌تر چون ایفل. حالا دیگر پاساژهای اصفهان به مجتمع پارک و پاساژ سپاهان محدود نیست و مرکزیت خرید شهر به سمت آن‌طرف آب و جاهایی مثل محله جلفا منتقل‌شده است.

اکبر انصاری، صاحب خیاطی کاپری که از سال 46 همزمان با راه افتادن این پاساژ شروع به کار کرد و یادگار دوزندگی‌های لباس مردانه دهه‌های گذشته است، هم از این می‌گوید که حالا دیگر مستأجرهای قبلی در مغازه‌های این پاساژ کار نمی‌کنند و تنها حدود پنج نفر از قدیمی‌ها اینجا مانده‌اند و بقیه یا فوت کرده‌اند یا از اینجا رفته‌اند یا مغازه‌های پاساژ را اجاره داده‌اند.

او می‌گوید: «پاساژ ایفل، زمانی بهترین پاساژ اصفهان بود و یکی از اولین پاساژهایی بود که ساخته شد. در آن سال‌ها، اصفهان پاساژ چندانی نداشت و به‌جز ایفل، تنها پاساژ اصفهان، پاساژ فرش‌فروش‌ها در ابتدای خیابان سپه بود.»

او مغازه‌های معروف این پاساژ را چنین برمی‌شمرد: «مغازه پرسپولیس که لباس مجلسی زنانه می‌فروخت، بسیار شیک بود. ‫مغازه رویال هم صفحه موسیقی و لوازم صوتی داشت. بوتیک کوچینی این پاساژ هم معروف بود و حالا اسمش شیک‌وپیک شده است. مغازه ما هم از اول پیراهن‌دوزی بود. پدر من، پیراهن‌دوزی عصر طلایی را در ابتدای خیابان سپه داشت که همه اصفهان آن را می‌شناختند. من هم 74 ساله‌ام و از شش‌سالگی در مغازه پدرم کار می‌کردم.»

او خاطره‌های جالبی هم از چهارباغ آن سال‌ها دارد. انصاری می‌گوید: «در فاصله دروازه دولت تا میدان انقلاب فعلی(مجسمه سابق)، تنها در سه مغازه، زن‌ها فروشنده بودند. یکی مغازه موسیو گبای کلیمی که به همراه همسر و دخترش در نزدیکی قنادی لوکس آن را اداره می‌کرد. کافه‌قنادی پارک در نزدیکی سردر هشت‌بهشت هم در اختیار یک خانواده ارمنی بود و موسیو به همراه مادام و دخترشان آن را می‌گرداندند. در پیچ میدان انقلاب هم سردار هندی، سوپرمارکت داشت و به همراه همسر و دخترش در آن کار می‌کرد.»

انصاری نگرانی خاصی برای خراب شدن این پاساژ هم دارد: «شنیده‌ایم شهرداری می‌خواهد پاساژ ایفل را هم خراب کند و شبیه بدنه شرقی چهارباغ به‌جای آن پاساژ دیگری بسازد. به‌تازگی هم شهرداری از ما کرایه نمی‌گیرد و نمی‌دانیم چه تصمیمی دارد!»

او با جمله‌ای غم‌انگیز، حرف‌هایش را پایان می‌دهد: «برخی مغازه‌های این پاساژ هفته‌به‌هفته دشت نمی‌کنند و رنگ پول را نمی‌بینند. خیابان چهارباغ رونق قبلی خود را ازدست‌داده، از بس تغییرش داده‌اند.»