راهنمای کامل کاشت انگور از صفر تا صد | آموزش کاربردی برای باغداران

تحریریه اصفهان: انگور از آن دسته میوه‌هایی است که از قدیم تا امروز، پای ثابت بسیاری از باغ‌ها و سفره‌های ایرانی بوده؛ چه در قالب خوشه‌های تازه و آبدار و چه به شکل کشمش، شیره یا سرکه. این میوه شیرین و دوست‌داشتنی، نه‌فقط از نظر اقتصادی و کشاورزی، بلکه از نظر تغذیه‌ای هم جایگاه ویژه‌ای دارد. اگر سری به باغ‌های مناطق گرمسیر ایران بزنید، احتمالاً درختان انگوری را می‌بینید که سال‌هاست بار می‌دهند و هنوز هم سرحال و پرمحصول‌اند.

اما انگور کاشتنش فقط گذاشتن یک نهال در خاک نیست. اگر واقعاً دنبال نتیجه گرفتن و برداشت میوه‌های درشت، شیرین و سالم هستید، باید از همان ابتدا مسیر درستی را انتخاب کنید؛ از انتخاب نهال و خاک مناسب گرفته تا کوددهی، آبیاری و حتی برداشت اصولی.

در این راهنما، سعی کرده‌ایم تمام نکاتی که یک باغدار تازه‌کار یا حتی حرفه‌ای باید بداند را به زبان ساده، خلاصه و کاربردی برایتان بیاوریم.

 بیشتر بخوانید: 

• پرورش ریحان: راهنمای گام به گام کاشت در گلدان و باغچه

شرایط مناسب برای کاشت انگور

تجربه نشان داده که انگور در مناطق نسبتاً گرم و خشک عملکرد بهتری دارد. هرچند برخی از ارقام آن در برابر سرما هم مقاومت خوبی دارند، اما اگر در منطقه‌ای زندگی می‌کنید که زمستان‌های خیلی سرد یا بهارهای یخبندان دارد، باید حواستان جمع باشد.

نور خورشید

 انگور عاشق آفتاب است! هر چقدر نور بیشتر باشد، رشد گیاه سریع‌تر و خوشه‌ها پرتر و شیرین‌تر خواهند بود. اگر زمین‌تان در سایه یا کنار دیوار بلند است، بهتر است به‌فکر گیاه دیگری باشید.

خاک مناسب

خاک سبک با زهکشی خوب برای این کار ایده‌آل است. ترکیبی از شن، رس و مواد آلی بهترین انتخاب است. اگر خاک شما سنگین و رسی است، بهتر است قبل از کاشت با کود دامی پوسیده، شن و خاک‌برگ اصلاحش کنید.

پی‌اچ خاک

 بهترین محدوده برای رشد انگور pH حدود ۶ تا ۷ است. اگر خاک اسیدی یا قلیایی باشد، بهتر است با آهک یا گوگرد اصلاح شود.

بهترین زمان کاشت نهال انگور

اگر از کشاورزان باتجربه بپرسید، بیشترشان زمان مناسب برای کاشت را «اواخر زمستان تا اوایل بهار» معرفی می‌کنند؛ زمانی‌که زمین یخ‌زده نیست ولی هنوز رطوبت دارد. در مناطق گرم‌تر، حتی می‌توان کاشت را به پاییز موکول کرد، البته به شرط اینکه سرمای ناگهانی غافلگیرتان نکند.

روش‌های مختلف کاشت انگور 

راه‌های مختلفی برای تکثیر انگور وجود دارد و هرکدام بسته به منطقه، بودجه، وسعت زمین و تجربه باغدار انتخاب می‌شود:

قلمه‌زنی

 یکی از روش‌های اقتصادی و متداول است. معمولاً قلمه‌ها از شاخه‌های دو ساله و سالم در پاییز جدا می‌شوند و تا بهار در محیط مرطوب نگهداری می‌شوند. این روش زمان‌بر اما کم‌هزینه است.

نهال‌کاری

 مناسب کسانی‌ست که به دنبال نتیجه سریع‌تر هستند. با خرید نهال آماده از نهالستان معتبر، می‌توان در همان سال اول رشد محسوسی مشاهده کرد.

خوابانیدن شاخه

 یک راه سنتی و جالب که بیشتر در باغ‌های خانگی استفاده می‌شود. کافی است شاخه‌ای از بوته مادر را در خاک دفن کرده و مدتی صبر کنید. وقتی ریشه زد، شاخه را جدا می‌کنید و یک نهال جدید خواهید داشت.

آماده‌سازی خاک و زمین برای کاشت انگور

پیش از کاشت، آماده‌سازی زمین بسیار مهم است. مراحل زیر باید با دقت انجام شود:

1. آزمایش خاک: بررسی PH، مواد آلی و عناصر غذایی، برای اصلاح دقیق.

2. شخم‌زنی: زمین را تا عمق ۵۰ سانتی‌متر شخم زده و با کود دامی پوسیده ترکیب کنید.

3. ایجاد زهکش: اگر زمین سنگین و رسی است، باید کانال‌های زهکشی ایجاد شود تا از پوسیدگی ریشه جلوگیری شود.

4. طراحی ردیف‌ها: جهت ردیف‌های کاشت باید به‌گونه‌ای باشد که بیشترین نور خورشید به درخت برسد (شرق به غرب).

مراحل گام‌به‌گام کاشت نهال انگور

1. حفر چاله: چاله‌ای به عمق و عرض ۵۰×۵۰×۵۰ سانتی‌متر آماده کنید.

2. پرکردن چاله: ترکیبی از خاک سطحی، کود حیوانی پوسیده، مقداری خاک برگ و ماسه را داخل چاله بریزید.

3. قرار دادن نهال یا قلمه: ریشه‌ها را به آرامی باز کنید، طوری که به‌سمت پایین قرار بگیرند. خاک اطراف را فشرده کنید.

4. آبیاری اولیه: بلافاصله بعد از کاشت، آبیاری عمیق انجام دهید تا هوا از اطراف ریشه خارج شود.

5. پوشش مالچ: برای حفظ رطوبت و جلوگیری از علف‌های هرز، از مالچ طبیعی مانند برگ خشک استفاده کنید.

فواصل کاشت، داربست و نورگیری

برای نورگیری بهتر و پیشگیری از بیماری، فاصله بین نهال‌ها باید رعایت شود. در باغ‌های سنتی معمولاً فاصله ۲×۳ متر و در باغ‌های مکانیزه بسته به رقم و سیستم داربست تنظیم می‌شود. داربست‌های T یا Y شکل رایج‌ترین نوع هستند که با استفاده از سیم‌های افقی به شاخه‌ها جهت می‌دهند.

مراقبت‌های بعد از کاشت

آبیاری:

در سال اول، هفته‌ای یک‌بار آبیاری منظم الزامی است. با افزایش سن درخت، دفعات آبیاری کمتر و عمیق‌تر می‌شود. در تابستان‌ها به‌ویژه در مناطق گرم، آبیاری منظم باعث کیفیت بهتر میوه خواهد شد.

کوددهی:

در سال اول، استفاده از کود دامی پوسیده کافی است. از سال دوم به بعد می‌توان از کودهای ازته، فسفره، پتاسه، منیزیم و کود حیوانی به‌صورت ترکیبی استفاده کرد. زمان مناسب برای کوددهی، قبل از شروع فصل رشد (اواخر زمستان) و بعد از برداشت محصول است.

هرس:

هرس در زمستان (هرس خشک) برای شکل‌دهی درخت و تقویت شاخه‌های اصلی انجام می‌شود. در تابستان نیز هرس سبز برای حذف شاخه‌های اضافی و تهویه بهتر انجام می‌شود. هرس صحیح باعث افزایش باردهی و کاهش بیماری‌ها می‌شود.

مدیریت آفات و بیماری‌ها

درخت انگور همان‌طور که باردهی بالایی دارد، در برابر برخی آفات و بیماری‌ها نیز آسیب‌پذیر است. آشنایی با علائم اولیه و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت تاکستان ایفا کند:

• سفیدک سطحی: لکه‌های سفید روی برگ و خوشه، قابل کنترل با گوگرد مایع.

• سفیدک دروغین: لکه‌های زرد و سوخته روی برگ‌ها، استفاده از بردوفیکس مؤثر است.

• کرم خوشه‌خوار: سوراخ در دانه‌ها و ریزش خوشه، کنترل با تله نوری و سموم تخصصی.

• زنجره مو: کاهش رشد شاخه‌ها و زردی برگ، کنترل از طریق روغن ولک و حذف علف‌های اطراف.

در کنار سم‌پاشی اصولی، هرس به‌موقع، تهویه مناسب، آبیاری مدیریت‌شده و استفاده از ارقام مقاوم، مهم‌ترین راهکارهای کاهش بیماری‌ها هستند.

انتخاب بهترین رقم برای کاشت

در انتخاب رقم مناسب باید مواردی مانند نوع خاک، اقلیم منطقه، بازار هدف (مصرف تازه یا کشمش) را در نظر گرفت. از جمله ارقام معروف می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عسگری: شیرین، بی‌دانه، مناسب برای تازه‌خوری.

• یاقوتی: زودرس، دانه‌دار، مناسب مناطق معتدل.

• ترکمن ۴: مقاوم، باردهی بالا، قابل کشت در مناطق خشک و سرد.

• بلک سیدلس: بی‌دانه، مناسب صادرات.

• فخری: مخصوص تهیه کشمش، با کیفیت بالا.

نکاتی درباره برداشت انگور و نگهداری آن

برداشت انگور زمانی انجام می‌شود که دانه‌ها کاملاً رسیده و شیرین باشند. این زمان بسته به نوع رقم، اقلیم و هدف مصرف (تازه‌خوری یا کشمش) متفاوت است. برای تازه‌خوری بهتر است صبح زود یا عصر هنگام برداشت شود تا دمای خوشه پایین باشد. اگر قصد نگهداری طولانی یا صادرات دارید، باید از سردخانه با دمای ۰ تا ۱ درجه و رطوبت ۹۰٪ استفاده شود.

پرسش‌های متداول

خاک مناسب برای رشد درخت انگور چه ویژگی‌هایی دارد؟

درخت انگور در خاک‌های سبک، شنی-رسی، با زهکشی مناسب و pH بین ۶ تا ۷ بهترین رشد را دارد. اصلاح خاک با کود دامی پوسیده و مواد آلی قبل از کاشت توصیه می‌شود.

چه مقدار آبیاری برای درخت انگور لازم است؟

در سال اول، هفته‌ای یک‌بار آبیاری کافی است. در سال‌های بعد، بسته به شرایط آب‌وهوایی و سن درخت، آبیاری باید کمتر اما عمیق‌تر انجام شود.

درخت انگور به چه نوع کودهایی نیاز دارد؟

سال اول با کود حیوانی پوسیده آغاز می‌شود. از سال دوم به بعد، ترکیبی از کودهای ازته، فسفره، پتاسه و منیزیم همراه با کود حیوانی توصیه می‌شود.

چرا هرس درخت انگور اهمیت دارد؟

هرس باعث افزایش باردهی، شکل‌دهی درخت، کاهش بیماری‌ها و تهویه بهتر شاخه‌ها می‌شود. هرس خشک در زمستان و سبز در تابستان انجام می‌شود.

---

جمع‌بندی

کاشت انگور اگرچه ساده به نظر می‌رسد، اما نیاز به برنامه‌ریزی، دقت و صبر دارد. انتخاب رقم مناسب، آماده‌سازی دقیق زمین، رعایت فاصله‌ها، آبیاری منظم و کنترل آفات و بیماری‌ها، رمز موفقیت در این مسیر است. اگر تمام مراحل با دقت اجرا شود، یک نهال انگور می‌تواند تا بیش از ۵۰ سال برای شما محصول بدهد.