"جاده"، تجربه‌ای متفاوت در فیلم‌سازی را برای فیلم‌سازان جوان اصفهانی رقم زد
مدیر دفتر تخصصی سینمای اصفهان با بیان اینکه مستند جاده، جریانی نو در ساخت فیلم کوتاه داستانی است،گفت: پروژه جاده با نیت حمایت از تولید فیلم و فیلم‌سازان اصفهانی به انجام رسید.
مدیر دفتر تخصصی سینمای اصفهان با بیان اینکه مستند جاده، جریانی نو در ساخت فیلم کوتاه داستانی است،گفت: پروژه جاده با نیت حمایت از تولید فیلم و فیلم‌سازان اصفهانی به انجام رسید.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، جاده‌ها، مستند کوتاهی از عباس کیارستمی است که براساس عکس شکل گرفته است؛ خلاصه‌ای از بیش از هزار عکس او در طول 25 سال از جاده‌ها و راه‌ها و پیچ‌درپیچ‌های مختلف که مبنای فیلم سیاه‌وسفیدی حدوداً 32 دقیقه‌ای شده است.
جاده، جاده، جاده؛ عکس، عکس، عکس؛ اما فیلم آنجا تکامل می‌یابد که صدای اندیشه و تعبیر کیارستمی را از میان اشعار و موسیقی‌‌ها در بیان نسبت جاده با آدمی می‌شنویم: «راه بیان رفتن آدمی است در پی توشه و زاد؛ و راه تحرک جان است که آرام ندارد و جسم مرکب جان است تا از منزلی به منزلی سفر کند و هر که از مرکب خود غافل شئذ، سفر او به پایان نخواهد رسید و سفر آدمی را پایانی نیست و راه‌های ما، چون ماست: گاه سنگلاخ، گاه آباد، گاه پیچ‌واپیچ، گاه راست و راه‌هایی که بر زمین می‌کشیم، خراشی است بر زمین و ما راه‌هایی دیگر در خود داریم؛ راهی از اندوه، راهی از شادمانی، راهی از دوست داشتن، راهی از اندیشیدن، راهی از رستن و گاهی راهی که انزجار ماست؛ راهی که شکست آدمی است؛ راهی که به هیچ جا نمی‌رود. راه بی‌فرجام؛ چنان رودی به مرداب. راه، زندگی است. راه، خود آدمی است و آدمی راهی است هرچند کوچک، روان بر صفحه بیکران هستی؛ گاه بی‌فرجام، گاه نیک‌فرجام.»
راه، خود آدمی است
متن فیلم جاده‌ها چنان است که هرچه بیشتر دیده و خوانده شود، بیشتر عمق خود را می‌نمایاند و مخاطب را با این سؤال درگیر می‌کند که او خود چگونه راهی است و انتهای این راه که می‌رود، کجاست؟ و سرانجام ایده‌ها را بر ذهن‌های خلاق روانه می‌کند تا طرحی نو در فیلم‌های دیگر رقم بخورد: لوکیشن جاده، مفهوم راه، اتفاقات روزمره جاده، بستر جاده و... ایده‌هایی است که هرکدام قابلیت دارد تا شاهکاری جدید را رقم بزند.
روز-خارجی-جاده
علت پرداختن به مستند جاده‌ها، اتفاق فیلم‌سازی جدیدی است که در اصفهان، براساس «جاده‌های» کیارستمی رقم خورد تا فیلم‌نامه‌های فیلم‌سازان جوان این بار از «روز/شب-داخلی-آپارتمان» به «روز/شب-خارجی-جاده» تبدیل شود و بتوانند تجربه جدید خود را با محوریت جاده بسازند. این اتفاق ایجاد یک جریان است؛ جریانی که می‌تواند فیلم‌سازی را در اصفهان رونق ببخشد و تجربه‌ها را در این مسیر، وسعت و قوت بخشد.
در همین راستا، آیین رونمایی از مجموعه فیلم‌های کوتاه داستانی با موضوع «جاده» به یاد عباس کیارستمی، در ابتدای این هفته، به همت دفتر تخصصی سینما وابسته به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، در کتابخانه مرکزی شهرداری اصفهان، برگزار شد.
«الله‌شکر پاینده» به کارگردانی بهروز یزدانی؛ «اهلی» به کارگردانی مجتبی اسپنانی؛ «پنج‌ونیم» به کارگردانی حامد امیری؛ «توکایدو» به کارگردانی عبدالله رحیمی؛ «راه» به کارگردانی احسان امینی؛ «نقطه جوش» به کارگردانی احمدرضا سیستان و «نگار» به کارگردانی فاضل پور ابوطالب، مجموعه فیلم‌های کوتاهی بود که با ایده گرفتن از فیلم «جاده‌های» کیارستمی با لوکیشن جاده ساخته شده و در این برنامه به نمایش درآمد که هر کدام به موضوعی از آنچه جاده‌ها در طول شبانه‌روز، بارها و بارها شاهد آن هستند، می‌پردازد: از تمام‌کردن بنزین و گیرافتادن در جاده گرفته تا خراب‌کردن قبرستان برای ساخت راه‌های جدید و دفن باقیمانده استخوان‌های پدر؛ از شکل‌گیری داستان براساس شغل راهداری گرفته تا زن و شوهری که رابطه‌شان بوی امید نمی‌دهد و...
از آنجا که این برنامه، پروژه‌ای چندماهه را با خود حمل کرده و بیش از آن‌که یک نشست باشد به‌نوعی با هدف جریان‌سازی شکل گرفته است، کم و کیف شکل‌گیری آن را در گفت‌وگو با مصطفی حیدری، مدیر دفتر تخصصی سینما جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم:چه شد که پروژه فیلم‌های کوتاه داستانی جاده شکل گرفت؟
حیدری: دغدغه‌ای که اکثر بچه‌ها دارند، این است که فیلم بسازند. کارگاه‌های آموزشی خوب است، برنامه‌های پخش و نقد فیلم خوب است؛ اما بچه‌ها می‌گفتند: کجا باید دیده شویم؟ همه این آموزش‌ها و نقد و بررسی‌ها و فیلم دیدن‌ها، قطعاً نتیجه و اثرش در حوزه تولید فیلم باید دیده شود. وقتی بحث تولید فیلم می‌شود، قطعاً یک مرحله عقب‌تر هم دارد به نام نوشتن فیلم‌نامه. نگاه ما روی فیلم‌نامه جدی بود؛ چون می‌دانستیم تمرکز ما روی این حوزه می‌تواند به تولید بهتر کمک کند. به‌هرحال ما بودجه محدودی داریم. می‌خواستیم ببینیم چه کار کنیم که با این بودجه محدود، بتوانیم در حوزه سینمای داستانی قدم برداریم.
بر همین اساس، مجتبی اسپنانی پیشنهاد ساخت فیلم با موضوع «جاده» را داد که رویکردی به آثار فیلم‌ساز فقید، عباس کیارستمی داشته باشد.
تسنیم: چرا کیارستمی؟
حیدری: چون این فیلم‌ساز از نگاه ما همیشه نگاه امیدوارانه به زندگی دارد و امید در فیلم‌هایش جاری و ساری بوده و به نظر من زنده است. برای همین پیشنهاد شد که بیاییم و فیلم‌های سه‌دقیقه‌ای با هزینه بسیار مختصر تولید کنیم. سینمای کیارستمی آکسسوار ویژه‌ای مثل تراولینگ، کرین و هلی‌شات و این‌ها ندارد؛ چون ساده است؛ به لحاظ ساخت دارم می‌گویم، نه نگاه و رویکرد. البته همان ساخت هم سهل ممتنع است.
تسنیم: فراخوان عمومی دادید یا برای عده محدودی از فیلم‌سازان؟
حیدری: فکر کردیم با این بودجه محدودی که هست، بتوانیم برای 36 نفر از فیلم‌سازان جوان فراخوان بدهیم؛ برای آن‌ها که حرفه‌ای‌تر هستند، فیلم دارند، جایزه گرفته‌اند و کار بلد هستند.
خب یک عده نسبت به این فیلم‌ساز و این نگاه همراه نبودند و فیلم‌نامه هم ندادند. در مجموع، 22 فیلم‌نامه به دست ما رسید. در مرحله اول شورای فیلم‌نامه که آقای جمشید خانیان، بنده و آقای اسپنانی بودیم، سه فیلم‌نامه حائز اهمیت شدند. خوب بودند؛ اما زمانشان بیش از سه دقیقه می‌شد و عملاً با متن فراخوان نمی‌توانستیم فیلم تولید کنیم. اما شورای مشورتی دفتر به این نتیجه رسید که اجازه دهیم این فیلم‌سازی اتفاق بیفتد و از آن 22 فیلم‌نامه، حدود 10 فیلم‌نامه را انتخاب کردیم.
با دوستان فیلم‌ساز جلسه گذاشتیم و شرایط و محدودیت‌های مالی را به آن‌ها گفتیم و آن روز همه آن ده نفر، پذیرفتند. قطعاً از نظر ما برخی از فیلم‌نامه‌ها جای کار بیشتری داشت؛ یعنی از فضای سینمای کیارستمی خیلی دور بود. بنابراین، به این نتیجه رسیدیم که با یاد استاد عباس کیارستمی و با لوکیشن جاده، نه با رویکرد آثار ایشان، این کار را شروع کنیم. این کار با نیت حمایت از فیلم‌سازان جوان اصفهانی و شروع روند فیلم‌سازی به‌شکلی حرفه‌ای‌تر، شکل گرفت.
تسنیم: چند ماه طول کشید تا پروژه به انجام برسد؟
حیدری: پروسه پنج‌ماهه‌ای را از ابتدا تا تولید طی کرد. سه فیلم‌نامه از این 10 فیلم‌نامه ساخته نشد؛ چون دو تا از آن‌ها در فضای زمستان و مِه شکل می‌گرفت و عملاً در این زمان امکان‌پذیر نبود و یکی از فیلم‌سازان هم به نظرش با این هزینه نمی‌توانست فیلم خود را بسازد و انصراف داد. در ضمن، مجید صادقی و بنده هم به‌عنوان مدیران این پروژه تلاش کردیم مشاوره‌هایی به دوستان بدهیم.
تسنیم: فیلم‌ها را چطور ارزیابی می‌کنید؟
حیدری: از نظر من، فیلم‌ها شاید از نظر ساخت، جای کار بیشتری داشت؛ اما با هدفی که گفتم، قابل دفاع می‌شود. ما تلاش کردیم این پروسه را شروع کنیم و از تولید فیلم و فیلم‌سازان جوان حمایت کنیم. از طرفی، تجربه برای فیلم‌سازی خیلی مفید است و با اینکه بودجه ساخت فیلم‌ها اندک بوده و برای هرکدام حدوداً دو میلیون هزینه شده است که در ادامه، قرار شد به سه‌میلیون برسد و با توجه به اینکه فصل تابستان بوده و گرما انرژی می‌گیرد، کارها قابل قبول است و اگر برآیند این‌ها را بگیریم، قابل دفاع است؛ البته رسیدن به آن سطح مطلوب، زمان می‌برد.
فیلم‌ها حتماً نقد دارد و نقد خواهد شد. اما به نظرم این اتفاق و روند و رویکرد، قابل دفاع است و وقتی قرار است نقد کنیم، کل کار را از ریشه زیر سؤال نبریم. کلیت این فرایند، قابلیت اعتماد کردن را داشت.
یک نکته خیلی مهم هم بگویم اینکه این فیلم‌سازان همگی، غیر از یک نفر، تجربه‌های فیلم‌سازی‌شان در شهر، ساختمان و... بود و برای ساخت فیلم، از شهر بیرون نرفته بودند. لوکیشن جاده تجربه‌ای به آن‌ها داد که خود بچه‌ها می‌گویند تجربه این فضای خارج شهر، برایشان خیلی مهم و مؤثر بود؛ چون در خانه، شرایط برای فیلم‌ساز کنترل شده است؛ اما بیرون که می‌رود، باد هست، گرما هست و... و فکر می‌کنم هزینه‌ای که کردیم، به تجربه‌ای که فیلم‌سازان کسب کردند، می‌ارزد.
تسنیم: نقدها قرار است در چه فضایی انجام شود؟
حیدری: حتماً نقدها را در کانال دفتر تخصصی سینما خواهیم گذاشت. بیایید فیلم‌ها را خیلی منصفانه و حرفه‌ای نقد کنیم. این نقدها باید سرجای خود باشد و بیان شود. متن قابل نقد است؛ اما زیرمتن‌ها را فراموش نکنیم که همان تجربه‌ها و حمایت‌هاست.
ما خیلی خوشحال می‌شویم و استقبال می‌کنیم. بچه‌ها بعضی وقت‌ها فیلم‌سازی را سخت می‌بینند. سخت هم هست؛ ولی شدنی است.
تسنیم: برای آینده، چقدر ایده‌هایی از این دست دارید؟ مثل پروژه جاده. یا چقدر از این دست فیلم‌ها داریم که چنین قابلیتی داشته و در دستور کار شما باشد؟
حیدری: ما مجموعه دیگری کار کردیم که مجموعه مستند کوتاه با موضوع مشاغل سنتی اصفهان بود و با عنوان «راسته» کار شد که با همین نیت شکل گرفت و چون مستند بود و کنترل‌شده‌تر، کیفیت مطلوب‌تر و بهتری داشت. هدف از ساخت آن‌ها هم ثبت حرفه‌های سنتی بازار اصفهان بود که با حضور هنرمندان شاخص آن مشاغل بود.
اکنون کمیته فرهنگ روابط اجتماعی و خانواده، کمیته فرهنگ رسانه و کمیته فرهنگ شهروندی سفارش‌هایی برای ساخت دارند. بزرگ‌ترین تجربه دفتر این است که اگر بخواهد فیلم‌سازی و تولید فیلم را ادامه بدهد، با چه رویکردی ادامه خواهد داد.
قطعاً ما در کارهای بعدی، سخت‌گیرتر خواهیم شد. اگر محدودتر هم بشویم و بودجه کمتری بگذاریم، ولی سخت‌گیرتر خواهیم شد. یعنی در مرحله اول می‌پذیریم که می‌خواهیم تجربه کنیم. به‌نظر می‌رسد این تجربه تهیه‌کنندگی خوب بود؛ یعنی حالا اگر از جایی سفارش داده شد، می‌توانم بگویم این بچه‌ها هرکدام برای کدام کار مناسب‌اند وغیره. این به نظرم خیلی مهم است.
تسنیم: چه زمانی قرار است نتیجه همکاری با کمیته‌ها را ببینیم؟
حیدری: در حال حاضر شاید به خاطر تغییرات شورای شهر، کمی با شیب ملایم جلو رود؛ ولی با کمیته اجتماعی سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان صحبت کرده‌ایم تا به‌زودی برای تولید فیلم‌هایی را با موضوع شهروندی، رسانه و خانواده فراخوان بزنیم. فکر می‌کنم تا آخر شهریور، فراخوان دوم ما خواهد آمد.
تسنیم: فراخوان عمومی خواهد بود یا محدود؟ و آیا فراخوان برای فیلم‌نامه جداگانه خواهد بود؟
حیدری: ممکن است به دو صورت فراخوان و سفارشی باشد البته اولویت ما اول فیلم‌نامه است: اول فیلم‌نامه و بعد انتخاب کارگردان.
تسنیم: رسالت دفاتر تخصصی که در اصفهان فعال هستند و دفتر تخصصی سینما را چه می‌دانید و در چه جهتی حرکت می‌کنید؟
حیدری: فلسفه دفاتر تخصصی و کمیته‌ها این است که وقتی زیرمجموعه جایی به نام شهرداری هستیم، باید برای شهر و مردم باشیم. فلسفه نهایی این دفاتر به نظر من این است که برود در دل مردم؛ یعنی اگر ما فیلم بسازیم و نتواند در دل مردم بروز و ظهور داشته باشد، مطلوب نیست.
اما یک پیش‌زمینه دارد: اینکه من وقتی می‌خواهم با مردم ارتباط برقرار کنم، یک سری تخصص‌ها لازم دارم که باید کسب کنم. قرار است این پیش‌زمینه‌ها و کسب تجربیات، در این دفاتر اتفاق بیفتد. کمیته‌های مختلف سازمان فرهنگی تفریحی، به‌عنوان بازوی مواجهه و روبه‌رو شدن با مردم، به ما سفارش می‌دهند و ما باید کاری متناسب و با تخصص ارائه دهیم.
خود بنده این باور را دارم که هرکار انجام می‌دهیم، باید در شکل اجرا خیلی شکیل باشد و به‌گونه‌ای اجرا شود که مخاطب احساس زدگی نکند. اما در همه این‌ها اگر فیلم‌ساز و اثرش، خود را از مردم جدا بداند، از هدف اصلی ما دور خواهد بود.
در سینمای حرفه‌ای هم می‌توانم مثال بزنم: مثلاً آقای فرهادی که در حال حاضر جوانان علاقه‌مند به سینما نسبت به فیلم‌سازان دیگر، به او تمایل بیشتری نشان داده‌اند، اگر تخصصش را دارد که در بهترین نوع خود کار می‌کند؛ اما با مردم هم دارد ارتباط برقرار می‌کند. اینکه ما آن نگاه را دوست داشته باشیم یا نه، بحث دیگری است. اما وظیفه ما ارائه کاری است که هم بتوانیم با مردم ارتباط برقرار کنیم، هم تخصصی همراه با نگاه و بینش و اندیشه باشد. ما داریم تلاش می‌کنیم که به این رویکرد برسیم. برای همین در سال اول فعالیت خود، داریم تلاش می‌کنیم آن تخصص‌ها و آدم‌هایی را که با نیات ما همگام هستند، پیدا کنیم تا بتوانیم به بودن در دل مردم برسیم. به نظرم تخصصی بودن و در دل مردم رفتن، می‌تواند اتفاق بیفتد. کمی زمان می‌برد تا ما به درک از مردم و تخصص توأمان برسیم و این دو را کنار هم قرار دهیم.
احساس می‌کنم به‌غیراز تهران، در کلان‌شهرهایی مثل اصفهان، ما دفاتر تخصصی هنوز نهالیم و باید مراقبت و محافظتش کنیم. این‌طور نباشد که با یک حرکت اولیه کلاً ریشه را بزنیم. تصورم این است که اگر این نقدها دور از حسادت، کینه و نگاه‌های شخصی و فردی باشد که ان‌شاءالله هست، مطمئناً زمان زیادی نمی‌برد؛ اما فکر می‌کنم سال 97 بتوانیم به جاهای خیلی خوبی برسیم. هنوز جا داریم که در سال 96، ضعف‌ها و قوت‌ها را بشناسیم و در سال 97 و بعد از آن، رشد چشمگیر داشته باشیم؛ به شرطی که نقدها منصفانه و دور از غرض‌ورزی باشد.