تحریم‌های غیرهسته‌ای ایران روی میز ترامپ
یک امضا تا اجرا؛ اجرای تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا علیه ایران. طرح موسوم به HR3364 سرانجام به کاخ سفید رسید و حالا روی میز مردی قرار گرفته است که در بلاتکلیفی با برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) به سر می‌برد. رئیس جمهور آمریکا هنوز نمی‌داند با توافق هسته‌ای ایران چه برخوردی داشته باشد.از طرفی در گزارش سه‌ماهه‌ای که دولت ایالات متحده موظف است به کنگره ارائه دهد، پایبندی ایران به مفاد برجام را تایید می‌کند و از طرفی دیگر، چند ساعت بعد از آن در گفت‌وگو با نشریه وال‌استریت ژورنال می‌گوید که تمايلی به اعلام پايبندی ايران به برجام نه در ماه آوريل داشته است و نه در هفدهمين روز از ماه جولای تا توسعه دادن دامنه حلقه تحريم‌های غيرهسته‌ای ايران.
یک امضا تا اجرا؛ اجرای تحریم‌های غیرهسته‌ای آمریکا علیه ایران. طرح موسوم به HR3364 سرانجام به کاخ سفید رسید و حالا روی میز مردی قرار گرفته است که در بلاتکلیفی با برنامه جامع اقدام مشترک(برجام) به سر می‌برد. رئیس جمهور آمریکا هنوز نمی‌داند با توافق هسته‌ای ایران چه برخوردی داشته باشد.از طرفی در گزارش سه‌ماهه‌ای که دولت ایالات متحده موظف است به کنگره ارائه دهد، پایبندی ایران به مفاد برجام را تایید می‌کند و از طرفی دیگر، چند ساعت بعد از آن در گفت‌وگو با نشریه وال‌استریت ژورنال می‌گوید که تمايلی به اعلام پايبندی ايران به برجام نه در ماه آوريل داشته است و نه در هفدهمين روز از ماه جولای تا توسعه دادن دامنه حلقه تحريم‌های غيرهسته‌ای ايران.
او که حالا شش ماه از عمر دولتش را پشت سرگذاشته، همواره نشان داده رئیس جمهوری غیرقابل پیش بینی است که نه تصمیم‌های بین‌المللی و نه تعهدات آمریکا به جامعه جهانی برایش ارزش چندانی ندارد. مردی که با حرکت‌‌های ناگهانی‌اش، توافقی که بعد از نیم قرن میان آمریکا و کوبا حاصل شد را زیر پا می‌گذارد و از خروج ایالات متحده از توافق آب و هوایی پاریس خبر می‌دهد. حالا توافق هسته‌ای با ایران هم که امضای اعضای شورای امنیت و جامعه جهانی پای آن است را هرروز در تیررس بلاتکلیفی خود می‌گذارد.
علیه میراث اوباما
سنای آمریکا روز پنجشنبه به وقت محلی با 98 رای موافق درمقابل فقط دو رای مخالف طرح HR3364 را که همزمان تحریم‌هایی را علیه سه کشور ایران، روسیه و کره شمالی وضع می‌کند تصویب کرد. این تصویب درحالی صورت گرفت که مجلس نمایندگان آمریکا نیز روز سه‌شنبه با اکثریت قریب به اتفاق آرا، این طرح را تصویب کرد و برای گام بعدی به سنا فرستاده بود. گرچه این بسته تحریمی سه کشور را شامل می‌شود، حرص و ولع ترامپ برای نزدیکی به مسکو و رهبر این کشور موجب شده است تا نگاه‌های بین‌المللی بیشتر به تحریم‌های روسیه باشد. تحریم‌هایی که گفته می‌شود به دلیل دست داشتن روسیه در انتخابات 2016 آمریکا و همچنین تنبیه این کشور به دلیل انضمام شبه‌جزیره کریمه به خاک خود است. متن اولیه این طرح را که جمهوری‌خواهان تدوین کردند، قرار بود فقط متوجه ایران باشد تا بعد از لغو «طرح درمانی اوباما» که البته روز گذشته در رای‌گیری سنا ناکام ماند، دومین میراث او نیز از سوی جمهوری‌خواهان هدف حمله قرار گیرد؛ اما روسیه و کره شمالی نیز به آن اضافه شدند. کاخ سفید و کنگره حالا هفته‌هاست که بر سر این بسته تحریمی جدید به اختلاف خورده‌اند؛ چرا که در سازکار تعریف شده برای
این طرح، دست رئیس جمهور برای کاهش یا اعمال هرگونه تغییر در تحریم‌های روسیه بسته خواهد بود. در طرح اولیه این تحریم‌ها که با 98 رای موافق در برابر دو رای مخالف در سنا تصویب شد، ابتدا نام ایران و روسیه به هم گره خورد بود؛ اما با بالاگرفتن تنش‌ها میان واشنگتن و پیونگ یانگ، نام کره شمالی نیز در این طرح قرار گرفت. سناتور برنی سندرز، یکی از مخالفان این طرح در توئیتی نوشت:«درمورد تحریم‌های روسیه و کره شمالی با رئیس جمهور موافق هستم؛ اما نگرانم که تحریم‌های جدید علیه ایران، برجام را به خطر بیندازد.»هرچند مسئولان کاخ سفید در روزهای گذشته بارها اعلام کرده کرده‌اند که رئیس جمهور این جزئیات طرح را بررسی خواهد کرد؛ اما با قاطعیت نسبی می‌توان از امضای ترامپ خبر داد. حتی در صورتی که فرض اعمال وتوی رئیس جمهور را نیز در نظر بگیریم، با 98 رای مثبت در مجلس سنا و 419رای مثبت در مجلس نمایندگان این طرح با برگشت وتو و اجرایی شدن روبه‌رو خواهد شد.
آیا تحریم‌های جدید ناقض برجام است؟
زمانی که نخستین جرقه‌های پیش‌نویس این طرح زده شد، بندهایی در آن قید شده بود که هریک می‌توانست ناقض برجام باشد؛ اما در رایزنی‌های ثانویه این طرح که در سنا به تصویب رسید، همه این بندها حذف شدند و این كار به اندازه‌ای با دقت صورت گرفته است كه حتی مواردی كه می‌توانست شش سال دیگر نقض برجام به حساب آید نیز از داخل پیش نویس اولیه حذف شدند؛ شیوه‌ای كه در طرح ٣٣64 HR در مورد تحریم‌های ایران وضع شده متكی بر ارزیابی رئیس‌جمهور آمریكا پس از پنج سال از آغاز اجرای حكم است. در حقیقت در این طرح به رئیس‌جمهور اختیار حفظ برجام را داده‌اند و قانون مانع از باقی ماندن رئیس‌جمهور در برجام نخواهد شد. بسته شدن دست رئیس‌جمهور در تعلیق یا پایان دادن به تحریم‌های روسیه که این روزها سروصدای زیادی به راه انداخته درباره ایران نیز صادق است؛ یعنی کاخ سفید برای لغو تحریم‌های ایران نیز باید به کنگره مراجعه کند و این تناقضی با برجام نخواهد داشت؛ زیرا که تحریم‌های نقض‌کننده برجام از متن اولیه این طرح کنار گذاشته شده است. این طرح در چهار حوزه حقوق بشر، موشکی، تروریسم و تسلیحاتی تحریم‌هایی را متوجه ایران می‌کند که همگی در بخش‌های غیرهسته‌ای
قرار دارند. با این طرح، هیچ تحریم جدیدی وضع نمی‌شود و هیچ یک از تحریم‌هایی که با برجام برچیده شده بودند، بازنمی‌گردند. مسئله مهمی که در بسته تحریمی HR3364 وجود دارد، آن است که این طرح درباره ایران موضوع محور نیست و به صورت فهرست محور پیچیده شده است؛ یعنی تحریم‌های ایران در چهار حوزه قید شده توسعه می‌یابد. براساس این طرح، موضوع جدیدی به تحریم‌های ایران برای نمونه در حوزه حمل و نقل یا انرژی تحمیل نمی‌شود، بلکه دست دولت باز می‌ماند تا افراد و شرکت‌های بیشتری را به فهرست تحریم‌های قبلی بیفزاید؛ این درحالی است که تحریم‌های روسیه موضوع محور بوده و بخش حمل و نقل، انرژی، معادن و کشتیرانی این کشور را متوجه می‌شود. فهرست‌وار بودن تحریم‌های ایران تفاوت حصول برجام با مقطعی که توافق هسته‌ای وجود نداشت را نشان می‌دهد. برنامه جامع اقدام مشترک در واقع دست دولت و کنگره آمریکا را برای وضع تحریم‌های جدید بسته است و به همین دلیل، اکنون کنگره به تجمیع تحریم های غیرهسته‌ای ایران و سروصدا به راه‌انداختن برای بزرگ جلوه دادن آن روی آورده است. نکته غیرقابل کتمان در این طرح، اما مستحکم‌تر شدن حلقه تحریم‌های غیرهسته‌ای علیه ایران
است. گرچه اثرات روانی این طرح بیشتر از تاثیرات اجرایی آن است؛ اما باید منتظر قرار گرفتن اسامی بیشتر در فهرست تحریم های ایران و پررنگ تر شدن حلقه منفی شکل گرفته پیرامون ایران بود. بررسی بند به بند طرح HR3364 نشان می‌دهد که هیچ از بندهای این طرح نقض برجام به شمار نمی‌آید؛ اما ایران می‌تواند با استناد به بندهای 26 تا 29 برنامه جامع اقدام مشترک ادعای نقض را مطرح کند. در ایــن بنــدها بر اجرای برجام با حسن نیــت و در فضایی سازنده، خودداری از هر حركتی كه اجرای موفقیت‌آمیز برجام را تحت تاثیر قرار دهد تاكید شده است. از آنجایی که برجام توافقی چندجانبه است برای طرح چنین موضوعی و در نتیجه مقابله با آمریکا به اجماع با دیگر اعضای 1+5 نیاز است؛ اما نبود بندهای مربوط به بازگشت تحریم‌های گذشته و وضع تحریم‌های موضوعی جدید علیه ایران نمی‌تواند نظر مثبت اعضای 1+5 حتی روسیه و چین را نیز برای مقابله با ایالات متحده به همراه داشته باشد. نقض برجام به این معناست که یکی از طرفین به تعهدات خود در قبال این توافق به طور اساسی عدم پایبندی نشان دهد تا مصداق نقض فاحش برجام به شمار آید. با این وجود، مقامات جمهوری اسلامی ایران از زمان
تصویب طرح اولیه این تحریم ها در سنا، مخالفت‌ها و هشدارهای جدی خود را در صورت اجرایی شدن این طرح اعلام کردند و وزیرخارجه کشورمان نیز در نامه‌ای به مسئول سیاست خارجی اروپا با استناد به بندهای 26 تا 29 پایبندی نبودن آمریکا به تعهداتش در قبال این توافق را مطرح کرد. گرچه برخی معتقدند که این بسته تحریمی جدی نقض فاحش برجام به شمار نمی‌آید؛ اما بدون شک، تصویب و اجرای ایران طرح خلاف اصل حسن نیت مندرج در توافق هسته‌ای است و می‌تواند فضای ابهام و ترس پیرامون ایران را همچنان حفظ کند؛ فضایی که تا امروز برخی از شرکت‌ها و بانک‌های بزرگ را از ترس تنبیه آمریکا از ایران دور نگه داشته بود و حالا می‌تواند همچنان آنها را از نزدیک شدن به ایران بازدارد.
طرح جدید، سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار نمی‌دهد
یکی از نکات مهمی که در این طرح بسیار درباره آن بحث شد، برخورد با سپاه پاسداران جمهوری اسلامی بود. تندروهای آمریکایی تلاش زیادی داشتند تا در قالب طرح یا لایحه‌ای نام سپاه پاسداران را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار دهند؛ اما هشدارهای پشت پرده مقامات امنیتی و اطلاعاتی این کشور موجب مسکوت ماندن این تصمیم شد.برخلاف برخی گفت‌وشنودها در رسانه‌های داخلی، در طرح HR3364 نیز نام سپاه پاسداران در فهرست گروه های تروریستی قرار نمی‌گیرد؛ اما تحریم‌ها علیه این نهاد همگی تجمیع می‌شوند. در این طرح همچنین، افراد جدیدی به فهرست تحریم‌های سپاه پاسداران افزوده خواهند شد و دامنه ورود افراد بیشتر که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم با این نهاد ارتباط دارند، فراهم می‌شود. براساس این طرح، دولت آمریکا 90 روز فرصت دارد تا اسامی «مرتبطین» با سپاه پاسداران جمهوری اسلامی را برای قرار گرفتن در این فهرست به کنگره معرفی کند. گرچه در حال حاضر نیز افراد حقیقی و حقوقی غیرآمریکایی که با سپاه پاسداران ایران داد و ستد و به این نهاد خدمات ارائه کنند، مشمول تنبیه ایالات متحده و محرومیت از بازار آمریکا می‌شوند اما واژه «مرتبطین» که در طرح HR3364
گنجانده شده است، می‌تواند تفسیر بسیار بازی داشته باشد و لیست بلندبالایی از افراد و شرکت‌ها را شامل شود. با این همه، تحلیل‌گران معتقدند که از سه سناریوی تایید پایبندی ایران به برجام، وضع تحریم‌های غیرهسته‌ای جدید و همچنین اظهارات رئیس جمهور آمریکا مبنی بر بی میلی برای ادامه توافق هسته‌ای، نشان می‌دهد که آمریکا در پی تحریک و سرخوردگی ایران از حصول برجام است تا از این طریق با پا پس کشیدن تهران از اجرای این توافق، خود را از آنچه ترامپ بدترین توافق تاریخ آمریکا دانست رهایی بخشد. روشن است که آمریکایی‌ها بازی فشار غیرهسته‌ای و خارج از برجام را با ایران آغاز کرده‌اند و ایران نیز باید پاسخی غیرهسته‌ای و خارج از برجام را به واشنگتن مخابره کند. سناتور باب کورکر، رئیس کمیته روابط خارجی سنا هفته گذشته درباره احتمال خروج امریكا از توافق هسته‌ای، گفت:«اكنون زمان مناسبی برای این كار نیست و باید تلاش كرد تا ایران خود وادار به خروج از برجام شود. كوركر گفت: چیزی كه من به رئیس‌جمهور می‌گویم... این است كه شما فقط یک بار می‌توانید توافق را پاره كنید. وقتی شما این كار را اكنون انجام دهید كه هنوز اتفاق بدی نیفتاده است [همه علیه
شما خواهند بود]... خب صبر كنید تا زمانی كه همه متحدان‌تان با شما همسو شده باشند. هدف این است كه برهم زدن توافق، كار ایران باشد، نه ایالات متحده؛ چون ما می‌خواهیم متحدان‌مان با ما باشند.»